“Fəxr edirəm ki, işə Heydər Əliyevin

xeyir-duası ilə başlamışam…”

İstefada olan polkovnik Arif Məhəmmədhəsən oğlu Zeynalov 1939-cu ildə Hacıqabul rayonunda müəllim ailəsində dünyaya göz açıb. 1968-ci ildə Kiyevdə DTK məktəbini fərqlənmə ilə bitirib. 1967-ci ildən 1996-cı ilədək təhlükəsizlik orqanlarında müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Bir çox mükafatlarla təltif olunub.

- Müəllim ailəsində dünyaya gələn Arif Zeynalov, necə oldu ki, taleyini təhlükəsizlik orqanı ilə bağladı?

- Uşaqlıq çağlarım müharibənin ağır günlərinə təsadüf edib. Çətin şəraitdə böyümüşəm. Atam 50 ilə yaxın müəllim işləyib. Ailədə 5 uşaq olmuşuq. Həmin dövrün çətinliklərinə baxmayaraq, ali təhsil almaq hamımıza nəsib olub. Atam övladlarından birini öz davamçısı kimi görmək istəyirdi. Lakin ürəyimizdəki arzular başqa idi. Mən orta məktəbi bitirəndən sonra Şimali Qafqazdakı SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Hərbi məktəbinə sənədlərimi təqdim etdim və qəbul olundum. Hər şey ürəyimcə idi. Amma necə deyərlər, sən saydığını say, gör, fələk nə sayır. Təhsilə başlayandan bir neçə ay sonra idman məşqlərində ağır zədə aldım. Elə bu səbəbdən də hərbi təhsilimi davam etdirə bilmədim və Bakıya qayıtdım.

Növbəti il qərara aldım ki, atamın arzusunu həyata keçirim. Mirzə Fətəli Axundov adına Pedaqoji İnstitutun tələbəsi adını qazananda atam məndən çox sevinirdi. Təhsil aldığım müddətdə mənə bir neçə yerdən iş təklif olundu. Lakin mən təyinatımı doğulduğum Hacıqabul rayonuna almağı üstün tutdum. Bununla da ilk peşə fəaliyyətimə atamın çalışdığı, məzunu olduğum orta məktəbdən başladım.

Tale elə gətirdi ki, bir müddət müəllim işlədikdən sonra Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində çalışmaq üçün təklif aldım. Sənədlərim toplanıldıqdan, müvafiq yoxlama mərhələlərindən keçdikdən sonra 1967-ci ildə Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə yenicə təyin olunmuş sədr Heydər Əliyevin qəbulunda oldum. Ulu öndərlə 2 saata yaxın çəkən söhbətin mövzusu çox geniş idi, onunla demək olar ki, hər mövzuda danışdıq.

1967-ci il sentyabrın 1-də, SSRİ DTK-nın 5-ci İdarəsi - düşmənin ideoloji diversiyaları ilə mübarizə xətti üzrə əks-kəşfiyyat fəaliyyətinə cavabdeh struktur bölməsi yaradıldı. Bütün respublikaların DTK-sında ziyalılarla, yaradıcı insanlarla və idmançılarla iş aparmaqdan ötrü komsomol fəallarının cəlb olunduğu müvafiq şöbələr yaradıldı. Və Heydər Əliyev məni bu quruma məsləhət gördü. Hətta vəsiqəmin blankı da masanın üstündə hazır idi, yalnız qol çəkmək qalırdı. Sonda o, dedi: "Arif, hesab edirəm ki, söhbətimiz baş tutdu. Komsomoldan ayrılacağın istədiyin vaxt sənə DTK-da yer var". "Mənim də arzum var", deyə ona cavab verdim, "gələn görüşümüzdə Sizi general görmək istərdim". Güldü. Belə də oldu, çox keçmədən onu general-mayor rütbəsinə təqdim etdilər. 1967-ci il dekabrın əvvəllərində məni 5-ci şöbənin, partiya və sovet xadimlərinə, deputatlara və digərlərinə ünvanlanmış təhdidedici anonim məktub müəlliflərinin axtarışı ilə məşğul olan 4-cü bölməsinə təyin etdilər. Özü də, xüsusi hazırlıq keçmədən, bu nadir hallarda olurdu.

Çalışdığım şöbədə otağıma iş istiqamətimin spesifikasına uyğun dərs vəsaitləri yığdım. İşə təxminən on gün idi ki, başlamışdım. Vaxt tapan kimi kitab oxuyur, savadımı artırmağa çalışırdım. Günlərin birində kabinetimin qapısı qəflətən açıldı. Heydər Əliyev otağa daxil oldu. Gözlənilmədən əməkdaşların otaqlarına baş çəkmək onun iş üslubu idi. Ayağa qalxdım. Ulu öndər dedi: "Bu nədir belə, iş vaxtı kitab oxuyursan?". "Bu ədəbiyyat deyil", dedim , "yeni işimə aid dərsliklərdir". Kitabları vərəqlədi, təlimatları gözdən keçirərək: "Hə, bunu mən bəyənirəm. Sən deyəsən hər şeyin axırına çıxan adamsan. Başqaları gözləyir, nə vaxt onlara başa salacaqlar. Sən isə ədəbiyyatı özün tapmısan. Ümumiyyətlə mən yoldaşların səhvini düzəldəcəyəm. Səni gərək bu sahəyə göndərməyəydilər. Sənə canlı iş tapşırmaq lazımdır. Bu sahədə isə qoy təcrübəli işçilər otursunlar, təqaüdə bir neçə ili qalanlar. Səni bir azdan oxumağa da göndərəcəyəm", - dedi.

1968-ci il yanvarın əvvəllərində işlədiyim sahə üzrə savadımı, biliyimi daha da təkmilləşdirmək üçün məni Kiyevdəki DTK məktəbinə göndərdilər. Əməliyyat heyəti hazırlayan yarımillik hazırlıq kurslarının müəllimləri çox sadə, eyni zamanda tələbkar idilər. Mən bu məktəbi fərqlənmə ilə bitirdim. 1982-ci ildə isə oradaca rəhbər heyətin təkmilləşmə kursunu fərqlənmə ilə başa vurdum. Daha sonra Moskvada SSRİ DTK-nın, aralarında otuz polkovnik və iki general olan ali rəhbər heyətinin məktəbini də bitirdim.

1969-cu ildə Heydər Əliyevi Azərbaycan SSRİ KP MK-nın Birinci katibi seçdilər və o, respublikanın rəhbərliyinə keçdi. Və onun bölgələr üzrə ilk səfəri də doğma vətənim Hacıqabula oldu. Orada regionu və Bakını içməli su ilə təmin etmək üçün su kanalı tikilirdi. Ona görə də Azərbaycan DTK-nın sədri Vitali Krasilnikov məni mühafizə və müşayiət qrupuna daxil etdi. Və 1982-ci ilin sentyabrına, Heydər Əliyevin Zaqafqaziya hərbi şurasının iclasında iştirak etmək üçün Yerevana səfərinə qədər (iclaslar növbə ilə Bakı, Tbilisi və Yerevanda keçirilirdi), mən bu qrupun tərkibində idim. 1980-ci ilə qədər 9-cu şöbənin mühafizə qrupu ilə birlikdə Heydər Əliyevi səfərlərində müşayiət etmiş, daha sonra qrupun rəhbəri olmuşam.

Bu Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikası KP MK-nın Birinci katibi vəzifəsində sonuncu səfəri idi. 1982-ci ilin noyabrında o, Yuri Andropovun dəvəti ilə Moskvaya işləməyə yola düşdü və orada KP Siyasi Bürosunun üzvü, SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini oldu. Yerevana səfər zamanı Ermənistanın rəhbəri Karen Dəmirçiyan, Heydər Əliyev qalsın deyə, onu hər cür vasitə ilə dilə tuturdu, ancaq o, razılıq verməyərək Naxçıvanda gecələcəyini bildirdi. O, hətta Azərbaycanın sərhədinə, Sədərəkə qədər müşayiətdən də imtina etdi. O illər mən artıq şöbənin rəhbəri, həmçinin respublika rəhbəri Bakıdan kənara yollanan zaman avtomobil müşayiətinə görə cavabdeh idim. Biz mühafizə ilə birlikdə Heydər Əliyevin təhlükəsizliyinə cavabdeh idik. O, uzun illər birgə işlədiyi adamları həddən artıq qiymətləndirir, onları dəyişəndə bunu xoşlamırdı. Bir dəfə mən Kislovodskda istirahətdə olanda və məni başqa bir adamla əvəz edəndə, o, hətta öz etirazını da bildirmişdi. Yeri gəlmişkən, səfərlər zamanı o heç vaxt mehmanxanalarda qalmaz, yalnız yaxınlıqdakı dəmir yolu qovşağında mühafizə olunan qatarda gecələyirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Heydər Əliyev inanılmaz enerjiyə malik, təəccüb doğuracaq dərəcədə çalışqan bir insan idi, onu ölkənin bölgələrində böyük hörmət və ehtiramla qarşılayır, ürəkdən sevirdilər, o daima zəhmətkeşlərin problemləri ilə maraqlanır, bu problemləri qısa zaman ərzində həll edirdi. Özü də hər bir şikayət məktubu ilə şəxsən tanış olur, lazımi tədbirlər görməyi tapşırırdı. O, çox tələbkar, ancaq daha çox ədalətli idi. Bu bir fenomen idi!

- Demək, ulu öndər Heydər Əliyevin məktəbini keçmisiniz...

- Bəli, bu orqanın milliləşdirilməsində misilsiz xidmətləri olan Ulu Öndərin məktəbini keçmişəm və həmişə çalışmışam ki, onun mənə göstərdiyi yüksək etimadı doğruldum. Fəxr edirəm ki, bu şərəfli işə ümummilli lider Heydər Əliyevin xeyir-duası ilə başlamışam. Onu da deyim ki, ilk dəfə Silahlı Qüvvələrin 50 illik yubileyi münasibətilə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən təltif olunmuşam. Xidməti vəsiqəmi də Ulu Öndər imzalayıb...Mən bundan qürur duyur və özümü daim bu orqanın sıralarında hiss edirəm.

- 1987-1990-cı illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət təhlükəsizlik komitəsinin sədr müavini olmuş, sonra isə sədr vəzifəsini icra etmisiniz...

- Bu təklifi o vaxt DTK sədri Ziya Yusif-Zadə irəli sürmüşdü. O vaxt mən polkovnik-leytenant rütbəsində idim. Ziya müəllim məni yanına çağırıb dedi ki, Naxçıvanda milli təhlükəsizlik nazirinin müavini yeri boşdur və sənin də növbəti rütbəni almaq vaxtın artıq çatıb. Hərbçi olduğum üçün "yox" deyə bilməzdim.

Naxçıvanda 3 illik xidmətdən sonra Moskva SSRİ DTK-nın rəisi Kryuçkovun əmri ilə tutduğum vəzifədən azad edilərək DTK-nın Suraxanı rayon bölməsinin sədri təyin edildim. Sonradan mərkəzi aparatda idarə rəisinin müavini olaraq işlədim və 1996-cı ilə qədər bu vəzifədə çalışdım.

- O zamanlar polkovnik rütbəsi almaq çox çətin idi. Bunun üçün əməkdaşın keçdiyi xidmət yoluna, əldə etdiyi nailiyyətlərə xüsusi diqqət yetirilirdi...

- Əməkdaşlara növbəti rütbəni vermək üçün sənədlər Moskvaya göndərilirdi. Bu isə müəyyən vaxt tələb edirdi. Yaxşı yadımdadır ki, mən 13 il əməliyyat müvəkkili işlədikdən sonra, bölmə rəisi vəzifəsinə irəli çəkildim. Naxçıvana göndəriləndə isə artıq 20 il idi ki, aparatda işləyirdim. Vəzifəyə gərək pilə-pillə qalxaydın. Əsas meyar peşəkarlıq idi. Bu keyfiyyətlər Heydər Əliyev və Ziya Yusif-Zadənin Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə rəhbərlik etdiyi illərdə xüsusilə nəzərə çarpıb.

Həmin dönəmdə komitədə cəmi 15 polkovnik vəzifəsi var idi və bu rütbələri Moskva təqdim edirdi. Sevinirəm ki, 15-ci polkovnik mən olmuşam. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, bacım Rəfiqə Zeynalova da daxili işlər orqanlarında çalışan ilk azərbaycanlı polkovnik olub.

- 30 ilə yaxın müddətdə təhlükəsizlik orqanlarıda şərəflə xidmət etmisiniz. Yəqin ki, ötən illərin acılı-şirinli günlərini tez-tez xatırlayırsınız...

- İkinci dünya müharibəsi haqqında böyüklərdən eşitmişdim, kitablarda oxumuşdum, kinolara baxmışdım. 1988-ci ildə əsassız torpaq iddiası ilə baş qaldıran ermənilər Azərbaycana qarşı elan olunmayan müharibəyə başladılar. Mən bu müharibənin dəhşətlərini gördüm. Naxçıvanda işlədiyim vaxt ermənilər tez-tez Sədərəyə hücum edirdilər. Naxçıvan düşmənlə əliyalın, üzbəüz qalmışdı. Təhlükəsizlik orqanının əməkdaşları da Vətənin müdafiəsinə qalxmışdılar. Naxçıvan Təhlükəsizlik Komitəsinin sərəncamında cəmi 5 avtomat silahı var idi. Bakı ilə telefon əlaqəsindən sonra bütün məsuliyyəti öz üzərimə götürərək ermənilərə atəş açmaq əmri verdim. Hücuma keçən ermənilər böyük itki ilə üzləşdilər. Mənim hərəkətlərim Moskvada geniş əks-səda doğurmuşdu. Moskvanı fakt qarşısında qoymaq üçün Naxçıvan ərazisində tutulmuş Fransa jurnalistindən müsadirə olunmuş lentləri rəsmi sənəd kimi Moskvaya SSRİ DTK-nın sədri B.Kryuçkova və onun vasitəsilə M.Qorbaçova ötürdüm. Bu, Ermənistan silahlı birləşmələrinin hücumunu ciddi-cəhdlə təkzib edən ruslara zərbə idi. Lentdə Ermənistanın müharibəyə tam hazır olduğunu nümayiş etdirən, Sədərəkdə Daşnak partiyası üzvünün həlak olmasından və təntənəli surətdə dəfnindən bəhs edən kadrlar var idi. Mən Kryuçkova zəng edərək vəziyyət haqqında məlumat verdim. Bunu antirus təbliğatı kimi qəbul edən Mixail Qorbaçova, Ermənistanda çap olunub yayılan vərəqələrin nümunəsini əldə edib göndərmək məhz Naxçıvan DTK-sının əməkdaşlarının peşəkarlığı sayəsində mümkün olmuşdu...

- Bu günlərdə Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının yaranmasının 103 ili tamam olur...Peşə bayramı münasibətilə DTX əməkdaşlarına arzularınız?

- Əvvəla fürsətdən istifadə edib həmkarlarım və öz adımdan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin rəisi, general-polkovnik cənab Əli Nağıyevə minnətdarlığımı bildirirəm. Əli Nağıyev DTX-nin rəisi təyin olunandan veteranlara diqqət və qayğı yüksək səviyyədədir. Bu, bizi çox sevindirir. Hiss edirik ki, unudulmamışıq. Bu, çox təqdirəlayiqdir. Veteranların əksəriyyəti bacarıqlı, təcrübəli kadrlardır. Onlardan öyrənməyə dəyər.

Qeyd etdiyiniz kimi, qarşıdan Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının yaradılmasının 103 illiyi gəlir. Bu bayrama biz Zəfər, Qələbə ovqatı içində gəlirik. Bayram münasibətilə bütün təhlükəsizlik orqanları əməkdaşlarını başda cənab Xidmət rəisi olmaqla təbrik edir, onlara bu çətin işdə uğurlar, Vətənimizin keşiyində hər zaman olduğu kimi ayıq-sayıq dayanmağı arzulayıram.

S.Abduləlizadə

Olaylar.- 2022.- 18-31 mart.- S.17.