Heydər Əliyevin sadiq silahdaşı

(Görkəmli dövlət xadimi Musa Məmmədovun 90 illiyi münasibəti ilə)

Görkəmli dövlət xadimi Musa Məmmədov

(15 iyul 1932, Qutqaşen - 12 mart 2019, Bakı) haqqında yazmaq istədiklərim indi yazacaqlarımdan qat-qat artıqdır. İnsan nə qədər mahir qələm ustası olsa da, keçirdiyi hissləri tam əhatə edə bilmir. Respublikamızda kənd təsərrüfatının inkişafında tutduğu yeri, gördüyü işləri qələmə almaq, onları sadəcə bir məqalədə Musa sevənlərə çatdırmaq heç də asan iş deyil. O, daim axtarışda olan, yorulmayan, sahəsində ensiklopdik biliyə, elmdə və istehsalatda fərqlənən, nadir yaddaşa və zəkaya sahib insanlardan idi. Biz həmyerli olmuşuq, məndən bir yaş sonra (1932-ci ildə) dünyaya gəlib, uşaqlığı Bpyük Vətən müharibəsinin ağır illərinə düşüb: atası Salam kişi müharibənin ilk günlərindən cəbhəyə gedib və qayıtmayıb. Məndən fərqli olaraq iradə tapıb məktəbi tərk etməyib, yeri gəlmişkən mən 1942-ci ildə 6-cı sinfi qurtarandan sonra təhsilimi davam etdirə bilmədim, kolxozda işləməyə başladım və ancaq 1946-cı ildə məktəbə qayıtdım. Bu faktı ona görə yazıram ki, tale bizi ayırdı: o, məktəbi məndən 3 il əvvəl qurtardı, beləliklə, yolumuz 1965-ci ilə qədər ayrıldı.

1985-ci ildə Musa Salam oğlunun işlədiyi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin əsasında (bütün ölkədəki kimi) Aqrar-Sənaye Komitəsi yarandı və mənim naziro lduğum Yeyinti Sənayesi Nazirliyi də onun tərkibinə verildi. Musa Salam oğlu komitənin sədri, mən isə onun birinci müavini təyin edildik. Beləliklə, uşaqlığımızda mümkün olmayan yaxınlığımıza imkan yarandı. Musa Salam oğlu haqqında yazdıqca yazmaq olar. O, nəinki Azərbaycanda, hətta SSRİ-nin pambıq istehsalı ilə məşğul olan respublikalarda da tanınmış bir mütəxəssis idi. Bu fikri təsdiqləyən, zahirən qeyri-adi olan bir, deyərdim ki, faktı yox, hadisəni oxuculara çatdırmaq istərdim. Kənd təsərrüfatı işçilərinin, yəqin ki, yaxşı yadındadır - sovetlər vaxtında mütəffiq respublikalar arasında sosializm yarışı geniş vüsət almışdı. Onlarda biri də Azərbaycanla Özbəkistan arasında gedən pambıqçıların bir qrupunun qarşılıqlı uyğun respublikalara gəlməsi idi. Musa müəllimin başçılğı ilə növbəti gedişin sonunda onu Özbəkistan Kommunist Partiya Mərkəzi Komitənin birinci katibi Ş.Rəşidov qəbul etmiş və o, bir mütəxəssis kimi, yumşaq desək, pambıq istehsalının vəziyyəti barədə mülahizələrini söyləmişdi. Heç demə, bu görüş başa çatdıqdan sonra Ş.Rəşidov Heydər Əliyevə zəng edib və Musa Salam oğlunun heç olmasa, bir ay burada qalmasını xahiş edib. Bu isə respublika rəhbərliyi tərəfindən Musa Salam oğlunun az qala tamam Daşkənddə qalmaq istədiyi kimi qiymətləndirilmişdi. Heç də olmayan bu hadisə Musa Salam oğlunu çox narahat etmişdi. Əlbəttə ki, Heydər Əliyev Ş.Rəşidovla belə bir söhbətin olmadığı və bu onun şəxsi təşəbbüsü olduğuna inanmış və Musa müəllimi olduqca narahat etmiş bu hadisə onda şübhəsiz ki, müəyyən narahatlığı yaratmışdı. Musa Salam oğlunun deyərdim ki, tale yüklü həllinə nail olduğu digər məsələ: o vaxt ölkədə alkoqolizmə qarşı mübarizə başlananda respublikanın şərab zavodlarında olan yarımfabrikatları və hazır məhsulun istifadəsi problemi özünü tam kəskinliyi ilə ortaya qoydu. Yaxşı yadımdadır, respublikada bu xammalı başqa məqsədlər üçün istifadə olması texnologiyası yox idi. Problemin həlli üçün Musa Salam oğlu dəfələrlə Moskvada olurdu. Nəhayət, onu çox yaxından tanıyan, ona güclü bir mütəxəssis kimi dərin hörmət bəsləyən Sovet İttifaqı Mərkəzi Komitəsinin kənd təsərrüfatı sahəsinin kuratoru, təqribən 30 milyon ton məhsulun "Başkirbelok" müəssisəsinə yollanmasına qərar verdi. Əks təqdirdə, şərab zavodlarımızın rəhbərlərini Özbəkistan Respublikasının pambıq zavodlarının rəhbərlərinin aqibəti gözləyirdi. Qoy oxucu elə fikirləşməsin ki, Kamil Məmmədov öz qəhrəmanının gündəlik işlərinin xronikasını verir. Yox və yenə də yox! İnanın ki, mən yüzlərlə, bəlkə də daha çox faktlardan ancaq və ancaq diqqətə daha çox layiq olan faktların bəzilərini seçmişəm.

Beləliklə, mətləbə keçim. Komitə işçilərinin sosial-məişət vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması sahəsində biz Aqrosənayedə olduqca şox işlər gördük. Nəzərdə tutulan məqsədə çatmaq üçün vəsait və yolların axtarılıb tapılması istiqamətində kifayət qədər təcrübə topladıq; Tikinti sahəsində istehsal gücü olan bir təşkilat olaraq Musa Salam oğlunun başçılığı ilə əməkdaşlarımız üçün mənzil və bağ evlərinin tikintisinə başladıq. Bu məqsədlə kənd təsərrüfatı üçün yararsız torpaq sahələri ayrıldı. Qısa zaman ərzində Bilgəhdəki sahə qaya qranitindən təmizləndi (hesablanmışdır ki, burada 80 min tona qədər qranit daşınmışdır) və qısa bir zaman kəsiyində 52 bağ evi tikildi, onların dəyərinin demək olar ki, yarısı sosial-məişət sahəsi üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitlər hesabına ödənildi. Eyni zamanda Türkan kəndi yaxınlığında 500 bağ evi üçün sahə hazırlanmışdı, bura Abşeron kanalından su çəkildi, transformatorlar quraşdırıldı və yol salındı. Bu işlərin smetası elə tutulmuşdu ki, kəndin bir sıra sosial-məişət, o cümlədən, su və yol məsələsi həll edilmişdi. Və vaxtı ikən səhranı xatırladan bu yerlər bağ- bağçaya çevrildi. Yeri gəlmişkən, bağ evi alanlar - keçmiş aqrosənaye işçiləri - sonradan bizlərlə görüşəndə bu işləri minnətdarlıqla xatırlayırlar. Burada A.Bakıxanovun sözləri çox yerinə düşür: "İnsan gördüyü yaxşı işlərdən iki dəfə zövq alır: birinci dəfə işə başlayanda, ikinci dəfə - nəticələri gördükdə".

Musa Salam oğlu və mənimlə görüşənlər fəxrlə öz bağ sahələri haqqında, becərdikləri məhsulla öyünür, minnətdarlıq hissləri bildirirdilət. Mən respublika tütünçülərinin istehsal etdiyi tütünün satış qiymətinin necə qaldırılması məsələsinə toxunmaq istərdim. Bu qiymətlər Moskvada təsdiq olunurdu, lakin ilkin olaraq yerlərdə, bu halda respublikamızda, yeni kənd təsərrüfatı və hazır tütünü alan Yeyinti Sənayesi Nazirliyi idi. Musa Salam oğlunun təqdim etdiyi satış qiymətlərini mən bir nazir kimi heç tərəddüd etmədən qəbul etdim. Nəticədə bu vaxta qədər tütün becərməyən - Kəlbəcər, Qubadlı, Zəngilan və Lerik rayonlarında onun istehsalında yüksək iqtisadi maraq yaratdı. Buna qədər tütün istehsal edən Naxçıvanda, Balakən, Zaqatala, Şəki və Qəbələ rayonlarında tədarükün artması əsasında müasir tütün- fermentasiya zavodları tikildi, bu isə öz növbəsində həmin rayonlarda infrastruktur obyektlərinin: yaşayış evlərinin, uşaq bağçaları, uşaq xəstəxanası, stadion və nəhayət, istirahət sanatoriyasının tikintisinə əsas yaratdı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bütün bu nailiyyətlər Ulu öndər Heydər Əliyevin respublikamızda yaratmış olduğu yaradıcı mühitlə bağlı idi. Musa müəllimin iş günü ağılagəlməz dərəcədə sıx idi. Onun faktiki vəzifəsi var idi: Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1-ci müavini, Aqrar- Sənaye Komitəsinin sədri və Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitənin büro üzvü kimi məsuliyyətli vəzifələr ona tapşırılmışdı. Təsəvvür edin ki, o, axşam 18-ə qədər Nazirlər Sovetində işləyir, Aqrar- Sənaye Komitəsindən başqa ona tapşırılmış Su təsərrüfatı, "Azərkimya", Meşə təsərrüfatı və s. sahələrə rəhbərlik etmiş, axşam saat 18-dən sonra komitəyə gələr (Hökümət evi), demək olar ki, saat 23-ə qədər bilavasitə onun fəaliyyəti ilə məşğul olurdu. Musa Salam oğlunun xidmətləri dövlət tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilmişdir. O, "Qırmızı Əmək Bayrağı", "Oktyabr İnqilabı", "Şərəf Nişanı" ordenləri və müxtəlif medallarla təltif edilmişdir. 2 dəfə Respublika Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı, Ümumittifaq Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin iki qızıl, iki gümüş və bürünc medalları ilə, həmçinin sərginin Fəxri diplomları ilə təltif edilmişdir. Elm və texnika üzrə Dövlət mükafatı laureatı, Respublikanın "Əməkdar Aqronomu" və nəhayət, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olmuşdur.

Fikirlərimi yekunlaşdırarkən qeyd etmək istərdim ki, Musa Salam oğlu, gördüyümüz kimi, layiqli bir ömür yaşamışdır. Allahın ona verdiyi bu ömür son nəfəsinə qədər doğma respublikamızın inkişafına həsr etdi. Ahıl yaşlarında belə, necə deyərlər, sakit durmadı. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində işə düzəldi, bilik və təcrübəsini cavan mütəxəssislərlə bölüşdü və Azərbaycan kənd təsərrüfatı inkişafında unudulmaz bir iz qoyaraq dünyasını dəyişdi. Yazıçı B.Vahabzadənin rəhmətlik anasına ithaf etdiyi şeiri rəhmətliyə müraciət kimi ifadələrlə qurtarmaq istəyirəm:

Vaxt keçir sən məndən uzaqlaşırsan,

Biz sənə günbəgün yaxınlaşırıq.

Qəbələ, 2022.

Kamil Məmmədov

Yeyinti sənaye naziri (1972-1985),

iki çağırış (1975- 1980 və1980- 1985-ci illər)

Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı,

Azərbaycan Respublikasının əməkdar mühəndisi

Olaylar.- 2022.- 10-16 iyun.- S.15.