Saç-saqqal ağarmasının

qarşısını alan meyvə

Azərbaycan nar müxtəlifliyi və nar sortlarının miqdarına görə dünyada birincidir

Adi nar yabanı halda ölkəmizdə rast gəlinir. Narın bir neçə növmüxtəliflikləri vardır ki, bunlar bəzək məqsədi daşıyır və bəzək bağçılığında geniş istifadə edilir. Narın müxtəlif hissələrindən təbabətdə və sənayedə geniş istifadə edilir. Nar şirəsi mədə ağrıları, baş ağrısı, hipertoniya, öskürək, isitmə, soyuqdəymə və s. xəstəliklərin müalicəsində çox istifadə edilir. Meyvə qabığında, gövdə qabığında, köklərdə olan dabbaq maddələri gönaşılayıcı sənayedə, meyvə qabığı və çiçəklər boyaqçılıqda istifadə edilir.

Nar müxtəlif iqlim və torpaq şəraitinə uyğunlaşan, hazırda Avstraliyadan Cənubi Afrikaya, ABŞ-dan Çinə qədər çox geniş sahələrdə yetişdirilən meyvədir. Bəzi mənbələrdə İran, Qafqaz və Şimali Hindistan əraziləri narın vətəni hesab edilsə də Anadolu və bütün Aralıq dənizi hövzələrində daha geniş sahələrdə qədimdən nar bitkisinin becərilməsi ilə məşqul olmuşlar. 2010-cu ilin statistik məlumatlarına əsasən dünyada 2.500.000 ton nar istehsal edilmişdir. Dünyada ən çox nar istehsal edən ölkələr Hindistan, İran və Çindir. Türkiyənin Yaxın Şərqi İrandan sonra, Türk Dünyası və qonşu ölkələr içərisində istehsalı və ixracı baxımından ön sıralardadır.

Azərbaycanda iqtisadi rayonlar sırasında Aran iqtisadi zonası nar istehsalının 79%-ni təşkil edir. 2016-cı ildə Azərbaycanda 1127,5 hektarda yeni nar bağları salınmış və nar bağlarının ümumi sahəsi 22486 hektar təşkil etmişdir. Hektardan orta məhsuldarlıq 74,0 sentner olmuşdur. Məlumat üçün qeyd edək ki, dünyada narın 500 sortu var. Ancaq bunlardan az bir qismi (təxminən 60 sort) ticari sortlardır. Nar istehsal edən bəzi qabaqcıl ölkələrdə yetişdirilən və iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli sortlar Vanderful, Qranada, RubiRed, Futhill, Early (Öli), Spaniş Svit, Balegal, Kloud, Krab, Early Vanderful, Fleşman, Frankis, Qrin Klobe, Home, Kinq və başqalarıdır. Azərbaycan nar müxtəlifliyi və nar sortlarının miqdarına görə dünyada birinci yerdədir. Bunlar həm morfoloji-bioloji xüsusiyyətlərinə, meyvələrin keyfıyyətinə, həm də yetişmə vaxtlarına görə bir-birindən fərqlənir. Azərbaycanda nar istehsal edən iqtisadi rayonlar sırasında Gəncə-Qazax bölgəsində Çəhrayı gülöyşə, Bala Mürsəl, Lənkəranda Çəhrayı gülöyşə, Azərbaycan gülöyşəsi, Nazik qabıq, Vələs, Oleq, İri gilə, Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunda Azərbaycan gülöyşəsi, Nazik qabıq, Aran iqtisadi rayonunda Çəhrayı gülöyşə, Bala Mürsəl, Azərbaycan gülöyşə, Nazik qabıq, Vələs, Oleq, İri gilə, Dağlıq Şirvan bölgəsində Çəhrayı gülöyşə, Bala Mürsəl, Azərbaycan gülöyşə, Nazik qabıq, Vələs, Oleq, İri gilə və s. sortlar becərilir.

Xarici səraitə münasibəti Nar quru subtropik iqlim bitkisidir. Vegetasiya dövrünün normal başa çatması üçün yüksək istilik tələb edir. Quraqlığa davamlı bitkidir. Lakin yaxşı boy və məhsul verməsi üçün nar rütubətə tələb göstərir. Ümumiyyətlə havanın normal istiliyi və torpağın kifayət dərəcədə rütubətliliyi narın bol və keyfiyyətli məhsul verməsinin əsasını təşkil edir. Subtropik meyvə bitkiləri içərisində şaxtaya davamlılığma görə nar, şərq xurmasından sonra ikinci yerdə durur. Nar torpağa az tələbkardır. Müxtəlif mexaniki tərkibə malik torpaqlarda becərilə bilər. Nar, şoran, şorakət və çeyilli torpaqlar çıxılmaqla, bütün torpaq tiplərində müvəffəqiyyətlə becərilə bilir. Ən yaxşı torpaqlar isə qalın şum qatlı, münbit, susızdırma qabiliyyəti yaxşı olan gilli və gillicəli torpaqlar sayılır. Nar bir qayda olaraq odunlaşmış çiliklərlə artırılır. Çiliklər əsasən payızdan tədarük olunur. Bu zaman cavan hissələrin qış şaxtalarından zədə alması qorxusu aradan qalxır. Nar bağı üçün səthi hamar və yaxud bir qədər meyilli, küləklərdən mühafizəli yaxşı rütubətlənmiş və qalın şum qatlı ərazilər seçilir. Sahə, ümumi aqroqaydalara əsasən hazırlandıqdan və sahəsi 8-12 ha, bəzi iri təsərrüfatlarda 15-25 ha olan sərnələrə bölündükdən sonra tinglər, 5x5 m, 5x4 m, 6x3 m qida sahəsi ilə əkilir. Gövdələrin optimal sayını nizamlamaqla sıx əkinlərin (4x3 m, 4x2 m) tətbiq edilməsi də sınaqdan keçirilir. Əkin dərin plantaj edilmiş sahələrdə şırıma və ya çalaya əkilir. Nar özübarlı bitkidir, ona görə də bir sortlu sərnələrin yaradılması, sort aqrotexnikasının düzgün tətbiq olunması imkanı artırır. Bununla yanaşı məhsuldarlığı yüksəltmək üçün hər sərnədə, çarpaz tozlanmanı təmin etmək məqsədilə 5-6% digər sortlardan da əkmək məsləhət görülür. Tinglər payızda və erkən yazda əkilir. Yeni nar bağının salınması üçün ayrı-ayrı sxemlər üzrə 4000 manatdan 7000 manata qədər vəsait tələb olunur. Yeni nar bağından orta hesabla 170-180 sentnet məhsul alınarsa, satışdan 3500-4000 manat mənfəət əldə etmək olar. Rentabellik səviyəsi isə 50% təşkil edir.

Həkim Füzuli Hüseynov qeyd edib ki, Müqəddəs kitabımızda narın həm dünyamızın, həm də cənnətin ən gözəl meyvələrindən olduğu haqqında məlumatlar verilir. Nar Quranda ən çox adı çəkilən meyvələrin içində xurma, zeytun və üzümdən sonra dördüncüdür. Narın tərkibi kalium, fosfor, kalsium, natrium, dəmir kimi minerallarla, həmçinin A, B1, B2, B3, C vitaminləri ilə zəngindir. Tərkibindəki kalium və natrium bədənimizin su balansını qoruyur, kalium həm də yığılmış artıq mayeni və ödemləri xaric edir, ürək, qan-damar sistemini qüvvətləndirir, əzələ və sümüklərə mineralların rahat daxil olmasına şərait yaradır.

Nar yeyən insanların sinir sistemi və sümüklərində mineral çatışmazlığı ilə bağlı problem olmur. İbn Sina demişdir: "Əgər böyrəklərinizdə iltihab və yaralar (pielonefrit, nefrit) varsa, şirin nardan bol-bol yeyin, göz qaşınması zamanı isə narşərabı sürmə kimi gözə çəkin. Diş əti qanamalarında, ağız yaralarında, anginalarda, ağızdan iy gəlməsində nar qabığını və ya nar çiçəyini 5 dəqiqə suda qaynadıb qarqara edin". Əgər babasil düyünləri ağrı verirsə və tez-tez qanayırsa, nar şirəsini qaynadaraq yarısını buxarlandırın, yarısı qalanda bir o qədər alma sirkəsi əlavə edib daha 5 dəqiqə qaynadın və bu məhlulla babasil üzərinə islatma edin, tez bir zamanda düyünlər kiçiləcək. Keçəlliyin müalicəsində zeytun yağının içinə nar dənələri töküb qaynadın, süzün, gündə 3 dəfə keçəl nahiyələrə sürtün. Həzrəti Əli (Allah ondan razı olsun) buyurmuşdur: "Narı içindəki pərdəsi ilə birlikdə yeyin, çünki o mədəni təmizləyir". Həqiqətən nar mədənin divarlarını içdən təmizləyir və əzələsini möhkəmləndirir. Nar ürək əzələsinin vurma gücünü artırır, ishalın qarşısını alır, qabığı qurdqovucu təsir göstərir. Nar şirəsini buruna tökən zaman burundakı poliplər kiçilməyə başlayır. Öskürək zamanı şirin nar yeyilməsi öskürəyi kəsir, ağciyərləri təmizləyir. Turş nar isə ürəkbulanmanı azaldır, sidikqovucu təsir edir, mədə və qida borusundan qaynaqlanan ağız qoxusunun qarşısını alır. Öd durğunluğu zamanı turş nar yemək faydalıdır. 1 ədəd orta ölçülü narın şirəsini çəkin, bir o qədər bal ilə qarışdırıb 5 dəqiqə qaynadın, alınan qarışımı göz xəstəlikləri zamanı sürmə kimi gözünüzə çəkin, sağalmaz ağız və damaq yaralarının üstünə çəkin. Bu qarışımı dırnaq dibinin iltihabı zamanı şişmiş nahiyənin üzərinə qoyanda iltihab sorulur. Nar qanda yüksəlmiş xolesterini aşağı salır, damarların mənfəzini təmizləyir, beyin qan dövranını yaxşılaşdırır, yaddaşı və zehni qabiliyyəti gücləndirir, qanı durulaşdırır, artmış ürək döyüntülərini normallaşdırır. Nar qabığını suda 5 dəqiqə qaynadıb, bir az bal əlavə edib koliti və bağırsaqdakı yaraları müalicə etmək olar, bu qarışım çox güclü ishalkəsicidir. Şirin nar qabığını qurudub, qəhvəüyüdəndə üyüdərək toz halına salıb, sulu yaraların üzərinə tökən zaman yaralar həm sulanmır, həm də tez sağalır. Bu tozu zeytun yağı ilə qarışdırıb yaraların üzərinə məlhəm kimi çəkmək olar.

Saç-saqqal ağarmasının qarşısını almaq üçün 1 xörək qaşığı turş nar qabığının tozu və 1 çay qaşığı mixək tozunu 100 qram rafinə olunmamış zeytun yağına qarışdırıb gündə 1 dəfə saça və saqqala çəkmək, 3 saatdan sonra yumaq lazımdır. Nar suyu ilə sirkə qarışdırılıb qaynadılır, bununla sızanaqlar müalicə olunur. 200 qram arpanın üzərinə 100 qram su, 200 qram nar şirəsi tökülür, vam odun üzərində 10 dəqiqə qaynadılır, süzülür, mədə yaraları zamanı yeməkdən əvvəl 2 xörək qaşığı içilir. Qarışığı soyuducuda 3 gün saxlamaq olar. Narın şirəsini içməkdənsə, özünü yemək daha faydalıdır, çünki nar şirəsi çox büzücü xassəyə malik olduğundan qəbizlik törədə bilər, özünü yeyən zaman isə tumları qəbizliyin qarşısını alır. Turş nar şəkər xəstələrinin istifadə edə biləcəyi ən faydalı meyvədir.

Zəka

Olaylar.- 2022.- 7-13 yanvar.- S.23.