Söz azadlığının
Azərbaycan modeli
Məlum
olduğu kimi, müasir dünyada demokratik tərəqqinin ən
əsas göstəricilərindən biri də kütləvi
informasiya vasitələrinin azadlığıdır. Azərbaycanda insan hüquqlarının,
siyasi plüralizmin, vətəndaş cəmiyyətinin
mövcudluğu, demokratikləşmə
prosesinin geniş vüsət alması faktı demokratik institut kimi formalaşmış
kütləvi informasiya
vasitələrinin müstəqil
fəaliyyətində, onların
inkişafı üçün
formalaşmış hüquqi
təminatlarda öz təsdiqini tapmaqdadır.
Daha doğrusu, Azərbaycanda müstəqil
media fəaliyyət göstərir, insanların
internetə çıxışı
ən yüksək səviyyədədir. Hüquqşünas Azad Rzayev qeyd
edib ki, artıq Azərbaycan söz və məlumat azadlığının
təmin olunması, medianın inkişaf etdirilməsi istiqamətində
görülən işlərdə
nəinki Qafqazda liderdir, bütün dünyada ön sıralardadır. Azərbaycan söz
azadlığının qorunduğu,
mətbuat azadlığı
prinsipinə hörmətlə
yanaşılan ölkələrdən
hesab edilir. Ölkədə azad medianın, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi
demokratik mexanizmlərin
mövcudluğunun əsas
şərtlərindən biri
kimi qəbul edilir: "Hər bir xalqın dövlət quruluşu, demokratik durumu onun dini, fəlsəfəsi,
incəsənəti, ümumiyyətlə,
onun mədəniyyəti
ilə birgə vahid bir substansiyanı,
vahid ruhu əmələ gətirir.
Bu vahiddən onun istənilən tərəfini ayırmaq nə qədər zərərlidirsə, ona antimilli fikri, sözü calaq etmək də bir o qədər zərərlidir. Təəssüf
ki, Qərbin cazibəsinə düşən
bəzi yazarlar onun demokratiya şablonundan çıxmaq
imkanından məhrum
olaraq milli kimliyini, adət-ənənələrini
unutmaq dərəcəsinə
enib, daxili problemlərin ölkə xaricində qərəzli müzakirəsinə can atırlar. Mətbuatın
əsas vəzifəsi
görülən işləri
işıqlandırmaq, neqativləri
obyektiv qabartmaq, həllini gözləyən
məsələlərin çözülməsinə
dəstək olmaqdır.
Təbii ki, birgə səylər inkişafa, tərəqqiyə
böyük yol açır. Bir məqamı da qeyd edək ki, bu gün
mətbuat dördüncü
hakimiyyət kimi dəyərləndirilirsə, bu,
artıq media ictimaiyyətini üzərinə
düşən məsuliyyəti
daha dərindən dərk etməyə çağırır. Onun sözlərinə
görə, ölkədə
mətbuat və informasiya azadlığı
yüksək səviyyədədir:
"Ölkədə azad
medianın, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi
demokratik mexanizmlərinin
mövcudluğunun əsas
şərtlərindən biri
kimi qəbul edilir. İnsan azadlığı bəşəriyyətin
əsrlər boyu arzuladığı,
uğrunda mübarizə
apardığı ali
nemətdir. Kütləvi informasiya vasitələri
- qəzetlər, jurnallar,
teleradiolar, informasiya agentlikləri və informasiyanın müntəzəm
formada yayıldığı
digər vasitələr
cəmiyyətin inkişafına
ciddi təsir göstərən, onun vəziyyətini və mahiyyətini müəyyənləşdirən
siyasi sistemin tərkib hissəsidir. Kütləvi informasiya vasitələri cəmiyyətdə ictimai
fikri, dövlətə
inamı və sosial fəallığı
formalaşdırmaqla yanaşı,
həm də onları istiqamətləndirir.
Bu mənada dördüncü hakimiyyət
hesab olunan kütləvi informasiya vasitələri dünyada
demokratiya və informasiya azadlığının
mühüm vasitəsi
hesab edilir. Bu gün ölkəmizdə
kütləvi informasiya
vasitələrinin azad
fəaliyyəti və
inkişafı üçün
zəruri tədbirlər
görülür. Məhz
bunun nəticəsidir
ki, Azərbaycanda söz, mətbuat və informasiya azadlığı yüksək
səviyyədədir".
A.Rzayev qeyd
edib ki, son vaxtlar kütləvi
informasiya vasitələrinin
sərbəst fəaliyyəti
üçün yaradılmış
şəraitdən sui-istifadə
hallarının artması
cəmiyyəti ciddi narahat etməkdədir. Müxtəlif səviyyələrdə
gedən diskussiyalarda da məlumatlar yayan KİV və jurnalist fəaliyyətindən
sui-istifadə edənlərin
haqqında müvafiq ölçü götürülməsi
ilə bağlı təkliflər səslənir.
Bütün bunlar məsələnin hüquqi
cəhətdən nizamlanması
zərurətini aktuallaşdırır:
"Cəbhə bölgəsində atəşkəsin
pozulması zamanı da bəzi KİV-lərin, xüsusən də sosial şəbəkələrin fikir
və söz azadlığının, demokratik
dəyərlərin verdiyi
imkanlardan səriştəsiz,
məsuliyyətsiz istifadəsi
dövlətin informasiya
təhlükəsizliyi baxımından
da medianın fəaliyyətini müzakirə
predmetinə çevirmişdi.
Göründüyü kimi,
bəzi media orqanlarının qeyri-peşəkarlığı,
söz azadlığından
sui-istifadə etməsi
bu sahənin hüquqi tənzimlənməsinə
yenidən baxılmasını
labüd edir. Məlum olur ki, liberallığı
ilə digər qanunvericilik aktlarından fərqlənən "Kütləvi
informasiya vasitələri
haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunu
zamanın və bugünkü reallıqların
tələbindən geri
qalmaqla, media-dövlət-cəmiyyət
arasında münasibətləri
dolğun və digər normativ hüquqi aktlarla əlaqəli şəkildə
tənzimləmir. Bu baxımdan
milli təhlükəsizlik,
ərazi bütövlüyü
və ya ictimai asayiş maraqları naminə, iğtişaşın və
ya cinayətin qarşısının alınması,
sağlamlığın, yaxud
mənəviyyatın mühafizəsi,
şəxsiyyətin nüfuzunun
qorunması, gizli əldə edilmiş məlumatların açıqlanmasının
qarşısının alınması,
ədalət mühakiməsinin
nüfuz və qərəzsizliyini təmin
etmək üçün
söz azadlığı
hüququna məhdudiyyətlərin
dairəsinin, şərtlərinin,
məsuliyyətinin və
s. müəyyənləşdirilməsi ilə yanaşı, fövqəladə hallar zamanı qoyula biləcək məhdudiyyətləri
də dəqiq və dürüst müəyyənləşdirən,
çevik praktiki tətbiq mexanizmləri olan "İfadə etmək (ekspresion) və söz azadlığı hüququ
haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanununun
qəbul edilməsi məqsədəmüvafiq olar".
Alim Hüseynli
Olaylar.- 2021.- 13-19
avqust.- S.11.