"Elmi populyarlaşdırmaq lazımdır ki,

gələcəkdə elmə gənclər gəlsin"

Elnarə Qaragözova: "Qələbədən sonra yaranacaq Qarabağla bağlı ədəbiyyatı biz 3 bölgü əsasında tədqiq edəcəyik"

Müsahibimiz AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elnarə Qaragözovadır. Elnarə xanımla müasir ədəbiyyatşünaslığımızı və elm sahəsindəki tədqiqatlarımızı müzakirə etdik.

- Elnarə xanım hazırda yaradıcılığınızda nə üzrə çalışırsınız?

- Mən əsasən ədəbiyyat nəzəriyyəsi üzrə ixtisaslaşmışam, ədəbi cərəyanlarla bağlı tədqiqatlarımı davam etdirirəm. Müasir, müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı da tədqiqatlarım davam edir. Tarixi roman janrı ilə bağlı təkcə Yunus Oğuzun romanları deyil, Məmməd Səid Ordubadi ilə də bağlı araşdırmalarım var. Hazırda üzərində çalışdığım elmi iş Yusif Səmədoğlunun həyat və yaradıcılığı ilə bağlıdır. İki illik elmi işdir, inşallah yaxın zamanda həmin işi "Sənətkarın pasportu" seriyasından bir kitab kimi çap etdirmək fikrim var.

Dünya ədəbiyyatı ilə də bağlı da müəyyən tədqiqatlarım var. Amma bu dəqiqə əsas mövzum müstəqillik dövrü ədəbiyyatımız, cari ədəbi prosesdir. Ədəbi cərəyanları da həmin kontekstdə tədqiq edirəm. Ədəbi cərəyanların içərisində də ən çox diqqət etdiyim postmodernizm cərəyanıdır, Doktorluq dissertasiyamın mövzusu da "Azərbaycan postmodern ədəbiyatının poetikası" kimi müəyyənləşib.

Bütün bunların fonunda müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının bu günü haqqında müəyyən söz deməyə, araşdırmalarımızı bu yöndə kökləməyə çalışırıq.

- Azərbaycan ədəbiyyatını 2022-ci il üçün necə dəyərləndirirsiniz? Bu sahədə olan hansı problemlərin öz həllini tapmasını istəyirsiniz?

- Bu il hələ yeni başlayıb. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 2022-ci il "Şuşa ili" elan olundu. Buna görə də düşünürəm ki, ədəbiyyatda da əsas vurğulanacaq məqam həm Şuşa, həm də 44 günlük Vətən müharibəsi ilə bağlı olmalıdır. 2022-ci ilin ədəbiyyatının əsası müstəqillik dövründən gəlir, 2020-ci ildəki müharibə, ondan sonrakı post-müharibə dövrü və bu gün Şuşanın artıq bizim üçün əlçatan olması, ora səfər edə bilməmiz, daha yaxından onun energiyasını hiss edə bilməmiz ədəbiyyatımızda da Şuşa ilə bağlı məqamlar üstünlük təşkil etməsinə rəvac verir. Bu istər nəsr olsun, istər dramaturgiya, istər poeziya. Çünki bu dəqiqə bizim buna imkanımız var ki, 30 il əvvəlki duyğuların bugünkü duyğularla vəhdətindən ortaya çıxan məqamları bədii ədəbiyyata gətirək. Belə deyirlər ki, müharibə, qələbə haqqında ən yaxşı əsərlər o zaman yaranır ki, üstündən müəyyən qədər müddət keçsin. Amma fikrimcə ən gözəl əsərlər məhz isti-isti, həmin duyğuların təsiri ilə yaranan əsərlərdir.

Məsələn, Yunus Oğuzun son tarixi romanı "Cığır" 2022-ci ilin ədəbiyyatının aparıcı mövzu və tendensiyalarını bariz şəkildə əks etdirir. Burada həm Şuşa şəhərinin tarixi, işğalı, azad olunması, həm də 44 günlük Vətən müharibəsi ilə bağlı əsas məqamlar öz əksini tapıb.

Mən 2022-ci il Azərbaycan ədəbiyyatından məhz bu məqamları gözləyirəm - bizim yeni qələbəmizin artıq formalaşmış obrazının yaradılmasını.

- Fikrinizcə, Qarabağ problemi nəsrimizdə kifayət qədər işıqlandırılıb?

- Qarabağ probleminin nəsrimizdə işıqlandırılması var. Amma bu problem artıq özünün ikinci mərhələsinə qədəm qoyub. Əvvəlki mərhələdə Qarabağ problemi bizim məğlubiyyətimiz kimi işıqlandırılırdı. Yəni, əsasən işıqlandırılan məqamlar bizim torpaqlarımızın işğal olunması, ordan didərgin düşmüş vətəndaşlarımızın harayı, onların didərgin düşdükdən sonrakı həyatı və ondan öncəki həmin torpaqlarda olan həyatı idi. Ən çox da bizdə həmin dövr ədəbiyyatında daha çox qəm-kədər, məğlubiyyət, həsrət duyğusu var idi. Artıq Qarabağ mövzusunun həmin aspektləri ədəbiyyatımızda yetəri qədər işıqlandırılıb və əgər bu qədər dərindən işıqlandırılmasaydı, bugünkü qələbəmiz olmazdı.

Bildiyimiz kimi, ümumiyyətlə nə olur olsun, ədəbiyyat istənilən halda ideologiya ilə çox bağlıdır, ona çox təsir edir. Məhz həmin duyğularla böyüyən, 30 il ərzində Xocalı faciəsinin ağrı-acısını hiss edən, Laçın, Şuşa, Qarabağ həsrəti ilə böyüyən uşaqlar bu gün bizə bu qələbəni gətirdilər. Fikrimcə, Qarabağ problemi həmin dövrün ədəbiyyatında yetəri qədər işıqlandırılıb. Məsələ sadəcə kəmiyyət məsələsi deyil, keyfiyyət də önəmlidir. Keyfiyyət baxımından da çox güclü işıqlandırılıb və bugünkü qələbənin ideoloji cəhətlərindən biri də həmin dövrün işıqlandırılmasıdır.

İndi artıq Qarabağ mövzusunun ikinci mərhələsinə qədəm qoymuşuq. Bu mərhələdə biz artıq qələbəni, 44 günlük Vətən müharibəsini işıqlandırmalıyıq. Əlbəttə, yenə də keçmişə ekskursiya edəcəyik ki, biz necə olub bu günə gəlmişik? Nələri itirmişdik, indi yenidən nələri qazandıq? Və hansı ağrılarımızın üzərindən keçməli, onları sağaltmalıyıq?

İndi əsas məsələ vətən müharibəsini və yeni qurulan Qarabağı işıqlandırmaqdır. Çünki bu dəqiqə Qarabağda quruculuq işləri gedir və görünür ki, orda çox gözəl, müasir şəhərlər olacaq, Qarabağın siması dəyişəcək. Onun gözəlliyini, özünəməxsusluğunu qorumaqla yanaşı, müasir dünya standartlarına cavab verən şəhərlər olacaq.

Bu yaxınlarda Şuşaya səfərə gedəndə Füzuli şəhərinin yanından keçdik. Orda şəhər yoxdur, sadəcə çəmənlikdir. Demək olmaz ki, burada insanlar yaşayıb. Sanki, hardansa tikinti materialları, daşlar gətirib töküblər və onların hamısının üstünü ot basıb. Heç meşə də yoxdur, sadəcə dağıntı, xarabalıqdır. Onu görəndən sonra mən başa düşdüm ki, bütün ağrılar ilə yanaşı bir şəhərdən də intiqam almaq olarmış. Məhz Füzuli şəhərindən belə intiqam almaq, onu yıxmaq, dağıtmaq heç yerə sığmır. Müharibədə itkilər olur, insanlar ölür, dağıntılar olur. Amma bir şəhəri bu qədər nifrətlə yer üzündən silmək artıq çox ağır psixoloji problemlərdən, patoloji nifrətdən xəbər verir.

Artıq Füzuli hava limanı istifadəyə verilib. Mən inanıram ki, Füzuli şəhərinin özü də çox gözəl olacaq, yenidən tikiləcək. Biz əvvəlki Füzuli şəhərinin bizdə qalan kadrları ilə müasir Füzuli şəhərinin müqayisə etdikdə, qələbəmizin necə böyük olduğunu bir daha hiss edəcəyik.

- Qarabağa səfər etmisiniz. Necə düşünürsünüz, qələbədən sonrakı Qarabağ haqqında ədəbiyyat Bakıda yaranacaq, yoxsa Qarabağda yaranmalıdır?

- Mənə elə gəlir ki, qələbədən sonra yaranacaq Qarabağ ilə bağlı ədəbiyyatı biz 3 yerə böləcəyik:

1. Orada doğulub-böyümüş insanların yaratdığı əsərlər. Onlar Qarabağın dünənini də görüblər, bu gününü də. Onların əsərləri başqa cür olacaq.

2. Daha öncə heç vaxt Qarabağı görmək şansı olmayıb, bu gün görənlərin yaratdığı əsərlər. Onlar da bir fərqli olacaq. Məsələn, mən görməmişdim, həyatımda ilk dəfə idi gedirdim, qəribə idi mənim üçün.

3. Qarabağın işğalını görməyənlərin - bundan sonra doğulacaq ədiblərin yaratdıqları əsərlər. Onlar azad və yenidən qurulmuş Qarabağı görəcəklər, əsərləri tam fərqli olacaq.

Mən çox istərdim ki, əli qələm tutan hər kəs bir şeylər yazsın. Bunların hamısı tarixdə qalacaq. Söhbət ondan ibarət deyil ki, kimsə çox istedadlıdır, daha böyük əsər yaradacaq və ya əksinə. Onsuz onu gələcəkdə tarix, ədəbiyyat özü seçəcək ki, kim qalacaq, kim qalmayacaq. Amma məncə hamı bacardığı qədər bir şeylər yazsın ki, biz o duyğuları itirməyək. 10 ildən sonra bu gün hiss elədiklərimizi hiss edə bilməyəcəyik.

- Azərbaycan ədəbiyyatı ilə dünya ədəbiyyatı arasında hansı fərqlər var? Azərbaycan ədəbiyyatında hansı əksiklik və üstünlüklər var?

- Azərbaycan ədəbiyyatı onsuz da dünya ədəbiyyatının bir hissəsidir. Bu danılmaz bir həqiqətdir. Ədəbiyyatın ümumi əbədi mövzuları var, onlar bizdə də öz əksini tapır. Amma hər ədəbiyyat özünəməxsus və unikaldır. Əgər belə olmasaydı, digər xalqların ədəbiyyatını öyrənməyə ehtiyac qalmazdı, sadəcə 1-2 ədəbi nümunə kifayət edərdi ki, ədəbiyyatı təmsil edək. Amma hər xalqın ədəbiyyatı özünəməxsus olduğu kimi, Azərbaycan xalqının ədəbiyyatı da özünəməxsusdur. Mən düşünmürəm ki, əksiklik var. Deyək ki, dünyaya inteqrasiya etmək baxımından müəyyən cərəyanlar bizdə daha az öz əksini tapıb. Yaxud da deyilir ki, bizdə niyə dünya miqyasına çıxacaq əsər yoxdur? Bu problemlər var. Amma mən düşünürəm ki, biz həmişə öz unikallığımız ilə dünya miqyasına çıxmalıyıq, nəinki dünyada olan əsərləri təkrarlamaq. Çünki biz o əsərlərin kopyasını yaratsaq, onda bizim bir fərqimiz olmayacaq, sadəcə kopyalayacağıq. Amma biz öz unikallığımızı, ədəbiyyatımızın dərin köklərini, bütün milli məqamlarımızı ortaya gətirib, bədii nümunələr yaratsaq, dünya miqyasına çoz gözəl şəkildə çıxa bilərik.

Dünyada təmsil olunma məsələsinə gəlincə, bu artıq bir problemdir. Bizim dövlətimiz, xalqımız 30 ildən çoxdur işğal faktoru ilə üz-üzə qalıb, bu qədər ağrılar çəkmişik, çətinliklərimiz olub. Amma bununla belə təkbaşımıza, öz gücümüzlə bu qədər inkişaf etmişik. Bu dövlətin, xalqın öz hesabına ərsəyə gətirdiyi bir qələbədir və bunun miqyasında bizim ədəbiyyatımız dünya ədəbiyyatları içərisində öz unikallığı ilə seçilə bilər. Çünki bizim keçdiyimiz yolun ədəbiyyatda əksi tam fərqli nümunələr ortaya qoyacaq.

Bizim dünya miqyasına çıxacaq bədii nümunələrimiz var. Sadəcə artıq dünyada ədəbiyyat bir kommersiya vasitəsidir, burada bestsellerlər var. Bestsellerlər mütləq deyil ki, böyük ədəbi nümunə olsunlar. Sadə, bəsit süjetlərdir və sadəcə onların yaxşı reklamı var. Bu sayədə də hər yerdə sevilir. Halbuki biz həmin bestsellerləri oxuyanda başa düşürük ki, bizim ədəbiyyatımızın ən sadə nümunələri belə onlardan daha yüksək keyfiyyətə malikdir. Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatımız qarşısında duran əsas məsələ ondan ibarətdir ki, bizim ədəbiyyatımızı dünyaya təqdim etmək üçün həmin xarici ədəbi mühitdə olan kommersiya meyillərini öyrənməliyik ki, biz əsəri necə təqdim edək ki, o çox satılsın, oxunsun, onun reklamı olsun.

- Qədim dövr ədəbiyyatımızda bizi dünyaya tanıdacaq kifayət qədər əsərlər var...

- Bəli, əlbəttə. Bizim ədəbiyyatımızdan Nizamidən, Füzulidən, XX əsr nümunələrimizdən misal çəkə bilərəm. Qədim zamanlarda sərhədlər məhdud idi və bədii əsərlər çox yayılmırdı. Təbii ki, Nizami, Füzuli kimi dahilərin əsərləri tanınırdı. Amma yenə də MBD məkanından kənara çıxa bilmirdik. SSRİ dağıldıqdan sonra bizim öz problemlərimiz olduğuna görə bunları kənara çıxarda bilmədik. Amma indi məsələn, Nizami ilə bağlı "Nizami ili" elan olundu, nə qədər konfranslar keçirildi, Nizaminin əsərləri yenidən nəşr olundu, təqdim olundu. Nizamini, Füzulini tanıyırlar. Bizim əsas problemimiz odur ki, bizim müasir ədəbiyyatımız tanınmır. Klassiklərdən bu tərəfə gələndə bəzən heç öz vətəndaşlarımız da oxumur bədii nümunələri və soruşanda deyirlər ki, yox tanımıram.

Biz həmin o piarı yaratmalıyıq ki, əvvəlcə özümüzdə həmin ədəbiyyat təbliğ edilsin, daha sonra xaricə çıxarılsın. Mən sizə deyərəm ki, bizim ədəbiyyatımda elə nümunələr var ki, xaricdə məşhur, bestseller sayılan nümunələrdən heç də geri qalmırlar. Sadəcə, həm də miqyası nəzərə almaq lazımdır. Onlar bu işə daha əvvəl başlayıblar, biz indi-indi başlayırıq.

Mənə elə gəlir ki, ən azı 10 ildən sonra başqa bir kontekstdən bunu müzakirə edəndə deyəcəyik ki, bəli, bizim filan əsərlərimiz dünya oxuyucusu arasında geniş yayılıb.

- Müasir ədəbiyyatımızda elə bir yazıçı varmı ki, 10 il sonra bizi dünya ədəbiyyatında Nizami, Füzuli kimi tanıtsın?

- İş orasındadır ki, bizim ədəbiyyatımız çox rəngarəngdir və müxtəlif janrlar, cərəyanlar üzrə yazanlar var deyə 1-2 nəfər ilə kifayətlənmək olmaz. Mən sizə 10-15 nəfərin adını çəkə bilərəm. Amma dünya miqyasına çıxmağa gəldikdə, Orxan Fikrətoğlu, Elçin Hüseynbəyli, Yunus Oğuz kimi yazıçıların adını çəkə bilərəm. Çünki bu insanların yaradıcılığında o rüşeym var, onlar dünya oxucusunun nəbzini tuta bilirlər. Sadəcə yaxşı yazmaq lazım deyil. Yaxşı, istedadlı yazmaqdan əvvəl o nəbzi tutmaq lazımdır. Qısa konkret yazmaq, məqamları vurğulamaq lazımdır ki, mən bu üç yazıçıda bunu görürəm.

- Yunus Oğuz da daxil olmaqla müxtəlif yazıçı-publisistlərin yazdıqları əsərləri, kitabları şərh etmisiniz. Sizcə, roman janrında əsər yazarkən, nələrə diqqət etmək lazımdır ki, əsər sevilən və oxunaqlı olsun?

- Müasir dövrün oxucusu böyük bir mətn gözləmir, qısa mətnlər istəyir. Çünki müasir dövrdə internet, YouTube, sosial şəbəkələr o qədər aktivdir ki, bizim sadəcə 5-10 dəqiqəlik bir materialı izləməyə səbrimiz çatır. Gün ərzində bir əsərin 1-5 saatlıq audiosuna qulaq asmağa vaxtımız çatmır. Deməli, qısa, konkret yazmaq və həmin əsərdə də oxucunun əsas görmək istədiyi məqamlara diqqət eləmək lazımdır. Bilirsiniz, tarixi roman janrı maraqlıdır. Amma tarixi roman janrında yenilik etmək lazımdır. Daha çox alternativ tarixə də yer vermək lazımdır ki, oxucu üçün maraqlı olsun. Çünki o tarixi oxuyubsa, tarixi olduğu kimi təqdim etsələr, romanı oxuyanda oxucuya maraqlı gəlməyəcək. Amma ora müəyyən alternativ məqamlar əlavə eləsən, məsələn, obrazların xarakterində müəyyən elementləri versən, müəyyən hadisələr, məqamlar gətirsən, oxucu maraqlanıb əsəri oxuyacaq. Yunus Oğuzun da əsərlərində müəyyən obrazlar var ki, onlar tarixi obraz deyil. Tarixdə yaşamış insanların ümumiləşdirilmiş obrazıdır. Ona görə də oxucunun diqqətini cəlb edir. Məsələn, "Murad" obrazı bir neçə əsərdə var, hamı onu tanıyır. Hətta Yunus Oğuzun romanlarında müəyyən mistik məqamlar da var ki, bu oxucuya maraqlı gəlir. Məsələn, "Sultan Alparslan"-da yeddi müdrik qocanın toplandığı mağara təsvir edilib. Onlara aid müəyyən məqamlar - qeybdən gəlmək, tonqaldan keçmək və s. kimi elementlər oxucunu maraqlandırır. Çünki sırf tarixi əsər yaratsaq, oxucu onu oxumayacaq. Mənə elə gəlir ki, məhz bu səbəbdən oxucular Yunus Oğuzun romanlarını oxuyurlar və onunla görüşdə suallar verəndə də həmin məqamlara diqqət çəkirlər ki, bu adam həqiqətən yaşayıbmı, bu hadisə həqiqətən baş veribmi? Bu məqamlar olduqca, oxucu maraqlanacaq.

- Əsərlərdə təsvir olunan sevgi-dostluq münasibətləri nə qədər reallığı əks etdirir?

- Təbii ki, bədii əsərlərdə həmin münasibətlər daha ideal təsvir edilir. Orda məhəbbət daha canlı, daha ideal, qəhrəmanlar mənəvi baxımdan daha güclüdür. Amma real həyatda bizim bir ayda yaşadığımızı roman müəllifi bir ilə sığışdırır və ya əksinə. Təbii ki, münasibətlər reallıqdan fərqlidir. Amma yenə də ədəbiyyat reallıqda yaşananları əsas götürür. Bəlkə də buna görə deyirlər ki, çox roman oxuyan gənclər xəyalpərəst olurlar, əsərlərdəki adamları real həyatda görmək istəyirlər. Bu bəzən müsbət də nəticələnə bilər, xəyal qırıqlığı da yarada bilər. Amma istənilən halda ədəbiyyat onlara düzgün yol göstərir.

- Oxuduğunuz bütün əsərlərdən bir ortaq nəticə, mövzu çıxardıb bədii əsər yazsanız, onun mövzusu nə olar?

- Mən bədii mətn yazaram, amma yaza bilmirəm. Çünki əksər kriteriyaları bilirəm və onları hamısını əsərin içinə tətbiq etsəm, o əsər olmayacaq, elmi bir şey olacaq. Onları tətbiq etməsəm də, özümdən narazı qalacağam. Ona həm də araşdırmaçı gözü ilə baxsam, düzgün qəbul etməyəcəm, zəif hesab edəcəm. Ona görə bədii əsər yaza bilmirəm. Bəlkə də qabiliyyətim var, amma cəsarətim yoxdur.

- Müasir elmi tədqiqatlar haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Müasir dövrdə ədəbiyyatşünaslıq ilə bağlı tədqiqatlara baxdıqda, iki xətt müşahidə edilir. Birincisi, dünya ədəbiyyatşünaslığından gələn xətt, digəri də bizim öz ədəbiyyatşünaslığımızdan gələn xətt. Çox vaxt bu iki xətti ayırırlar. Amma mənim fikrimcə, məhz bu iki xəttin vəhdəti bizim gələcək ədəbiyyatşünaslığımızın əsasını qoya bilər. Çünki sadəcə xarici ədəbiyyatşünaslıqdan gələn tendensiyaları əsas götürsək, onu öz milli ədəbiyyatımıza tətbiq etməklə heç nə qazanmayacağıq. Belə deyə ki, bu cür tədqiqlər çox zaman heç effekt də vermir, yad bir ünsür kimi gətiririk, amma alınmır. Çünki bu ədəbiyyatın mahiyyətinə yad bir şey olur. Ancaq öz milli ədəbiyyatşünaslığımıza baxıb, eyni stildə tədqiqatları davam etdirsək, yenə də uduzacağıq. Çünki bizim ədəbiyyatşünaslığımız deyək ki, təzkirələrdən, sovet ədəbiyyatşünaslığından gəlir və həmin o məqamlardan sonra biz qabağa gedə bilməyəcəyik. Çünki bu aspektlər artıq köhnəlib. Dünyaya çıxmaq, sadəcə ədəbiyyatımızı yox, ədəbiyyatşünaslığımızı tanıtmaq üçün, dünyadakı ədəbi proseslər və tendensiyalar ilə tanış olmalı, zamanın tələblərinə uyğunlaşıb, bunların ikisi birləşdirməliyik.

Bir də mən elmi tədqiqatların işıqlandırılması məsələsinə toxunmaq istərdim ki, bu dəqiqə elmi tədqiqatlar ilə bağlı bir məqam var ki, biz çox da kənara çıxa bilmirik. Bizim elmi jurnalları ancaq məhdud sayda kütlə oxuyur. Alimlərin tez-tez dövri mətbuatda çıxış etməsi mütləqdir və çox lazımdır. Çünki əks təqdirdə bizim yazdığımız tədqiqatlar geniş kütləyə çatdırılmır. Düzdür, xaricdə öz elmimizi təbliğ etməyə çalşırıq, amma yenə də bu məhdud bir dairədir. Bizə lazımdır ki, öz vətəndaşlarımız bizim tədqiqatlarımızdan xəbərdar olsun. Elmi populyarlaşdırmaq lazımdır ki, gələcəkdə elmə gənclər gəlsin. Universiteti bitirən tələbə elmə gəlmək istəmir. Onun üçün tədrisə getmək daha maraqlıdır. Çünki bilmir biz nə işlə məşğuluq.

Mən bu yaxınlarda bir bioloq alimin əsərləri haqqında məqalə yazdım. O belə bir rəy yazılmışdı ki, mən həmişə fikirləşirdim ki, görəsən ədəbiyyatşünas alimlər nə ilə məşğul olurlar? Axı bioloqların işi dəqiqdir, onlar hansısa yeni bir bitki növü ilə məşğul olurlar. Amma bizim nə işlə məşğul olduğumuz qaranlıq qalır. Çünki bizim tədqiqatlarımız işqlandırılmayanda digər elm sahələrinin də xəbəri olmur ki, ədəbiyyatşünaslar nə ilə məşğul olurlar.

Mən düşünürəm ki, bu elmin populyarlaşdırılması məsələsi daha çox humanitar elmlərə lazımdır. Çünki tətbiqi elmlər hansısa cihazla və ya dərman perparatı ilə öz nəticələrini göstərə bilərlər. Amma humanitar elmlərin gətirdiyi yeniliklər kitablarda qalır, geniş kütlənin xəbəri olmur. Onun tətbiqini də əyani şəkildə görmürlər deyə bir qədər laqeyd münasibət yaranır. Halbuki humanitar elmlərin gəldiyi bütün nəticələr digər bütün elmlərin arxasında dayanır, onların fəlsəfəsini təşkil edir.

- Hazırda AMEA ilə bağlı müəyyən fikirlər səsləndirilir. Qurumun artıq öz fəaliyyətini dayandırmasını, başqa bir formatda yaradılması gərəkdiyini söyləyirlər. Siz bu barədə nələr demək istəyirsiniz?

- Hansı format olur, olsun. Formanı dəyişmək olar. Amma əsas bizim elmdəki ənənələrimizi qoruyub saxlamaq lazımdır. Gələcək yalnız təhsil-tədris deyil. Elmi ənənəni qoruyub saxlamaq lazımdır, gələcəkdə dünyaya elm ilə çıxacağıq. Çünki artıq dünyada müharibələri belə elm ilə idarə edirlər, artıq hər şey elmdən asılıdır. Elmlər Akademiyası da formanı dəyişsə də, mahiyyətini qoruyub saxlamalıdır ki, Azərbaycan elmi inkişaf etsin və gələcəkdə gələcək nəsillərə həmin ənənəni ötürə bilək. Yoxsa bu gün elmdən əl çəksək ki, elm populyar deyil, sadəcə təhsil-tədris ilə məşğul olaq, gələcəyimiz əsassız bir divar olacaq.

- Bu yaxınlarda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli çıxışında elm və təhsilin inteqrasiyası baxımından əhəmiyyətli olduğu üçün universitet yaradılması fikrini irəli sürmüşdü. Siz necə düşünürsünüz, bu baş tutsa inkişafa nə dərəcə təsir göstərəcək?

- Bilirsiniz, AMEA-nın magistratura bölməsi var. Belə desək, bizim artıq tələbələrimiz var. Bu çox müsbət fikirdir. Bəli AMEA elmi qurum olmaqla bərabər, elmi tədris qurumu kimi də fəaliyyət göstərməlidir. Biz AMEA-da həmin magistrlara nə öyrədirik? Universiteti bitirən magistrlar ona yönəlirlər ki, gələcəkdə universitetlərdə müəllim kimi çalışıb, tələbələrə tədris edəcəklər. Bizim magistrlarımız isə elmə yönəlir. Biz onlara tədqiqatı öyrədirik. Bir növ gələcək alimləri bu sahəyə həvəsləndiririk. Bu baxımdan akademiyada universitet kimi bir qurumun yaradılması hələlik sadəcə bir fikir kimi irəli sürülsə də, tədris ilə elmi birləşdirilsə mənim də fikrimcə çox faydalı olar. Düzdür, institutlarda də elmi mərkəzlər var, onlara da hər il plan işi verilir, kafedralarda yerinə yetirilir. Amma orda elm əsas deyil. Tədris o qədər üstünlük təşkil edir ki, elmə xüsusi bir imkan yaranmır. AMEA-ya elmlə yanaşın tədrisin gətirilməsi yeni alimlər nəslinin formalaşdırılması üçün çox önəmlidir.

Röyalə Xəyal

Olaylar.- 2022.- 6-12 may.- S.12; 19.