Heydər Əliyev – milli
varlığımızın idrak məqamı
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin obrazı ondan hansı məzmunda danışmağa
əsas verir? Zənnimcə, daha çox xalqın itirilmiş intellekt və emosiya potensialının geri qayıdışında, ondakı
milli müəyyənlik
və özünüifadə
imkanlarının bərpa
olunmasında siyasi iradə nümayiş etdirən lider olaraq. Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi siyasət qlobal mahiyyətinə görə bənzərsiz
tarixi mərhələdə
Azərbaycanın gücünə
və Azərbaycan ictimai fikrinin təməl daşına çevrildi. XX əsrin sonunda Ərəbistandan Qafqaza qədər dalğalanan siyasi ziddiyyətlərin Azərbaycanda
əks-səda doğurmaması,
Azərbaycanın Şərqdə
də, Qafqazda da müstəsna bir dünya dövləti kimi öz sabitliyini və müstəqilliyini qoruyub saxlaması Heydər Əliyev tərəfindən irəli
sürülmüş milli
məfkurənin ümummilli
mahiyyətini bir daha təsdiqləyir.
Bu fikirlər
Milli Məclisin deputatı, filologiya elmləri doktoru Elnarə Akimovanın “Heydər Əliyev – milli varlığımızın
idrak məqamı” sərlövhəli məqaləsində
yer alıb. AZƏRTAC
məqaləni təqdim
edir.
Ümummilli dəyərləri
ideoloji baxımdan ilk dəfə Ulu Öndər Heydər Əliyev təsbit etdi. İqtisadi coğrafiyanı
böyük quruculuq işləri, mənəvi
coğrafiyanı isə
milli-mənəvi dəyərlərin
Azərbaycana qaytarılması
ilə gerçəkləşdirdi.
Azərbaycan xalqının
yaddaşında Dədə
Qîrqud, Bàbək, Nizami, Nəsimi, Hüseyn Càvid, Şəhriyar dühasını
oyatmaqla əslində,
Azərbaycanın məfkurəvi
necəliyini müəyyənləşdirdi.
1993-cü ildə isə
Azərbaycan xalqı Heydər Əliyevi hakimiyyətə təkcə
ölkəni hərbi-siyasi
böhrandan qurtarmaq üçün deyil, həm də Ümummilli Liderin 25 il əvvəl başladığı Azərbaycançılıq
əsərinin ən ciddi səhifələrini
yaratmaq üçün
dəvət edirdi. Çünki bu mənəvi abidənin – siyasi Azərbaycanın sirri 1969-cu ildən başlayaraq Heydər Əliyevin üslubunda kəşf olunub.
Sovet epoxası
daxilində Heydər Əliyevin yaddaşa çevrilən tarixə
- özündə xalqın
milli kodunu və möhürünü
əbədiləşdirən söz sənətinə üz tutması, ilk növbədə, onda çağdaşlıq
faktı aramaq, bu yolla ədəbi
prosesə, yeni düşüncəyə təsir
etmək amalından irəli gəlirdi. Heydər Əliyev xalqın milli dəyərlərinin dirçəlişindən
başlayırdı. Bu
istiqamətdə seçdiyi
hədəflər, ünvanlar
dəqiq, çəkili
və sərrast idi. Böyük sənət abidələri,
böyük söz ustadları, böyük söz sərrafları... Bütöv Azərbaycanı
yaratmaq, qurmaq missiyası bu “güc”lərin birliyindən, xalqa qayıdışından başlayırdı.
Heydər Əliyev ədəbiyyata qayğı
və diqqətini elə sovet imperiyasının daxilində
- ən yüksək postda əyləşərək,
ən əzəmətli
kürsüləri bölüşərək,
ən mötəbər
tribunalardan səslənərək
gerçəkləşdirirdi. Bu ideologiyanın müdaxilə etdiyi, incə bir siyasətlə
həyata keçirdiyi
məsələlərin - xalqı
öz soy-kökündən,
milli müəyyənliyindən,
inancından qoparılması
kimi gerçəklərin
mahiyyətinə enirdi.
Bunu da unutmayaq;
söhbət sovet qanunlarının hələ
işlək olduğu,
tüğyan etdiyi bir dönəmdən gedir.
Dissident siyasəti!
Heydər Əliyevin
1969-1982-ci illər ərzindəki
fəaliyyətini bu iki sözün birləşməsi uğurlu
və dəqiq ifadə edir. Azərbaycanın dəyərlərini
tanıtdırmaq və
1937-ci ildə ziyalılığın
sındırılmış vüqarını dirçəltmək,
reabilitasiya etmək Heydər Əliyev diplomatiyasının çıxış
nöqtəsini təşkil
edirdi. Nə qədər gerçəkləşə
bildi bu missiya? Zənnimizcə, bütün hallarda bənzərsiz fədakarlıq
nümunəsi meydana qoyuldu.
Milli düşüncənin
intibahı, milli ruhu diri saxlamaq
meyli onun tərcümeyi-halının ən
işıqlı tərəfini
təşkil edir. Bu kontekstdə onun obrazını belə xarakterizə etmək olar: həm azərbaycançılıq
ruhunu bütün siyasi-mənəvi aşınmalardan
bütöv və zədəsiz çıxaran
böyük azərbaycanlı,
həm də bütün dünya mədəniyyət və
dəyərlərinə tolerant
və multikultural aspektdən yanaşmağı
bacaran dünya insanı! Heydər Əliyev üçün
hər zaman əsas amal milli birlik, milli
vəhdət olmuşdur.
Onun azərbaycançılıq
təliminin əsasında
dayanan başlıca məqam elə bundan qaynaqlanırdı. Heydər Əliyevin atdığı bütün
addımlar milli məfkurənin inkişafına
imkan yaratmaq məqsədi güdürdü.
Heydər Əliyev bu məqsədə doğru sovet hakimiyyətinin ən kəskin dövrlərində
yüksək tribunada təmsil olunarkən irəliləmiş, yüksək
kürsülərdən Azərbaycanın
sözünü deməyə
cəsarət və hünər göstərmişdir.
Azərbaycançılıq
ideologiyasının formalaşması
prosesində Ulu Öndər Heydər Əliyevin istinad etdiyi ünvan daim klassik irs
və milli-mənəvi
dəyərlər olub.
Məsələn, Heydər
Əliyev “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanının
yubileyinin keçirilməsi
ilə bağlı Sərəncam imzalayırdı
və qeyd edirdi ki, əgər
indi biz “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının 1300 illiyini
qeyd ediriksə və bunu bütün
dünyaya bəyan ediriksə, demək, bizim bədii sözümüzün 1300 illik
tarixi göz qabağındadır. Yaxud
Nizami Gəncəvinin
840 illiyinin keçirilməsinin
zəminində öz
dəyərlərini tanımaq,
onu layiqincə dünyada təbliğ etmək meyli olmasaydı, deyərdimi ki, biz Nizami
ilə bəşəriyyəti
qovuşdurmağa tələsirik?!
Eləcə də böyük şair Füzulinin yubileyinin həm Azərbaycanda, həm bütün Türk-İslam aləmində,
həm də Rusiya və Avropada böyük təntənə ilə keçirilməsinə rəvac
verirdisə, bunu, ilk növbədə, XX əsrdə parçalanmış
Türk dünyasını
birləşdirmək, yaxınlaşdırmaq
üçün edirdi.
1982-ci ildə Cavidin nəşini Sibirdən Azərbaycana qaytarmaqla türklük ruhunu, Turan əxlaqını millətin özünə
qaytarırdı. Eyni ildə Şuşada Vaqifin məqbərəsini
ucaltmaq onun üçün Qarabağ
xanlığının timsalında
Azərbaycan dövlətçiliyinin
rəmzi, Vaqif poeziya günləri Azərbaycan dilinin əbədi təntənəsinin
rəmzi idi. Yaxud Məhəmmədhüseyn
Şəhriyarın anadan
olmasının 90 illik
yubileyinin keçirilməsi
ilə bağlı
1997-ci ildə imzaladığı
tarixi Sərəncamla
həmişə amalına
çevirdiyi bütöv
Azərbaycan idealının
gerçəkləşməsinə doğru növbəti əhəmiyyətli addımlardan
birini həyata keçirirdi. Hər bir addımında ölçülü-biçili, gələcəyə hədəflənmiş
siyasət! Düşünülmüş
idimi? Birmənalı şəkildə! Heydər
Əliyev xalqın milli qürurunu ölməyə, yadlaşmağa,
yaddaşsızlaşmağa qoymurdu. Əks təqdirdə, bu xalqın 1990-cı illərdə
milli müstəqilliyini
yenidən qazanması
mümkünsüz olardı.
Ulu Öndərin
1993-cü ildən sonrakı
qayıdış mərhələsi
də asan dövrə təsadüf
etmədi. Amma hər cür hərc-mərclik, mənəvi-milli
deqradasiya, siyasi-hərbi
kataklizm, sosial böhran şəraitində
belə onun fəaliyyətində müasir
və klassik sənətkarlarımızın taleyinə həssas münasibət davamını
tapdı. Həmin çətin dövrdə
Heydər Əliyevin mətbuata verdiyi bütün müsahibələrdə
mənəvi məsələ,
milli düşüncəyə
xidmət yenə də ilk unudulmaz
sıralarda qərar tutur. Böyük siyasətçi dəfələrlə
vurğulayırdı ki,
“respublikamızın bu
ağır dövründə
böyük yubileylər
keçirilməsi, şübhəsiz
ki, müəyyən qədər çətinliklərlə
üzləşəcək. Ancaq bunlara baxmayaraq,
həyatımızın mənəvi
sahəsi heç vaxt unudulmamalıdır. Çətinliklər nə
qədər çox olsa da mədəniyyətə,
mədəni irsimizə,
mənəviyyata daim xüsusi diqqət yetirməli və bu sahələrin geri qalmasına yol verməməliyik”.
Bu mənada
hakimiyyətdə olduğu
bütün zaman kəsimlərində Heydər
Əliyev Azərbaycanın
mənəvi reallığı
üçün böyük
siyasətçi, dövlət
adamı olaraq həm də ədəbiyyatlaşan obrazı
ilə göz önünə gəlir. Onun çıxışlarında
milli ədəbiyyatımızı
gərəyincə bütöv
duyub anlamaq səriştəsi vardı,
prosesə yanaşma strategiyası düzgün
idi, bəhs etdiyi mövzularda problemlərin dərkini səmtləndirə bilirdi.
Ən əsası, Azərbaycan ədəbiyyatı
haqqında öz anlayışı, müşahidəsi,
elmi qənaətləri
olan bir şəxsin prosesə konseptual yanaşmadan hasilə gələn məntiqi ehtiva olunurdu. Heydər Əliyev ədəbiyyatın
keçdiyi inkişaf
qanunauyğunluğunu bilərək
onun üzərində
özünəməxsus konsepsiya
qururdu. Bu çıxışlarda ədəbiyyatı
həm tarixi inkişaf kontekstində, həm nəzəri prizmadan, həm də real nəticələrində
dəyərləndirə, aparıcı
ədəbi tendensiyalar
işığına tuta
bilirdi. Heydər Əliyev ədəbiyyatda,
poeziyada milli ahəng yaratmaqla yanaşı, ümumbəşəri
dəyərləri bir
müstəviyə gətirmək
kimi siyasi prizmadan çıxış
edirdi. Çünki bilirdi ki, dilindən,
dinindən, irqindən,
təmsil elədiyi ictimai qurumdan asılı olmayaraq, hamını bir yerə toplayan bir ünvan var: Ədəbiyyat!
Heydər Əliyev - milli ədəbiyyatımızın şərəfli tarixidir, faktıdır, əhəmiyyətli və gərəkli məxəzidir. Bu məxəz bütün estetik ruh halı ilə fərqli duyumun, fərqli yaşamın şəklidir. Heydər Əliyev ruhunun ədəbiyyatda gerçəkləşən şəkli... Ulu Öndər siyasətdə göründüyü qədər həm də ədəbiyyatın obrazıdır.
Elnarə Akimova
Olaylar.-
2024.- 12-19 dekabr, ¹44.- S.6.