Azərbaycanda söz azadlığının təmin olunmasında internet medianın rolu artıb

Müasir dövrün vacib tələbatlarından olan internet media həyat tərzimizin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib. Artıq gündəilk davranışımızı, iş prosesimizi internet mediasız təsəvvür etmək qeri-mümkündür. Hazərda ölkəmizdə yüzlərlə internet media qurumu fəaliyyət göstərir. Sosial şəbəkələri də bunun qzərinə əlavə etsək məlum olar ki, ölkə əhalisinin bökük əksəriyyətinin internetə çıxışı var. Məlumata görə, hər 100 Azərbaycan vətəndaşından 72 nəfəri genişzolaqlı internetdən istifadə edə bilir. Belə halda internet mediada insan hüquqlarına hörmət məsələsi önə çıxır. Etiraf edilməlidir ki, internet media qurumlarında insan hüquqlarına hörmətlə yanaşılsa da sosial şəbəkələrdə heç bir sərhəd gözlənilmir. İnsanlar təhqir edilir, alçaldılır, şərəf və ləyaqətinə xələl gətirilir. Onu da qeyd edək ki, bu vəziyyət hətta dünyanın demokratik baxımdan ən inkişaf etmiş ölkələində müşahidə olunur. Elə bu səbədən də internet media və sosial şəbəkələrin fəaliyyətinin qanunla tənzimlənməsi məsələsi gündəmə gəlib. Millət vəkili, Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədri Ziyafət Əsgərov qeyd edib ki, Azərbaycan sivil dünyanın tam hüquqlu üzvü kimi internet şəbəkəsinin inkişafına xüsusi diqqət yetirir. Xüsusilə son illərin internetlə bağlı statistikası göstərir ki, respublikamızın inkişafı internet xidmətlərinin ən müasir tələblər səviyyəsinə yüksəlməsinə gətirib çıxarıb. Həmçinin Azərbaycan əhalisinin böyük əksəriyyəti internet istifadəçisinə çevrilib. Bu tendensiyanın özü Azərbaycanın demokratik inkişaf yolu keçdiyini göstərən əsas faktorlardan biridir. Komitə sədri qeyd edib ki, internetin inkişafı həm də informasiya cəmiyyətinin, o cümlədən sosial şəbəkələrdən istifadənin genişlənməsi və bu şəbəkələr üzərindən medianın inkişafı deməkdir."Azərbaycanda son illərdə sosial şəbəkələrin yaratdığı informasiya mübadiləsi imkanlarından istifadə daha da artıb ki, bu da ölkəmizdə söz azadlığının təmin olunmasının göstəricilərindən hesab olunur. Lakin təəssüflə qeyd etməliyik ki, son illərdə sosial şəbəkələrin heç də informasiya cəmiyyətinin ali məqsədlərinə xidmət etmədiyinin şahidi olmaqdayıq. Xaricdə məskən salan antimilli ünsürlər, o cümlədən saxta adlarla qeydiyyatdan keçmiş xəyanətkarlar uzun illərdir ki, sosial şəbəkələr üzərindən Azərbaycana qara yaxmaqla, uğurlarımıza kölgə salmaqla, dövlət, hakimiyyət və ölkənin konsitusion quruluşu əleyhinə siyasi çağırışlar etməklə məşğuldurlar. Elədikləri əməllər həm də mənəvi terrora cəhddir. Bu gün sosial şəbəkələrdə təhqiri, söyüşü mübarizə metodu seçənlər, insanları dağıdıcılığa çağıranlar, şayiə və dezinformasiya yayanlar, eyni zamanda, həmin antiazərbaycançı mərkəzlərin buyruqlarını yerinə yetirirlər. İnternetin, sosial şəbəkələrin inkişafı, geniş yayılması və texniki imkanları ondan təhqir etmək və böhtan atmaq üçün istifadə edilməsini də reallığa çevirib. Bununla yanaşı, artıq dünyanın bir çox yerlərində məhz sosial şəbəkələr vasitəsilə insan ləyaqətinin alçaldılmasına qarşı hüquqi müstəvidə qiymət verilməsinin mexanizmləri gücləndirilib. Bir çox ölkələrdə böhtan və təhqirə görə sosial şəbəkələr nəzarətə götürülərək ciddi tədbirlər görülür. Azərbaycanda bu sahədə müəyyən addımlar atılıb. Cinayət Məcəlləsinin 147-ci maddəsinə əsasən internetdən istifadə etməklə böhtan atmağa görə müvafiq məsuliyyət nəzərdə tutulur. Məcəllənin 148-ci maddəsi isə təhqiretmə ilə bağlıdır. 148-1-ci maddədə göstərilir ki, internet informasiya resursunda saxta istifadəçi adlar, profil və ya hesablardan istifadə edərək kütləvi nümayiş etdirməklə böhtanatma və ya təhqiretmə min manatdan iki min manatadək miqdarda cərimə və ya üç yüz altmış saatdan dörd yüz səksən saatadək müddətə ictimai işlər, yaxud iki ilədək müddətə islah işləri və ya bir ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır. Lakin hesab edirəm ki, bütün bunlar yetərli deyil və yeni hüquqi tənzimlənmə mexanizmlərinin tətbiqinə ehtiyac var. Artıq bu şəbəkələri yaradıb müasir bəşəriyyətin həyatının bir parçasına çevirən ABŞ-da da belə bir mühitin ölkənin, cəmiyyətin gələcəyi üçün nə qədər böyük təhdidlər doğurduğunun fərqindədirlər. Ona görə də sosial şəbəkələrdə daha ciddi tənzimləyici normaların müəyyənləşdirilməsi üçün addımlar atılır. Azərbaycanda da bu sahədə həllər tapılmalıdır. Çünki sosial şəbəkələrdəki məsuliyyətsizlik mühitinə son qoymağın vaxtıdır."

Deputat Kamran Bayramov bildirib ki, sosial şəbəkələr və internet media resursları həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilməklə virtual bir cəmiyyət formalaşdırmaqdadır. Virtual cəmiyyət də öz növbəsində özünəməxsus sosial-mədəni bir aləm formalaşdırmaqdadır. Bu proses pandemiya dövründə özünü daha qabarıq formada ortaya qoyaraq daha da dərinləşməkdədir. Lakin formalaşan bu virtual cəmiyyətin müsbət cəhətləri ilə yanaşı, mənfi, uzun əsrlər boyu formalaşan dəyərlər sistemini ciddi təhdid altında qoyan ziyanlı cəhətləri də var. Sirr deyil ki, sosial şəbəkələrdən bu cür ziyanlı vasitələr, əslində isə mənəvi terror aləti kimi istifadə olunması onlara xas olan anonimliyə əsaslanır. K.Bayramov bildirib ki, məhz anonimlik sosial şəbəkələrdən ayrı-ayrı qrupların və konkret fərdlərin şəxsiyyətin hüquqlarının ən kobud şəkildə pozulması, mənəvi terrora məruz qoyulması, təhqir edilməsi, bütün əxlaqi, mənəvi dəyərlərinin ayaqlar altına atılması və digər qanunazidd əməllərin həyata keçirilmək üçün bir meydana çevrilib. Ona görə də bu gün heç kim sosial şəbəkələrdə ən eybəcər formada təhqir olunmaqdan, ləyaqətinin tapdalanmasından sığortalanmayıb. Millət vəkilinin sözlərinə görə, bu gün bəzi qruplar və şəxslər özlüyündə mütərəqqi hesab edilən sosial şəbəkələrin yaratdığı imkanlardan terrorizmin, şiddət və nifrətin təbliğ edilməsi, narkotik vasitələrin internet üzərindən satılması, habelə şəxsiyyətin şərəf və ləyaqətinin alçaldılması kimi çirkin niyyətlərini həyata keçirirlər: "Sosial şəbəkə və internet resurslarda ciddi qanunazidd hərəkətlərin baş verməsinin səbəbi isə belə qanunsuzluqlara yol verənləri məsuliyyətə cəlb etmək üçün hüquqi tənzimləmə mexanizminin olmamasıdır. Bu hüquqi mexanizmin olmamasından müvafiq dövlət qurumları da sosial şəbəkələrdə, internet resurslarda vətəndaşların hüquqlarının pozulmasına qarşı səmərəli mübarizə apara bilmir. Bu səbəbdən də sosial şəbəkə və internet resurslarda qanunazidd hərəktələrin hüquqi cəhətdən qarşısının alınması üçün hüquqi tənzimlənmə mexanizminin yaradılması sosial sifarişə çevrilib.Necə ki, ənənəvi kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyəti insan hüquqlarının qorunması qanunvericilik əsasında tənzimlənirsə, sosial şəbəklər və internet resurslar belə tənzimləmə mexanizmi ilə tənzimlənməlidir. Bununla bağlı müəyyən beynəlxalq praktika da mövcuddur. Məsələn, Almaniyada belə qanunazidd hərəkətlərin yol verməməsi üçün sosial şəbəkə operatorlarının üzərinə müəyyən hüquqi məsuliyyət qoyub. Yəni belə hallara yol verən şəxslərin tapılıb, məsuliyyətə cəlb olunmasında sosial şəbəkə operatoru üzərinə müəyyən vəzifələrə qoyulub. Digər bir fakt, son günlərdə ABŞ Prezidenti Donald Trampın məlum qərarının qeyd etmək olar".

Deputatın fikrincə, digər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da qanunvericilikdə bu istiqamətdə addımlar atılmalı və hüquqi tənzimləmə mexanizmi müəyyən edilməlidir. Bu məqsədlə sosial şəbəkə operatorlarının qarşısında müəyyən cavabdehliyin artırılması kimi hüquqi mexanizm yaradıla bilər: "Eyni zamanda sosial şəbəkə istifadəçisi barədə hüquqi məsuliyyətə daşıyan hüquqi mexanizm tətəbiq edilməlidir. Əgər belə bir mexanizmi tətbiq etmək mümkün olarsa və qeyri-sağlam hərəkətlərin qarşısı alınarsa, o zaman müasir informasiya texnologiyaları bəşəriyyətin böyük nailiyyəti, onun gələcək inkişafının hərəkətverici qüvvəsinə çevriləcək. Rəqəmsal texnologiya, süni intellekt getdikcə daha böyük sürətlə inkişaf edib, yeni inkişaf perspektivlər açacaq. Hüquq və əxlaq normalarına əsaslanan cəmiyyətlərdə ictimai münasibətlərin təkamülü informasiya texnologiyaları paralel inkişaf edəcək. Bundan da ancaq bəşəriyyət və insanlıq qazanacaq".

Millət vəkili, parlamentin Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsinin sədr müavini Jalə Əliyeva deyib ki, sosial şəbəkələrdə bəzən böhtan atılması, çirkab yağdırılması kimi, xoşagəlməz hallara rast gəlinir: "Bu, yolverilməz və qəbuledilməzdir. Təbii ki, tənqid demokratik bir dövlət üçün çox əhəmiyyətlidir, çoxfikirlilik çox vacib bir amildir. Bizlər də demokratik ölkənin vətəndaşları kimi, bütün bu hallara normal yanaşırıq. Ölkə rəhbərimiz də hər zaman deyir ki, Azərbaycanda söz azadlığı mövcuddur. Ümumiyyətlə, Konstitusiyamızda da söz azadığı, demokratik azadlıqlar hamısı təsbit olunub, insanlarımız da fikirlərini ifadə etməkdə sərbəstdirlər, azaddırlar. Amma bu azadlıq heç də xaos demək deyil. Bu, heç də kiminsə kimdənsə şəxsi bir qərəzi varsa, kimsə kimisə sevmirsə, onu ictimailəşdirib, qınaq obyektinə çevirməsinə əsas vermir. Bunu cəmiyyətin "malı"na çevirməyə ehtiyac yoxdur". J. Əliyeva əlavə edib ki, ilk növbədə insanları yaxşı işlərinə görə, qiymətləndirmək lazımdır: "Onların gözəl əməllərinə qiymət vermək gərəkdir. Eyni zamanda, əgər hansısa bir nüans bəyənilmirsə, qəbul edilmirsə, böyük bir kütlə tərəfindən qəbul edilməyən bir şeylər varsa, gəlin onu normal şəkildə müzakirəyə çıxaraq, mətbuat müstəvisində müzakirə edək. Amma haqsız tələblərin, haqsız iradların, əsası olmayan fikirlərin səsləndirilməsi, yazılması, sosial şəbəkələrdə müzakirəyə çıxarılması əlbəttə ki, xoş bir şey deyil. Hələ üstəlik də bunun arxasında konkret imza yoxdursa...Yəni, imzadan kənar kimsə özünə bir təxəllüs seçir, kimsə özünə ad qoşur və o adın altında kiminsə həyatına müdaxilə edir, kiminsə şəxsi işlərinə qarışır, təbii ki, bunlar yolverilməzdir. Qanunlarımız da insanların qarşı tərəfin razılığı olmadan onun haqqında nəyinsə çəkilməsini, bəyan edilməsini qadağan edir və qəbul etmir. Demokratik bir ölkə kimi, Azərbaycanda bütün insanların hüquqlarına hörmətlə yanaşılır və bu hüquqlar qanunlarla qorunur, tənzimlənir. Bir tərəfin deyil, hər iki tərəfin hüquqlarına. Bunu sosial şəbəkə istifadəçiləri də unutmamalıdırlar". Komitə sədrinin müavini onu da qeyd edib ki, kimsə sosial şəbəkələrin inkişafının qarşısını almaq fikrində deyil: "Amma eyni zamanda, bizim böyüməkdə olan nəslimiz var, bizim mənəviyyatımız var, bizim mədəniyyətimiz var, bizim əxlaqımız var. Bu dəyərləri də qoruya biləcək bir mexanizmin hazırlanmasına və sosial şəbəkələrin tənzimlənməsinə ehtiyac var".

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir.

Olaylar.- 2020.- 13-17 iyun.- S.1.5.