Əli Həsənovun “Geosiyasət” əsəri

2016-cı ildə tarix elmləri doktoru Əli Həsənovun "Geosiyasət" kitabı özbək dilində çap olunub. Bu, Özbəkistanın ictimai həyatında olduqca əlamətdar bir hadisə idi. Özbək tələbələri üçün bu qiymətli dərs vəsaiti nəinki gələcəkdə tələbələrin maariflənməsi, eləcə də Azərbaycan və Özbəkistan arasındakı münasibətlərin dərinləşməsinə xidmət göstərəcəkdir. Hal-hazırda Əli Həsənovun bu kitabı Özbəkistanın ali təhsil müəssisələrində dərslik kimi istifadə olunur.

Əli Həsənovun "Geosiyasət" kitabında geosiyasətin yaranmasına elmi sahənin mövzusu kimi qiymətləndirilir. Kitabda xüsusilə bəşəriyyətin (dünya sisteminin) geosiyasi quruluşunun formalaşması və ya başqa sözlə desək, "dünya birliyi"nin yaranması və üzərindəki geosiyasi nəzarət geniş şəkildə təsvir olunur. Bunu siyasətçilər aşağıdakı mərhələlərə bölürlər:

* "Rəqabətsiz müstəmləkəçilik" dövrü - 1494-1648-ci illər

* Vestfal-Macarıstan dövrü - 1648-1914-cü illər

* Versal-Vaşinqton dövrü - 1919-1939-cu illər

* Potsdam dövrü - 1945-1991-ci illər

Dövlətlərarası və xalqlararası dünya nəzarət sistemi qaydalarının müəyyənləşdirilməsinin bütün mərhələləri mənasız yerli müharibələrlə müşayiət olunub. Yeni mərhələyə keçid dövrlərində isə dünya dövlətlərinin qarşılıqlı münasibətlərində dünya müharibələri baş verirdi.

XX əsrin əvvəllərində Almaniya, İtaliya və Avstriya-Macarıstanda vəziyyət qənaətbəxş deyildi. Sənaye və iqtisadiyyatın intensiv inkişaf etdiyi bu ölkələrdə xammal qıtlığı yaşanırdı. Defisitin səbəbi XIX əsrin sonlarında Asiya, Afrika, Latın Amerikası, Avstraliya və Okeaniyanın bütün məşhur xammal mənbələri və yeraltı sərvətlərinin nəhəng müstəmləkə dövlətləri - Böyük Britaniya, Rusiya və Fransa arasında bölüşdürülməsi idi. Bu vəziyyətdə Almaniya, İtaliya və Yaponiya, demək olar ki, heç nəsiz qaldılar. Yaranmış vəziyyətdən çıxmaq üçün onlara, təbii ki, bircə yol - müharibə qalırdı. Onun sayəsində dünyanın təkcə ərazi bölgüsü deyil, həm də sərvəti, həmçinin koloniyaların alınması da mümkün idi.

Müharibə ən effektiv vasitələrdən biri kimi uzun illər boyunca yaranan müxtəlif miqyaslı problemləri həll etmək üçün şərait yaradırdı.

1914-cü ildə dünya miqyasında iqtisadi problemlərin və geosiyasi ziddiyyətlərin həlli üçün münasib vəziyyət yarandı. Dünya müharibəsinin başlanmasına 1914-cü ilin 28 iyununda Avstriya-macar imperiyası taxtının varisi Frans Ferdinand və onun həyat yoldaşı hersoginya Sofiyanın Sarayevo şəhərində öldürülməsi zəmin yaratdı. Və Birinci Dünya müharibəsi başladı. Bu müharibə iki tərəf arasında gedirdi: bir tərəfdə Rusiya, Britaniya və Fransanın daxil olduğu Antanta, o biri tərəfdə isə Almaniya, İtaliya və Avstriya-Macarıstanın daxil olduğu Üçlər İttifaqı vardı. Hadisələr Avropadan Şərqə tərəf keçdi.

İstanbulun müsəlmanlardan azad edilməsi ideyası, Avropa dövlətlərinin "xristian mehribanlığı və sevgisi" adı altında qurulması və şəhərin adının Konstantinopol olaraq dəyişdirilməsi xəyalı bütün dünyanı qanlı qarışıqlığa çevirdi. Bu şəhər 1453-cü ildə müsəlmanlar tərəfindən sadəcə əldə olunmamışdır, həm də bu ildən tarixdə yeni bir dövr başlayır. Birinci Dünya müharibəsinin əvvəlinə qədər İstanbulda xalqlar təxminən 460 il xoşbəxt yaşadı və müxtəlif dinlər inkişaf etdi.

Birinci Dünya müharibəsi bəşəriyyət tarixində ən qanlı və faciəvi müharibə oldu. Orada dünyanın əhalisi, 1,5 milyard olan 36 dövləti iştirak edib. 70 milyon əsgər və zabitin savaşdığı müharibə bəşəriyyətə böyük sayda insan itkisi gətirdi: 10 milyon insan həyatını itirdi, 12 milyon dinc əhali qurban oldu və 55 milyona qədər insan yaralandı.

Bundan başqa, 1917-ci ildə Rusiyada bütün dünyanı lərzəyə salan hadisə baş verdi: Burjua-demokratik (fevral) inqilabı və proletar (oktyabr) çevrilişi oldu. Rusiya imperiyası dağıldı. İnsanlar siniflərə və ideoloji baxışlarına görə iki yerə parçalandılar. Rusiyanın müharibədən uzaqlaşmağı müttəfiqləri olan Fransa və İngiltərəni çox pis bir vəziyyətə saldı. Məhz onların təhriki altında 1917-ci ildə bu vaxta qədər Antantaya maliyyə köməkliyi göstərən ABŞ da Antanta tərəfdən Almaniyaya qarşı müharibəyə qoşulur. 266 il Avropada mövcud olan beynəlxalq münasibətlərin Vestfal sisteminin də axırı çatdı.

Bəşəriyyət tarixində istənilən müharibə hansısa təntənəli və pafoslu ideyanın təbliğatıyla başlamış, qarşı tərəfin də elə bu cür hansısa təntənəli və pafoslu bir ideyasıyla üz-üzə gəlmişdir. Saysız-hesabsız müharibələr sayəsində ölkələrin əraziləri genişlənir; xammal resursları çoxalsa da, insanların qurban verildiyi istənilən ideya dəhşətlidir.

Təəssüf ki, tarixdə böyük ideyalara söykənərək törədilən kütləvi insan qırğınlarıyla bağlı kifayət qədər faktlar var. Dağıdıcı ideyaların təbliğatının nəticəsində insanların həyatı cəhənnəmə dönür, əvvəldən yaxşı, xeyirli olan ideyalar sonradan bəşəriyyət üçün faciəyə çevrilirdi. Müharibə kimlər üçünsə bədbəxtlik və kədər, kimlər üçünsə sadəcə biznesdir.

Müharibə həqiqətləri və təbiəti Antanta ordusunun baş komandanı F.Foşun məşhur kitabında kifayət qədər aydın şəkildə izah olunur: "Müharibə, keçmişdə olduğundan daha çox millətçiləri maraqlandıran ticari bir müəssisədir və buna görə də fərdlərin marağını daha çox artırır. Hamımız nə axtarırıq? Satışa çıxara biləcəyindən çox məhsul istehsal edən ticarət, sənaye bazarları davamlı rəqabətin artması ilə sıxışdırılır. Ona görə də onlar üçün atışma səsləri altında bazarlar əldə edirlər".

İkinci Dünya müharibəsi cəmi 20 il mövcud olmuş beynəlxalq münasibətlərin Versal sisteminin axırına çıxdı. Böyük maddi, mənəvi və insan itkiləriylə müşayiət olunan bu müharibə bəşəriyyətə ağır zərbə endirdi. Rəqabətdə olan tərəflər öz "dahi" fikirlərini beyinlərə yedirtmək üçün xüsusən yeni elmlər fikirləşib tapmışdılar. Onlar "tərtəmiz və ağappaq ariçilərin" digər irq və xalqlardan olanları məhv etmək üçün mənəvi haqları olduğunu elmi metodlarla sübuta yetirməyə çalışırdılar. Digər tərəfdən, günahsız qurbanların qanı axdığı qırmızı bayraq altında bütün bəşəriyyət üçün ümumi və böyük bir yoxsulluğu təbliğ etmək fikrinin arxasında kommunist ideyası dayandı.

Kommunist-sosialistlər "kommunist ideyası" əsasında sosial-sinfi əlamətlərə əsasən milyonlarla insanı güllələyir, edam edir və dustaqxanalarda çürüdürdülər. Nasist-sosialistlərsə "ari ideyaları"na əsasən irqə və milli əlamətlərə görə ölüm düşərgələrində insanları diri-diri yandırır, qaz kameralarında boğurdular. Əvvəldə hər iki tərəf "yaxşı müttəfiq" və dost idilər. Lakin bir müddət keçdi və maraqları üst-üstə düşməyəndə dünyada yenidən ərazi bölgüsü başladı. Qeyd etmək lazımdır ki, hər iki cərəyan yeni bir xalqı yaradıb-qurmaq niyyətində idi. SSRİ və Almaniyanın həmin dövrdə dövlət siyasətində, ideoloji cərəyanların kommunizm və faşizmin tərəfdarları müəyyən qədər olsa da, yeni qurulmuş xalqın nümayəndələrini yaratmağa müvəffəq oldular.

İkinci Dünya müharibəsi bəşəriyyət tarixində dəhşətli izlər buraxdı. Dağıdılmış, xarabaya çevrilmiş şəhərlər yerlə-yeksan edildi. Maddi-mədəni obyektlər, 60 milyon insan qurbanı, yüz milyonlarla taleyi məhv olmuş, bədənləri şikəst qalmış insan İkinci Dünya müharibəsinin acı nəticələri idi. Milyonlarla insan düşərgələrdə diri-diri yandırılır və qaz kameralarında məhv edilirdi. Bu insanların günahı nə idi?! Cavab çox sadədir: "Bütün bunlar kimlərinsə öz millətinin xeyri və başqa millətlərdən daha yaxşı olmasının danılmaz sübutu üçün idi". Bu cür təntənəli və pafoslu ideyaların ucbatından bu gün də dünyada müxtəlif ölkələr arasında qarşıdurmalar mövcuddur.

Tarixçilər, hüquqşünaslar və siyasətçilər ərazi maraqlarına görə Üçüncü Dünya müharibəsi başlaya biləcəyini başa düşürlər. Və bu, geosiyasətin yeni "kart oyunu"dur. Əslində, o artıq qızışmağa başlayıb. Bəşəriyyət bu gün də özünü bu cür müxtəlif müharibələrlə məhv edir.

Başqa sözlə desək, müstəmləkəçilik, inkvizisiya, faşizm, bolşevizm və dini fanatizmi dadan inkişaf etmiş mədəni dünya, irqi-konfessional, etnik və digər mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər bir insanın şərəf və ləyaqətinə hörmət etməyi öyrənmişdi. Lakin təəssüflər olsun ki, indinin özündə də "tarixi ədalət"in yerinə qaytarılması adı altında insanlar arasında etnik antaqonizm yaratmaq üçün provokasiya kampaniyaları aparırlar.

İkinci Dünya müharibəsi bitəndən (1945-ci il) SSRİ dağılana qədər (1991-ci il) dünya sisteminin geosiyasi nəzarətində ikiqütblü planetar qüvvəyə söykənən bipolyar dövr mövcud oldu. Geosiyasi vəziyyət SSRİ və sosialist düşərgələri dağılandan sonra dəyişdi. 1991-ci ildən siyasətdə başqa beynəlxalq hüquqi yanaşmalar tələb edən "yeni dünya nizami" yarandı. Dinc sakinlərin zorakılığa məruz qalmasına və öldürülməsinə səbəb olan kütləvi dəliliyin səbəblərini anlamazdan əvvəl cinayət törədənlərin fikirlərinin mahiyyətinə və mənasına diqqət yetirmək lazımdır. İrqçilik, milliyyətçilik, terrorizm və soyqırımı tərəfdarları arasında insanlığa qarşı cinayətlər etmək istəyi mənəvi yoxsulluqdan qaynaqlanır.

Düşüncələrində yaxşı və ümumbəşəri xeyirxahlığın olmaması səbəbindən mənəvi cəhətdən kasıb insanlar daxillərində olanları - qəzəb və nifrəti çölə püskürürlər.

Manikal depressiya, şizofreniya, paranoyya, müxtəlif fobiyalar və s.-in nədən yaranması və insan psixikasında özünü necə göstərməsi klinik suallardır və diaqnoz qoymaq tibb işçilərinin peşə məsuliyyətidir. Ona görə də psixoloq və psixiatrlar bunlar haqda tarixçilərdən daha yaxşı bilirlər. Tarixçilərə cinayəti törədənlərin xəstəlikləri yox, müharibə və terroaktlar zamanı normal insanlar üzərində törətdikləri konkret hadisələr maraqlıdır:

* Müasir dünyada insanın mənəvi dünyasını məhv etmək üçün aparılan yalançı ideyalar təbliğatından ötrü şüur və siyasi texnologiyalar manipulyasiyasının hansı metodlarından istifadə olunur? Dəhşətli və qeyri-insani cinayətləri hansı yalançı elmi nəzəriyyələr və siyasi motivlər bəyan edir?

* Müxtəlif etnik və dini qrupların nümayəndələrini qeyri-insani hərəkətlərə və bir-birilərinə qarşı cinayətlərə sövq edən xarici amil, daha doğrusu, üçüncü qüvvə hansı etnik ədavət rolu oynayır?

* Fəthlər, qeyri-insani zülmlər, millətçi ağılsızlıqlar, terror aktları nə üçün və nə məqsədlə həyata keçirildi? Bu əməliyyatların nəticələri nədir və bütün bunlar dünyadakı ictimai-siyasi vəziyyətə necə təsir edir?

Əslində, bütün bu suallara cavab axtarmaq təkcə tarixçilərin, hüquqşünasların və siyasətçilərin araşdırma arealı deyil, hər bir müasir insan üçün dünya siyasətinin tarixinə maraq oxşar suallara cavab axtarmaqla bağlıdır.

Obyektiv səbəblərə görə sıravi vətəndaş müasir ciddi siyasi və iqtisadi analitikadan, eləcə də tarixçilərin müzakirələrindən uzaqdır. Bu səbəbdən də cəmiyyətə qərəzli interpretasiyasını sırımaqda maraqlı olan "qaranlıq qüvvələr"ə məqsədlərinə çatmaq üçün hansı materiallardan, kimdən və necə istifadə etməsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Onlar planlarını həyata keçirməkdən ötrü istənilən yalançı elmi tezislə dəstəklənən hər hansı saxta ideologiyadan istifadə edə bilərlər; hətta etno-dini ekstremizm və sürünən transmilli terrorizmdən belə çəkinməzlər.

* "İslam amili" - dini ekstremist terrorizm;

* "Ari nəzəriyyəsi" - etnik ədavət, millətçilik və digər xalqlara qarşı irqi üstünlüyə dair iddialar. İkinci Dünya müharibəsi tarixindən "Ari" maraqlarının nələrə səbəb olduğu kifayət qədər aydındır;

* "Erməni revizionizmi" - əvvəllər olduğu kimi, indi də güclülərin xidmətindədir. Birinci Dünya müharibəsi tarixində, bolşevizm və Dağlıq Qarabağ müharibəsində onların qanlı izləri mövcuddur.

Əl-Qaidə, Hizbut-Təhrir, Tabliğ camaatı, Sələfi-Vəhhabi dini ekstremist, erməni milli şovinist təşkilatları və məqsədlərinə çatmaq üçün həmişə insanlar arasında terror, zorakılıq, düşmənçilik, nifrət təbliğatından istifadə edən bir çox digər təşkilatlar sahiblərinin, yəni dünyanın xüsusi ölkələrində bu işdə maraqlı olan xüsusi müştərilərin göstərişləri ilə hərəkət edirlər. Onların fəaliyyətlərinin əsas məqsədi hərbi münaqişə qurmaq, daha doğrusu, silah və narkotik satmaq üçün "bazar" yaratmaqdır.

Müasir siyasi arenada münaqişələrin "sifarişçiləri" açıq və müstəqil olaraq öz adlarıyla qarşıdurmaya girmirlər. Əsas məsələ "müştəri"nin istəyi ilə "podratçının" münaqişələri həyata keçirməsidir. "Müştərilər" dünya və dünya nizamının taleyinin "hakimləri" olaraq, beynəlxalq siyasi debatlar arenasında münaqişənin ən yüksək nöqtəsində görünəcəklər.

Mütəxəssislərin fikrincə, dünyada 200-dən çox gərginlik ocağı mövcuddur. Onların əksəriyyəti separatizm ideyası ilə qeyd olunur - metropoliyadan ayrılmaq istəyi. Bəzi ocaqlar artıq uzun müddətdir ki, "alovlandırılır". Onların ətrafında müxtəlif səviyyələrdə daimi "dinc" müzakirə gedir. Bunun səbəbi:

* Metropoliyalar kifayət qədər güclüdürlər və "öz" separatçılarından qorxmurlar;

* Dünyanın taleyini "həll edənlər" - böyük dövlətlər bu separatçı qrupa qlobal əhəmiyyət daşımadıqları üçün sakit yanaşırlar;

* Bugünkü geosiyasi və geostrateji maraqlar zonasından kənarda qalan separatçılar.

Həm coğrafi mövqeyinə görə, həm də Qərb-Şərq, Şimal-Cənub vektorları boyunca geosiyasi problemlərin həllində müəyyən bir rol oynadığına görə strateji əhəmiyyətli faydalı qazıntı ehtiyatlarının mövcudluğu səbəbindən dünyanın taleyini "həll edənlər"in diqqətində olan gərginlik ocaqları da var. Bunlar:

* Balkan ərazisində U.Çörçillin "Avropanın yumşaq qarnı" adlandırdığı Kosovo;

* Rusiyanın Moskva geosiyasətinin qərb strateji istiqaməti üzrə maraq dairəsində olan Pridnestrovye;

* ABŞ və Rusiyanın maraq dairəsində olan Əfqanıstan;

* XXI əsrdə artıq xəritədə İraq, Suriya, Şərqi Ukrayna və Krım kimi geosiyasi oyunçuların yeni müharibə ocaqları göründü.

Gərginlik və geostrateji diqqət zonası, eyni zamanda yuxarıda sadalanan separatizmin ən vacib mərkəzləri ilə əlaqəli olan "Orta Asiya - Qafqaz - Xəzər - Qara dəniz" meqaregionudur. Bu meqaregion, Z.Bjezinskinin fikrinə görə, "Böyük şahmat lövhəsinin" ən vacib hissəsidir. Burada müasir geosiyasət və qloballaşmanın böyük aktorlarının - ABŞ, Rusiya, vahid Avropa, Orta Şərqin böyük dövlətləri, eləcə də Çin, Yaponiya və Cənubi Koreyanın maraqları toqquşdu.

* Orta Asiya və Qafqaz hazırda ən intensiv inkişaf edən Asiya-Sakit okean regionuna rahat yollar açır.

* Şərqi Qərblə birləşdirən qədim marşrutlar canlanır. Bu, Böyük İpək Yolu - dünyanın müxtəlif bölgələrinin sakinlərinə istifadə üçün lazım olan ədviyyat və istehlak məhsulları yoludur.

* Dünya əhalisinin üçdə biri bu meqaregionda yaşayır.

* Asiya - Sakit okean regionunun potensialı bu gün planetimizin hər hansı digər bölgəsi ilə müqayisədə olduqca böyükdür.

Dünyadakı mövcud ictimai-siyasi vəziyyətlə əlaqədar, qədimlərdən gələn "Sivispacem, parabellum!" ("Sülh istəyirsənsə, müharibəyə hazır ol!") məsəliylə razılaşmalı olursan. Köhnə və ya Yeni Dünyanın, Afrikanın və ya Ərəbistanın, Türküstanın və ya Hindistanın, Qafqazın və ya Okeaniyanın nəzərdə tutulmasından asılı olmayaraq, bu belədir.

Aydın məsələdir ki, müasir dövrün döyüş taktika və strategiyaları orta əsrlərdə əsgərlərin bir-birinə qarşı canlı qüvvə ilə qürurla hücum etdikləri üsullardan fərqlənir. Elmi və texnoloji tərəqqinin bu əsrində başqa bir dövləti əsarət altına almaq istəyən dövlətin ən vacib hədəfi insanların düşüncəsidir. Və düşüncəsi düşmən tərəfindən yetişdirilən insanlar onlar üçün hər şeyi edəcəklər. Odlu silahla bombalanma, məhvetmə və öldürmə əməliyyatlarından əvvəl insanların şüurunda məğlubiyyət əhval-ruhiyyəsi yaratmaq üçün kütləvi hücumlardan istifadə ediləcəkdir.

Bu hücumların məqsədi insanların zehnində irəliləyən düşmənə qarşı birləşən fikirləri məhv etməkdir. Əslində, elə qədim zamanlarda da belə olub. Düşmənlər içərisində fəaliyyət göstərən təxribatçılar insanların düşüncələrini korlayır və onlarda məğlubiyyət ab-havası yaradırdılar. İndiki dövrdə bütün bunlar düşməndən min kilometr uzaqda oturmaqla da edilə bilər. Mahiyyəti eynidir, bircə texnika fərqlidir.

Bütün millətlərarası müharibələrin şablonu və onların metodları, demək olar ki, eynidir. Lakin bu şüurun manipulyasiya üsulu ilə ictimai diqqətdən gizlədilir.

Müharibələrin səbəbləri fərqli olsa da, təcavüzə hazırlaşma üsulları eynidir. Hər şey hər hansı bir xalqın düşmənçiliyinin, nifrətinin və ya məzhəbinin ideoloji təbliğindən, yəni psevdosentifik tezislərdən istifadə edərək sıravi insanların zehinlərinin manipulyasiyasından başlayır. İnsanın mənəvi təməlinin məhv edilməsi üçün məqsədyönlü şəkildə hazırlanmış şüuru manipulyasiya etmə taktikası və strategiyası metodik göstərişlərlə dəstəklənir.

Yeni siyasi texnologiyalar köhnə Bolşevik "beyin yuyulmasından" köklü şəkildə fərqlənir. Müasir informasiya texnologiyaları ehtiyac duyulan ölkələrdə daxili siyasi vəziyyətə təsir etmək üçün istifadə olunur. Vəziyyəti, mövqeyi və idarəetmə planlarını aydınlaşdırmaq üçün uzaqdan araşdırma imkanlarından istifadə olunur, bütün bunlar indi "açıq sirr"dir. Müəyyən siyasi texnologiyalar əsasında hazırlanmış, demək olar ki, bütün manipulyasiya metodlarının, onların manipulyasiyalarının mahiyyət və məqsədlərini ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmaqla məhv edildiyini nəzərə almaq vacibdir.

Artıq heç kəsə sirr deyil ki, müasir dünyada düşmənçilik atmosferi yaratmaq üçün millətçi və dini ekstremist nəzəriyyələrin təbliği üsulu ilə sonradan cəmiyyət daxilində silahlı münaqişələrə müxtəlif mənfi tendensiyaların qızışdırılması üçün üçüncü qüvvələr tərəfindən istifadə olunacaq etnik və dini qarşıdurmalar qızışdırılır.

Postsovet məkanında mövcud siyasi vəziyyəti qiymətləndirərkən xarici qüvvələrin tarixi imperiya ambisiyalarını yenidən canlandırmaq səylərini nəzərdən qaçırmaq mümkün deyil. Buna görə də, təsadüfi deyil ki, bugünkü dünyada imperiya xəstəliyinə tutulan, Qafqaz və Orta Asiya xalqlarının tarixini obyektiv şərh etmək əvəzinə, özlərinə üstünlük verən parametrləri yayan, yəni tarixi hadisələri şərh edərkən bir çox hallarda rüsvayedici, bölüşdürücü və bölüşdürən tezislərdən istifadə edən müasir ictimai-siyasi xadimlərin olduğu faktını söyləyə bilərik. Təbii ki bütün bunlar tarix və ədəbiyyat araşdırması adı altında təqdim olunur.

Bir çox mütəxəssislərə, elə siravi vətəndaşlara da postsovet dövründə Qafqaz və Orta Asiyada qeyri-sabitlik və xaos yaratmaq istəyən düşmən qüvvələrin, ilk növbədə, İslam ekstremizmini bir vasitə kimi istifadə etməyə çalışdıqları artıq məlumdur. Yeni əsrdə, dünyanın müxtəlif televiziya kanallarının və sosial şəbəkələrin xəbərlərindən etnik separatizmin "həvəskarları" və "beşinci kolonun" daha fəal olduğu görünür. Düşmən qüvvələr bu təxribatçı siyasi texnologiyanı dünyanın istənilən ölkəsində etnik nifrət oyatmaq üçün istifadə etməyə çalışırlar. Buna görə də bu gün millətçilik və etnik düşmənçilik mövzusu aktuallaşır. Və dünyanın istənilən ölkəsinin ziyalı nümayəndələri, xüsusən də tarixi problemləri şərh edərkən, bəşəriyyətin yaxşılıq və sülh anlayışlarının prinsip və əsaslarına riayət etməyə borcludurlar.

İctimai şüura mənfi təsir edən tendensiyalar ictimai və siyasi xadimlərdən və siravi vətəndaşlardan xəbərdarlıq zərbəsi almalıdırlar. Hər hansı bir xalqa qarşı aparılan istənilən məhvedici təbliğatın korporativ şəkildə qınanması məqsədəuyğun olardı. Yalançı elmi nəşrlərin köməyi ilə bir çox türk-slavyan, türk-erməni və fars-türk düşmənçiliyini nümayiş etdirən müəllifləri kəskin şəkildə tənqid etmək və qınamaq lazımdır. Milliyyətçi və ksenofob münasibətlərin böyüməsinə, beynəlxalq hüquq aktlarında tənzimlənən və zəmanət verilən təbii insan hüquqlarının pozulmasına, həqiqi ümumbəşəri dəyərləri təhrif etməyə və devalvasiya cəhdlərinə qarşı effektiv mübarizə aparmaq üçün xalqların həqiqi və real tarixinin öyrənilməsinin təbliğatını gücləndirmək olduqca vacibdir.

Xalqların taleyində baş verən tarixi reallıqlar kontekstində hadisələrdən paralel nümunələrin müqayisəsi ilə faktların ətraflı və detallı şəkildə öyrənilməsi üçüncü tərəflərin öz geosiyasi oyunlarında istifadə etdikləri tarixi və müasir millətçi cərəyanların real məqsədlərinin dərk edilməsinə səbəb olur.

Rus dilindən tərcümə edən: Xanım Aydın

Şöhrət Salamov Barlas

tarixçi-publisist,

Özbəkistan

Olaylar.- 2020.- 7-11 mart.- S.5;11.