Hay kilsəsinin daşnak

terrorçusunun etirafları…

Əvvəli ötən nömrələrdə

Fransa Respublikası ərazisində hamısı eyni "din"ə xidmət edən üç hay kilsə (apostol, katolik və evangelik) birliyi dinsiz fəalliyyətdədir. Evangelik kilsə birliyi 1920-ci illərdə yaradılıb-J.Parusmyan, O.Kazarosyan (1888-1963) və Q.Xaikyan (1884-1967) tərəfindən, S.Paqqalyan (1908-1987) da sonralar bu sahədə onlara qoşulub. Dindən uzaq bu birliyin (5-6 min üzvü olmaqla) əsas yuvaları Paris, Marsel, Lion, İsile Mulino, Arnuvil-le-Qones, Alforvil... şəhərlərindədir, Marsel şəhərində hayca "Banber"("Xəbərlər"), Lion şəhərində fransız dilində "Lyuminen" jurnalları çap edilir. Bu ölkədə həm də "erməni" Evanqelik kilsə ittifaqı mövcuddur.

Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünə və bölünməzliyinə sui-qəsd hərəkatı kimi 1988-1994-cü illərdə hay kilsəsi, beynəlxalq daşnak-hay şəbəkəsi və Qarabağın dağlıq bölgəsində yuvalanmış ibtidai insan-hay sürüsü tərəfindən Xocalı soyqırımı, Qaradağlı, Ağdaban, Daşaltı-Başlılbel qırğınları, amansız qətliamları..., milyonlarla kökənli Türk-Müsəlman əhalisinin faciələri bahasına xalqımıza yaşatdıqları "Qarabağ" hərəkatının əli qanlı təşkilatçılarından biri olmuş R.Köçəryanın "Həyat və azadlıq" avtobioqrafik kitabının (2019) məzmunu ümumi hay etnopsixoliji düşüncəsindən, ümumilikdə Türk xalqlarına qarşı qartımış düşmənçiliklərinin kif atmış xislətinin qələmə alınmış ifadəsidir. İşıq üzü görmüş bu nəşr sanki müqəddəs ocağımıza qonmuş quzğun-bayquş törəməsinin kini-küdurətlə yoğrulmuş uşaqlıq-gənclik illərindən bəri düşüncəsi timsalında "ümumiləşdirilmiş hay obrazı" surətində işıq salmışdır.

Mənfur rus-fars cütlüyünün düşmənçiliyi-xainliyi, tarixi saxtakarlıqları nəticəsində Şimali Azərbaycan torpaqlarında (Naxçıvanda, İrəvanda, Zəngəzurda, Göyçədə, Şirvanda...), eləcə də daha çox Qarabağda yerləşdirilən hay sürüsünün keçən əsrin 70-80-ci illərində həyata keçirdikləri gizli separatizm hərəkatının kitabda təsviri sanki ümumiləşdirilmiş "tipik hay obrazı"nın və tarixi kerçəklikləri xülasəsidir ki, həmin hadisələrin canlı şahidi tərəfindən 33 səhifədə qələmə alınmışdır.

Kitabın I hissəsindəki fəsillər ("Sakit həyat","Uşaqlıq", "Moskvalı tələbə", "Hərbi xidmət", "Dəyişilmə dövrü"...) üzrə nəql edilən hadisə-həyat reallıqları bir daha sübut edir ki, mürtəce hay kilsəsi və beynəlxalq daşnak-hay toplumu bu ibtidai insan sürüsünün düşüncə-həyat tərzini asanlıqla dəyişə bilir (dəyişmişdir), bu sürünün özünüdərk-dünyadərki instinktini istədikləri yönə dəyişə bilirlər-dünyanın hansı guşəsində yerləşsələr də belə.

"Sacayağı quruluşu"nda formalaşan bu idarəetmə sisteminə sətiraltı etiraflarla işarədə bulunan müəllif iki əsas ünvanı aydın sezdirir-Rusiya və Qərbi Avropa. Təbii ki, hay kilsəsinin təlimləri və təlqinləri ilə reallaşan bu fitnəkar-mürtəce həyat tərzinin axarı bu hiylələrdən-xəyanətlərdən xəbərsiz Azərbaycan xalqının bu günkü faciələrinə səbəb olan amillər olmuşdur ki, həmin dövrdəki "rusbaşlar"ımızın laqeydliyi də unudulmamalıdır-istər Qarabağın dağlıq hissəsində yuva qurmuş daşnak-hay töküntülərinin idarəetmə-təsərrüfat sistemində iştirakı olsun, istərsə hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətindəki əməlləri olsun, istərsə də milli-mədəni, dini-sakral irsin mühafizəsi sahəsində həyata keçirdikləri təxribatlar olsun..

Məlumatlarla bir daha təsdiq edilir ki, Qarabağın bu guşəsində yurd salan haylar Azərbaycan dövlətçiliyinə qarşı etimadsızlığı və xalqına qarşı xəyanətləri yaş-cins tərkinbindən asılı olmayaraq açıq-gizli şəkildə təbliğ etmiş, müxtəlif yollarla gücləndirmiş, xüsusilə keçən əsrin 50-60-cı illərində İrəvan-Moskva əlaqələri bütün sahələrdə güclü şəkildə şaxələnmişdir.1980-ci illərin II yarısında artıq dünya hay-daşnak icması açıq şəkildə, leqal formada bu hərəkata qoşulmuşlar.

Təsadüfi deyil ki, II hissə, V fəsildə ("Dinc nümayişlər", "Sülh çıxışları", "Azadlıq hərakatının başlanması") 1988-ci il hadisələri barədə yazılanlar sübut edir ki, uzun illər ərzində ideoloji-təşkilatı hazırllıqlar nəticəsində qısa müddətdə "hərakat" bütün bölgəni əhatə etmişdir, 1987-ci ilin payızında Qarabağın "Ermənistan SSR"-ə birləşdirmək haqqında imzatoplama tədbirləri gözlənilənlərdən də yüksək səviyyədə keçirilmişdir. Bir daha xatırıadılır ki, belə oxşar hal 1966-1967-ci illərdə də olmuşdur, lakin mərkəzi və respublika hakimiyyəti bunun qarşısını almışdır. Bu hissədə xüsusi olaraq vurğulanır ki, hərakatın həm də SSRİ, ABŞ və Fransa dövlətlərində xüsusi mərkəzlər (beyinlər) tərəfindən inşa edilmiş plan əsasında həyata keçirilmiş və nəzərdə tutulmuş ictimai-siyasi və hərbi məsələlər həll edilmişdir.

Hərəkat öncüllərindən biri A.Karapetyan xatırlayır ki, İrəvan şəhərində yaşayarkən, hələ məktəb illərində "vətən"in azadlığı, güclü "erməni" dövlətinin haqqında fikirləşirdik, bu istiqamətdə gizli ədəbiyyat mənbələrini oxuyurduq, 1975-ci ildə gizli siyasi dərnək yaratmışdıq. Qısa müddətdən sonra bu cür təşkilatlar Qarabağın dağlıq hissəsində də yaradılmışdır. Məlumdur ki, həmin illərdə (1978-1988-ci) İrəvan şəhərində gizli "Qarabağ" təşkilatına geoloq-yazıçı S.M.Ayvazyan (1933-2009) başçılıq etmiş, Qarabağın dağlıq hissəsinə silah-sursat daşıdığı üçün Moskva şəhərindəki Levortovo həbsxanasında həbsdə yatmış (?), 1993-cü ildə rus dilində nəşr edilən "Daşnakstyun" qəzetinin baş redaktoru olmuşdur. Göründüyü kimi, "Dinc nümayişlər", "Sülh çıxışları" və "Azadlıq hərakatının başlanması" mərhələlərinə hazırlıq üçün gizli fəaliyyət ocaqları Moskva, İrəvan və Xankəndi şəhərlərində (eləcə də Əsgəran, Xocavənd, Ağdərə, Ağoğlan...nahiyələrində) 1950-ci illərdə sonra xüsusilə geniş şəbəkə halında formalaşmışdır.

Təbii ki, bu cür münasibətləri hiss edənlər, mahiyyətini başa düşənlər az olmamışdır. Çünki, partiya-sovet təsərrüfatı sistemində tabeli yerli-bölgə-mərkəz tənasüblərində, tabeli pillələrdə yaranan işgüzar-inzibati əlaqələr kifayət qədər davamlı, ardıcıl və çoxşaxəli olmuşdur.

İlk növbədə hay-daşnak sürüsünün seperatizm təmayüllü əməllərinə "partiya-sovet" təşkilatçılığına uzun illər ərzində Vilayət, yerli rayon Partiya və İcraiyyə komitələri, sənaye-kənd təsərrüfatı rəhbərləri tərəfindən rəvac verilməsinə dair işartılar (faktlar, məlumatlar) az olmamışdır.

Amma, çox təəssüf ki, məlum səbəblərə görə öncə müxtəlif laqeydlik amilləri üstünlük qazanmışdır...

Haqqında danışılan kitabın ümumi məzmunda da bu hadisələrin şərhinə yer verilib:

-Hansı dövrdə hakimiyyət zəifliyi olubsa, Qarabağda milli qarşıdurmalar güclənmişdir!

İdarəetmə sisteminin yarasızlığına əlavə olaraq müəllif ümumiləşdirilməsinə görə yuxarıda deyilənlərə əsasən sübut edir ki, hay sürüsü tərəfindən Azərbaycanlılarla birgəyaşayışı və millətlərarası-etnik münasibəti həmişə uyğunsuzluq hesab etmələrinin qarşılığı verilmədiyi üçün onların fitnəkarlıqları davam etmiş və etməkdədir.

"Azadlıq hərakatının başlanması" başlıqlı hissədə nəzərə alınan məqam hay kilsəsinin və sürüsünün seperatizm hərakatına rəvac verən (19 fevral 1988-ci ildə ÜmumQarabağ tətili elan edilmişdir) "Rusiya-Moskva ocağı"nın 1988-ci ilin 20 fevralında yanaşma tərzinin təzahürü xüsusi maraq doğurur. Belə ki, Xankəndi şəhərində yuva qurmuş daşnak-silahlı qüvvəllərlə dinc danışıqlara Azərbaycanın o vaxtkı rəhbəri K.M.Bağırovla (1933-2000) birlikdə Sovet İttifaqı KP MK-nın Təbliğat şöbəsinin sıravi təlimatçısı V.M.Yaşin göndərilmişdir.

Bu faktın özü Mərkəzi-Rus hakimiyyətinin ciddi məsələyə münasibətini aydın ifadə edir.

Göründüyü kimi, çar Rusiyası-XXI əsrin Rusiyası dövlətçiliyimizin təhdidi kimi Qarabağda yuvalanmış hay sürüsünün xalqımıza qarşı xəyanətkar niyyətindən bəhrələnməklə cildini dəyişsə də, amacını dəyişməmişdir.

Qeyd olunduğu kimi, 21 fevral 1988-ci ildə SSRİ KP MK Siyasi Bürosunun qəbul etdiyi "Dağlıq Qarabağ hadisələri barədə" qərarda "erməni" seperatizmi nəzərə alınıb Vilayət rəhbərliyinə dinc yanaşı yaşamaq müraciəti olunsa da..., Mərkəz tərəfindən əməldə əks yanaşmaya rəvac verilmişdir...

Kitabın məzmunu timsalında hay-daşnak xislətinin ruhuna uyğun Rusiya dövlətinin "Qarabağ" hərakatına yanaşması bu günədək keçən dövr ərzində dəyişilməmişdir.

30-cu səhifədə 35 ilə qədər vaxt ayrıcında qalmış həmin 1988-ci ilin Xankəndi şəhərində təşkil edilmiş nümayişlərin təsviri günümüz üçün əyani təsəvvür yarada bilər:

-Sovet hökuməti üçün görünməz hadisə idi-yuxarıların razılığı olmadan icazəsiz mitinqlər, aşağılardan yaranan dinc xalq nümayişləri keçirilirdi. Heç çar dövründə də belə olmayıb...

Həyasızcasına yalan yazan daşnak R.Köçəryan yəqin ki, tarixi məlumatlardan bixəbər olduğu üçün bu cür saxta-uydurma məlumatları qeyd edib. Çünki, hay sürüsünün yığışdığı həmin toplantılar məhz Mərkəz tərəfindən idarə edilir, Mərkəzi rəhbərlik-hay kilsəsinin bəd-duaları ilə keçirilirdi.

Çünki, həm çar Rusiyasında da, həm SSRİ-də, hətta Ukrayna Respublikasında da dinc etirazçılara amansız divan tutulmuş, gülləbaranlar-qətllər törədilmişdir. Belə ki, çar Rusiyasında dinc nümayişlər gülləbaran edilib (09 yanvar 1905-ci ildə Sankt-Peterburq şəhərində fəhlələrin iqtisadi tələbləri (8 saatlıq iş günü, hüquq bərabərliyi, vergi həddinin tənzimlənməsi...) ilə bağlı öndə keşiş Q.A.Qapon (1870-1906) olmaqla imzalanmış müraciəti çar II Nikolaya (1868-1918) təqdim etmək üçün Qış sarayına doğru təşkil edilən dinc yürüşdə 4600 nəfər güllələnmiş, 2000 nəfərdən çox yaralanmışdır (Rusiya Daxili İşlər nazirliyinin məlumatı), yazıçı A.M.Qorki (1868-1936) "Klim Samqinin həyatı" romanında (1925) bu barədə yazmışdır), SSRİ dövründə iqtisadi tələblərlə bağlı etirazlar qanla yatırılıb (Rostov vilayətinin Novoçerkassk şəhərinin S.M.Budyonnı adına Elektrovozqayırma zavodunun 4000 nəfərdən çox işçisi əmək haqlarının artırılması və müəssisə rəhbərliyinin dəyişdirilməsi tələbləri ilə tətil keşirdikləri üçün 5 nəfər öldürülüb, 103 nəfər 2-15 il müddətinə azadlıqdan mərhum və 7 nəfər isə ölüm hökmünə məhkum ediliub), Ukrayna Respublikasının Luqansk vilayətinin Krasnodon şəhərinin Suxodolsk qəsəbəsindəki N.P.Barakov adına mədən şaxtasının 250-300 qazmaçısı illərlə ödənilməyən məvaciblərinin tələbi ilə bağlı Luqansk şəhərinin mərkəzində dinc nümayişi "Berkut" xüsusi təyinatlıları tərəfindən (terrorçu qruplara qarşı ixtisaslaşmış) amansızcasına dağıdılmış, 50 nəfər ağır yaralanmış, 1 nəfər özünü yandırmışdır...

Bu günlərdə (30 oktyabr 2022-ci il tarixdə, bazar günü) Xankəndi şəhərində rus-hay birliyi yenə də bənzər nümayişlərə rəvac vermiş, İrəvan şəhərindən də sürülən hayların hesabına çoxminli mitinq keçirilmiş Azərbaycan dövlətçiliyinin bütövlüyünə və Türk-Müsəlman xalqlarının birliyinə qarşı təhdid dolu şüarlar səslənmişdir.

Görünür Bütöv Vətənimizdə hay imzalı yazıların (köçəryanlar timsalında) və səslərin (qareginlər, aramyanlar kimi) silinməsi, ümumilikdə hay sürüsünün üstünə düşən "kölgə"nin yox edilməsi... yalnız...və yalnız "Türk yumruğu (qılıncı)" ilə mümkün olacaqdır...

R.S. Hay kilsəsi Qarabağın dağlıq bölgəsində yerləşən Xankəndi şəhərini 07 iyul 1923-cü ildən-"Stepanakert", Xocavənd (Aşağı Qaranlıq) nahiyəsini-"Martuni", 17 sentyabr 1939-cu ildən Ağdərə nahiyəsini-"Mardakert"...adlanıb.

Qismət Yunusoğlu,

Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi

Olaylar.- 2022.- 4-10 noyabr.- S.17.