Hay kilsəsinin saxtakarlığı....

Mürtəce və dinsiz, qarımış hay kilsəsi mövcud olduğu dövrlərdə yol verdiyi iblisanə əməllərdən biri də bütün sahələrdə (siyasətdə, idarəetmədə, iqtisadiyyatda, hərbdə, mədəniyyət və incəsənətdə, elmi ictimaiyyət və dini-sakral dairələrdə...) uydurma "tarixi faktlara" uyan, bu qondarma yalanları "dəstəvuz" edən saxtakarlar dəstəsi yetişdirmək olmuşdur-Türk-Müsəlman dünyasına qarşı törətdikləri soyqırım siyasətinə "haqq" qazandırmaq üçün...

İbtidai insan-(proto)hay sürüsünün etno-morfoloji və genetik varlığının qorunub saxlanılamsı hay kilsəsinin irfani-sakral dini hökmlərin icrasından öncə başlıca məqsədi olmuşdur. Həbəşistan dağlıq yaylasında mağaralarda, Şərqi Afrikanın tropik çay vadilərində və meşə hövzələrində qəbilə-tayfa halında yaşayan protohay ibtidai insan sürüsü Həbəş və Misir məbədlərində kahin və cadugərlərdən, yəhudi qəbilələrindən öyrəndikləri ritualları, ibadət mərasimlərini sonradan (eramızın I minilliyində) "Xristian dini təriqəti" adı altında "erməni"ləşdirmişdir, təbii ki, bu yolla hay kilsəsi həm də etnobirliyi əhatəsində qoruyub saxlaya bilmişdir. Saxta dini təlimə uyğun olaraq "formalaşan" hay kilsəsi (proto)hay sürsünü idarə etməklə uydurma tarixlərini yaratmaqdan da əl çəkməmiş və olmayan tarixlərini Bizans-Roma imperiyalarının koloniyalarından ətrafa köç edərkən uydurmağa başlamış (e.ə.I minillikdə), Qədim Həbəş, Misir və Babil tarixləri timsalında və hüdudlarında oturuym qazanmağa çalışmışdır.

Eramızdan əvvəl I minillikdə Həbəşistan dağlıq yaylasında və Şimali Afrikada yaşamış yəhudi tayfa-qəbilə birliklərindən (Dana, Qada, Neffalim, Asira...) əxz etdikləri mərasim-ritual qaydalarına da yiyələnən (proto)hay sürüsü (Tiran, Tiqrau toplusu) sonrakı dövrlərdə Nil çayı, Qırmızı-Aralıq dənizi hövzələrinə miqrasiya etməklə saxta tarixləri üçün əlavə səhifələr açmışlar.

Təsadüfi deyil ki, bəzi tarixçilər yəhudi və hay qəbilələrinin birliyinə aid arxeoloji, elmi-tədqiqat işlərini həsr etməklə hay kilsəsinin nəfinə "qədim erməni tarixi"ni əsaslandırmağa çalışırlar. Nümunə kimi, Yerusəlim Yəhudu Universitetinin "ermənişünaslıq" şöbəsinin müdiri, tarix elmləri doktoru, professor Maykl Edvard Stounu (1938, həm də Yerusəlim şəhərində "ermənişünaslıq" Mərkəzinin (1967) yaradıcısı) göstərmək olar. O, "Bibliya" kitabında adı çəkilməyən hayların guya "Bibliya" tarixi barədə Kitabda yer almayan "erməni" dilində yazılmış səhifələrnin mövcudluğuna iddia edir. Yəqin ki, bu əsassız uydurmanın yaranmasında ona "Bizans və hay incəsənətinin tarixi" ixtisaslı həyat yoldaşı Nira Vayntraub (1941-2013, adı çəkilən ali məktəbin "ermənişünaslıq" sahəsi üzrə mütəxəssisi) yardımçı olmuşdur.

Qədim Misirin Sinay yarımadası dağlarında 1970-1980-ci illərdə "erməni" (yəqin ki, qrabarca) dilində yazıları "üzə çıxaran" M.E.Stounun 430-440-cı illərə aid uydurma "tarixi materialları"ndan ibarət toplu İrəvan şəhərindəki M.Maştots adına Qədim Əlyazmalar İnstitutu-Muzeyi (Matenadaran) tərəfindən toplu halında buraxılmışdır. Yəhudi "ermənişünas"ın tarixi dövr kimi "430-440-cı illəri" qeyd etməsi təsadüfi deyil və söylənilənlərin saxta olduğunu bir daha sübut edir. Belə ki, guya "erməni" əlifbasının yaradıcısı M.Maştotsun (361-440) hələ sağ olduğu illərə aid olması iddia edilən həmin "erməni əlifbalı yazılı səhifələri" ilə bağlı mülahizə yalandan yoğrulmuşdur. Çünki, hay deyimlərinə inansaq, M.Maştots 405-ci ildə Yunan, Həbəş və Pəhləvi(Fars) əlifbalarından istifadə etməklə 36 hərfdən ibarət "qədim qrabar-erməni" yazı sistemini yaratsa da, 440-cı ilədək onun qəbul edilməsi uğrunda mübarizə aparmışdır. Bəs onda necə olur ki, ağır quldarlıq quruluşu şəraitində hələ rəsmi əlifba kimi qəbul edilməyən bir yazı elementlərindən ibarət "tarixi yazılı səhifələr (nümunələr)" Həbəş, Misir və Babil mədəniyyətinin təmas məkanında, "Böyük Ermənistan"dan uzaq Sinay yarımadasında "tapılmışdır".

Doğurdanmı, Sinay yarımadası da "erməni" sivilizasiyasının məkanlarından olmuşdur, hansı ki, həmin illərdə hay sürüsü keşişləri ilə birlikdə Bizans və İran imperiyalarında qul "sədaqəti" ilə xidmət göstərirdilər.

Hay sevgili M.E.Stounun Yəhudi xalqının "Ermənistan tarixi" ilə bağlılığı barədə birgə tədqiqatları tərcüməçi A.S.Topçyan (1962) ilə aparılması nəzərdə tutulmuşdur. Yəhudi alimi yəqin unudub ki, Şərqi Azərbaycandan fərli olaraq Qərbi Azərbaycanda (müasir "Ermənistan Respublikası"nda) yəhudi xalqının cəmi 127 nəfər (0,01%) nümayəndəsi yaşayır.

Haşiyə. İrəvan şəhərindəki Matenadaran mərkəzində tərcüməçi olan Aram Stepanoviç Topçyan qədim yunan və ingilis dillərindən "erməni" dilinə tərcümələrinə, "erməni" ədəbiyyatının qədim yunan və qədim roma ədəbiyyatları ilə əlaqəsinə aid əsərlərin müəllifidir. O, Almaniya, İsveçrə və İsrail ali məktəbləri ilə beynəlxalq layihələri icra edir.

Sinay yarımadasına qonşu olan İskəndəriyyə şəhəri ilə də bağlı hay kilsəsinin saxtakarlığı yox deyil. Belə ki, bu şəhərin qədim kitabxanasının bərpası illərində (1974-2002) Asuan mərmərlərindən hörülən divarda qədim "erməni yazılı lövhəsi" də yer almışdır (MƏR-da 10 min hay yaşayır ki, onun da 3 mini bu şəhərdədir, əsasən Əl-Labaan rayonunda).

Təbii ki, hay kilsəsi hay mənşəli müəlliflərin uydurma "tarixi fakt"larına istinad etməklə yanaşı, bir sıra antik dövr, orta əsrlər və son yüzilliklər mərhələsində xarici ölkə alimlərinin-mütəfəkkirlərinin, din xadimlərinin və səyyahların... da əməyindən istifadə etməyi unutmamışdır.

Bu sahədə daha çox qədim dövrlərin dini-moifoloji və kartoqrafik təsvir vasitələrinə, Roma və Yunan xəritəşünaslarının əsərlərinə istinad etməyi üstün tuturlar, bu da başa düşüləndir...çünki, mifoloji-dini məzmunlu illüstrasiya rəsmlərini uydurma iddialarına rəğmən yozmaları daha asandır.

2020-ci ilin yanvar ayında uzaq Baltik dənizi sahillərində, Latviya Respublikasının 2-ci böyük Dauqavpils şəhərinin Latqals Mərkəzi kitabxanasında "Ermənistan qədim xəritələrdə: e.ə. VI əsrdən müasir XX əsrədək" mövzusunda sərgi açılışı olmuş və toplantıda iştirak edən hay səfiri uydurma tarixləri barədə kitabları da hədiyyə etmişdir.

Mərasimə toplananlara bildirilib (təbii ki, sərgidə nümayiş etdirilən saxta xəritə və təsvir vasitələri ilə yanaşı) ki, Babil dövləti ərazisində tapılan və e. ə. VI əsrə aid olan gil-xəritə lövhəsində "Ermənistan" ərazisi qədim sivilizasiya ocağı (mərkəzi) olaraq qeyd edilib və yaxud, əlavə məlumat da verilib ki, VIII əsr ispan monaxı Beat Liebanski (730-798) "Apokalipsisə izahat" əsərinə əlavə etdiyi illüstasiya-təsvirində Aralıq dənizinin şərqində İlahi Cənnət ağaclarının yetişdiyi məkanı-"Ermənistan" ərazisi kimi göstərmişdir ("baxmayaraq ki, həmin ərazilərdə hazırda haylar yaşamır").

Haşiyə. Dünya alimlərinin və coğrafiyaşünaslarının hələlik yekdil elmi qənaətinə görə ilk coğrafiya xəritəsi e.ə. III-II əsrlərdə yaşamış yunan alimi Eratosfen (e.ə.276-194-cü illər) tərəfindən "Coğrafiya" əsəri yazılarkən tərtib edilərək ona əlavə edilib. Ona görə də Eratosfen "Coğrafiya elminin Atası" hesab edilir. Onun həmin dövr üçün e.ə.194-cü ildə mükəmməl tərtib etdiyi xəritədə Avropa, Asiya və Liviya (Afrika) qitələri, Nubiya səhrası, Dəclə və Fərat çayları, Mesopotamiya (Babil dövləti ərazisi), Xəzər dənizi və Fars körfəzi...göstərilsə də, nədənsə "ermənistan" toponiminə yer verilməyib.

Uydurma xəritə materialları ilə olmayan tarixlərini əsaslandırmağa çalışan hay kilsəsi 2016-cı ildə İrəvan şəhərində keçirilən "Qiymətli tarixi xəritələrdə Ermənistan" sərgisində 70 "xəritə" nümayiş etdirilib ki, ondan 65-i Sankt-Peterburq şəhərində yaşayan sahibkar Vaqe Ananyan şəxsi kolleksiyasından olan nümunələr idi.

Qeyd etmək lazımdır ki, orta əstlərin hay mənşəli miniatür rəssamı Toros Roslin (1180-1267) qədim kartoqrafik təsvir vasitələrində, miniatür-illistürasiya lövhələrində, mifoloji-dini məzmunlu rəsmlərdə düzəlişlərin aparılması üzrə "Kilikiya məktəbi"nin banisi hesab edilir. O, Meopotamiya ovalığının şimal-qərb hissəsində, Fərat çaiının cağ sahilində qayalıqda yerləşən, e.ə.IX əsrdən Assuriya hökmdarı III Salmanasarın iqamətgahlarından biri olan Romkle qalasında işləmişdir. Bu qalanın naxışlarını, rəsmlərini, mozaik-illistürasiyalarını "erməni" izi ilə "zənginləşdirmişdir".

Bu qala müasir Türkiyə Cumhuriyyəti ərazisində, Qaziyantəpə və Şanlıurfa şəhərləri arasında yerləşir.

Uydurma və saxta tarixlərini yeni-yeni "tarixi fakt"larla təlqin etməyə adətkərdə olan hay kilsəsi son illərdə hətta "erməni" yazısının (əlifbasının yaranmasını) tarixini xeyli əvvələ çəkmişdir. Guya, İskəndəriyyəli Filon (e.ə.50-ci və eramızın 20-ci illəri) qeyd etmişdir ki, qədim yunan filosofu və tarixçisi Metrodor Skepsis (e.ə.145-70) Böyük Tiqranın saray tarixçisi olub, salnamələri "erməni" əlifbası ilə yazıb, amma "çox təəssüf ki, həmin yazılradan əsər-əlamət qalmayıb".

Başqa bir uydurmada qeyd edilir ki, III əsrdə yaşamış ilahiyyatçı Romalı İppolit (170-235) "Xronika" əsərində müasiri, 208-235-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş imperator, Severlər sülaləsinin son nümayəndəsi Mark Avreliy Aleksandr da (208-235) "erməni"lərin xüsusi əlifbası haqqında bilgiyə malik olmuşdur.

Əsl hay xistəlinə uyğun "ağ-qırmızı yalan" aşağıdakı məlumatdır:

-Guya, afinalı Filostrat (II-III əsrlər) yazıb ki, Pamfilidə dişi leopard tutularkən boğazında "erməni" əlifbası ilə "Nisian Allahına hökmdar Artaşesdən" cümləsi yazılmış qızıl halqa olmuşdur...

Əlifba və yazı sistemi ilə bağlı hay kilsəsinin saxtakarlığı və Həbəş-Misir mədəniyyətinə, Yaxın Şərq əski, qədim dövr yazı nümunələrinə yiyələnməklə aşağıdakı məkrli niyyətləri vardır:

-əski yazı nümunələrini uydurma "tarixi fakt" kimi qələmə verməklə "qədim erməni xalqı"nın saxta tarixiliyini yaratmaq üçün;

-bu "yazı nümunələri"nin xarici ölkə tədqiqatçıları tərəfindən "üzə çıxarılması" saxta tarixçiliyi üçün əsas kimi qəbul edilməsi baxımından "dürüstlüynü" əsaslandırmaq üçün.

Hay kilsəsinin uydurmalarına daha bir nümunə olaraq dünya xəritəşünaslığı və kartoqrafiya elminin saxtalaşdırılmasına yönəlik toplu-Rusiya Federasiyası ərazisində fəaliyyət göstərən Yeni-Naxçıvan "erməni" Apostol bölməsinin (Rostov vilayətində) baş keşişi Ezras Nersisyanın (1959) maliyyə dəstəyi və himayəsi ilə çap edilən "Ermənistan qədim xəritələrdə" kitabıdır (2018).

Yəni, bu sayaq nümunələrin sayı-hesabı yoxdur...

(ardı var)

Qismət Yunusoğlu,

Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi

Olaylar.- 2023.- 28 aprel-4 may.- S.17.