"Şeirin orbitinə hələm-hələm düşmək olmur"

Onunla müsahibə üçün direktoru vəzifəsində çalışdığı Əli Kərim adına Sumqayıt şəhər Poeziya Evinə yollandım...

Müsahibəyə başlamazdan öncə bir xeyli söhbət etdik. Yolu necə gəldiyimdən başlamış, kitablarına qədər... Birdən mənə maraqlı gəldi: "Görəsən, sonuncu şeirini nə vaxt yazıb?"

-İbrahim bəy, sonuncu şeirinizi nə vaxt yazmısınız?

Bir az düşündü. Yadına saldı:

-Bir neçə il əvvəl Çiçək Mahmudqızının "Könül Körpüsü" proqramında idim. Tələsirdim getmək üçün. Çıxanda Çiçək xanım dedi ki, bir şeir de, get. "Sizin də məhləyə yağış yağırmı?" şeirini dedim. Səhəri gün gördüm bir çox saytlar paylaşıb, sosial şəbəklələrdə tirajlanır. Deyəsən, elə sonuncu şeirim odur.

Tez telefonu açdım ki, tarixinə baxım:

-2020-ci il.

-O qədər keçib?,- deyə təəccübləndi.

-Bəli, 4 il... Hətta 4 il, 3 ay.

Sonra yadına saldı ki, 1 ay əvvəl öncədən 2 bəndi hazır olan bir şeirini tamamlayıb. Şeirin çap olunduğu "Ədəbiyyat" qəzetini tapıb, mənə göstərdi.

-Adam jurnalistlərin suallarından qaça bilmir. Al oxu, mən də canımı belə qurtarım (bir xeyli güldük).

-Amma bu şeir yenə də 4 il fasiləni dəyişmir...

Söhbətimiz "Şair olmaq zülmdür" kitabının üstünə gəldi. Mənim ona ilk ünvanlayacağım sual da bu kitabla bağlı idi.

-Söhbət bura gəlmişkən, gəlin, başlayaq.

"Olaylar"ın müsahibi şair İbrahim İlyaslıdır. Onu başqa cür də təqdim edə bilərdim. Amma bu müsahibəmdən sonra qəlibləşmiş sözlərlə deyil, elə ona ən çox yaraşan ŞAİR sözü ilə sizə təqdim edirəm. Şair İbrahim İlyaslı.

-İbrahim bəy, şair olmaq niyə zülmdür?

-Şairliyi şərtləndirən çox ciddi kriteriyalar - şərtlər var. Onun birincisi halallıqdır. İkincisi cəsarətdir. Sonra azadlıqdır, dürüstlükdür, hər zaman ədalətli olmaqdır. Bunların hamısını özün üçün gündəlik həyat tərzinə çevirməlisən. İnsanıq, cəmiyyət içində yaşayırıq. Bunların hamısına eyni zamanda və davamlı olaraq əməl etmək zor bir işdir. Ona görə də şeirin orbitinə hələm-hələm düşmək olmur. Bir dəfə bir şeirimdə:

Dərviş olamadım, dərvişmisalam,

Ayıbıma koram, ağlıma lalam.

Hörülüb hasarım, qurulub qalam,-

Adım İbrahimə şikaram indi.-

yazmışdım. Bunların hamısını bir ömrün içinə bir dərviş yerləşdirə bilər. Bütün günahlardan qorunsan, övliya mərtəbəsinə qalxmış biri olarsan. Mənimki hər gün bu şərtlər daxilində yaşamağa cəhddən, bunu həyat tərzinə çevirmək istəyindən ibarətdir. Yaşadığımız cəmiyyəti, zamanı bilirsiniz. Neyniyəsən ki, həm elə olasan, həm də adam kimi yaşayasan? Sən də insansan, evin, ailən, gündəlik tələbatın var. Çalışırsan, çalışdığın yerdə kollektivlə işləyirsən. Cəmiyyət içinə çıxırsan.

Mən bu şərtlər daxilində yaşamağa nə dərəcədə nail oluram, bilmirəm. Amma bilirəm ki, onların hamısını bir araya yığmaq doğrudan zülmdür. Ona görə də şairliyi həm də zülm kimi qəbul edirəm.

-Şeirinizin birində "Hardasan dünyanın halal adamı" deyərək üsyan edirsiniz, onu axtarırsınız. Cəmiyyəti bu hala nə gətirdi ki, halal adam tapa bilmirik?

-Zaman deyəcəm, düz çıxmayacaq. Bütün zamanlar zamandı, dəyişən cəmiyyətdi, insanlardı. Görünür, bunun bir sirri var, biz bilmirik. İndiki kimi əvvəllər də ədalətsizlik, haqsızlıq, haramçılıq olub. Bu sualın cavabı, məncə, məndə deyil. Bilmirəm...

-Onda niyə bu şeiri yazmısınız? Halal adamı niyə axtarırdınız?

- Hardasan dünyanın halal Adamı,

Hardasan, varmısan?-Səsimə səs ver.

Məndən o tərəfə sən tükənirsən,

Səndən bu tərəfə mənə nəfəs ver.

Məndən o tərəfə, səndən bu yana,

Nə kökdədi dünya, xəbərin varmı?

Tapşırıb yellərə, büküb al-qana,

Bir ürək yollasam sənə çatarmı?

Əgər insanlar arasında müqayisə aparası olsaq, bunu ancaq iman ölçüsü ilə etmək olar. Kimin imanı daha kamildirsə, o, bir o qədər böyük insandır. İnsanları fərqləndirən bütün başqa cəhətlər nisbidir. Amma o, mütləqdir. Cəmiyyətdəki eybəcərlikləri görəndə, insanların haramı halal kimi təqdim etdiyini eşidəndə adamın ayağının altından yer qaçır. Barı sus. Susmayıb da belə söylənəndə, adam tənhalığına çəkilir, özünə qapanır. "Axı niyə? Niyə beləyik biz? Niyə belə dünyada yaşayırıq?" deyə suallar çıxır. Onun ardından da bu şeir yaranır.

Yəni halal adamın qapısının nökəri olmaq(o cür insanların qapısında nökər olmur, yardımçı olur) elə şah olmaqdır. Belə düşünürəm.

-Keçim, dillər əzbəri şeiriniz-"Necəsən, zalım, necəsən?" şeirinizə. Bir çoxları sizi məhz bu şeirlə tanıyırlar. Bu şeirdən sonra həyatınızda dəyişiklik hiss etdiniz? Desəm ki, həyatınızı bu şeirdən əvvəl və sonra olaraq qiymətləndirin...

-Şeirlərin də taleyi olur. Ciddi ədəbiyyat adamları ilə söhbət edəndə çoxusu deyir ki, sənin ondan da güclü, məhşur olmağa haqqı olan şeirlərin var. Amma sən bu şeirlə tanınırsan. Bu şeiri aşıqlardan sonra ilk dəfə Xəzər Süleymanlı söylədi. Xəzər də həmişə hər yerdə etiraf edib deyir ki, mənim bədii qiraət taleyimi bu şeir müəyyənləşdirdi. O da o şeirlə tanındı. Məni də çox adam bu şeirlə tanımağa başladı. Dəyişən ancaq odur ki, bu şeir daha çox populyarlıq qazandı və mənim adım çəkiləndə deyirlər ki, "Necəsən?" şeirinin müəllifi. Oxucu rəyləri, münasibətlər, ünsiyyət çoxaldı. Həmin şeir bir çox dillərə tərcümə olundu, çox sayda qiraətçilər bu şeiri təkrar söyləməyə başladılar. Belə...

-Aktyor var, bir obrazla yadda qalır. Bəs şairin bir şeirlə tanınması, yadda qalması necə?

Ədəbiyyat tarixinə nəzər yetirsəniz görərsiniz ki, şairlər də əsasən 3-5 şeiri ilə daha çox yadda qalır. Həyatda enerji yeganə şeydir ki, hər şeyə, istənilən anlaşıya ekvivalentdir. Şeirin də enerjisi olur. Bir şeirin enerjisi nə qədər çoxdursa, o qədər möhtəşəm olur. Bəzən deyirlər ki, Səməd Vurğunun "Azərbaycan" şeiri adi sözlərdən ibarətdir:

"El bilir ki, sən mənimsən,

Yurdum, yuvam, məskənimsən,

Anam, doğma vətənimsən!

Ayrılarmı könül candan?

Azərbaycan, Azərbaycan!"

O baxır həmin şeiri nə qədər sevgiylə yazmısan. Sənin Azərbaycana sevgin nə qədər böyükdürsə, mətnin içərisinə o qədər enerji oturur. Bu təkcə mətndəki sözlərin quruluşundan, düzülüşündən, poetikasından asılı deyil, şair qəlbindən qələmə nə qədər enerji ötürürsə, şeir də o qədər sevilir. Enerji onu saxlayır. Zamanında da, sonrakı zamanda da o enerji pozulmur. Çünki enerji daşıyıcıdır, fizika qanununda deyildiyi kimi "enerji halını dəyişsə də itmir".

Mənim adı çəkilən şeirimə gəlincə, görünür, bu şeirin də də enerjsi daha çoxdur. Ya da, sadəcə, insanların çoxunun taleyində belə bir hal olub və bir yol "necəsən" deyə səslənmək istəyib.

-Bu şeiri yazdığınız an yadınızdadır?

-Təbii ki. Sadəcə, sualın çox dərinliklərinə getmək istəmirəm. Əslində o şeirin içində sirr axtarmağa ehtiyac yoxdur. Bilirsən niyə? Bir az diqqətlə oxunsa, artıq oxucu bilir ki, nə var, nə yox. Şeirdəki hər məqama izah verəndə də ləzzətini, dadını itirir.

-Adamlar oxuyanda özləri üçün bir məna tapır.

-Elədir. Normal Azərbaycan dilində - öztürkcəmizdə yazılmış bir şeirdir, onu bilməyə nə var?

-Bəs, siz, bu şeirinizi yaradıcılığınızda hansı yerdə görürsünüz?

-Qələm dostlarımın dediklərindən asılı olmayaraq oxucularımın da bir həqiqəti var. Bunu etiraf edim. Boşuna ola bilməzdi ki, bu şeiri bu qədər adam sevsin. Deyək ki, bunun bir qismi zövqsüz ola bilərdi, bir qisminin ədəbiyyatdan başı çıxmaya bilərdi. Axı, ədəbiyyatdan başı çıxan adamlar da fərqindədirlər. Düşünürəm ki, sevgi mövzusunda yazdığım şeirlərin ən enerjilisidir. Daha ağır, daha çətin yaşanıb. İçində daha böyük həsrət yükü var.

Arada misraları tək-tək soruşurlar ki, məsələn "barmaqları bəxtəvərim" nə deməkdir? Deyirəm ki, özünüz bilirsiniz də, məndən niyə soruşursunuz?

-Akif Səmədlə qohum (xalaoğlu) olmusunuz. Ədəbiyyat söhbətləri edirdinizmi? Akif Səməd sizin yaradıcılığınıza təsir edibmi?

-Təbii. Akif məndən yaşca böyük idi. Məqamı behişt olsun. Onlar bizdən əvvəlki onilliyin, biz isə sonrakı onilliyin ədəbi nəslində idik. Mənim ilk dəfə şeirlərimi də Məmməd İsmayıla Akif təqdim edib. O vaxt Məmməd İsmayıl Gənclik Ədəbi Birliyinin rəhbəri idi. Yazıçılar Birliyində həftədə bir dəfə gənc yazarlar yığışar, orda şeirlərini oxuyardılar. Mənim onda 23 yaşım vardı. Şeirlərimi Akif Səməd təqdim etmişdi. Şeirlər oxunandan sonra müzakirə açılırdı.

Şeirimi oxudum, əyləşdim. Tənqid edən də oldu, tərif edən də Akif Səməd də dedi ki, İbrahim mənim xalam oğludur. Məmməd İsmayıl da dedi ki, Akif Səməd, sən cinayətkarsan. Dedi, niyə, ay Məmməd müəllim, mən neynəmişəm? Cavabında Məmməd müəllim dedi ki, sən indiyə kimi bizdən şair gizləmisən.

Təsəvvür elə, 23 yaşında Məmməd İsmayılın dilindən bu sözü eşitmək... Bakıdan Sumqayıta gələnə kimi az qala qanad açıb uçacaqdım. Məmməd İsmayıl "Gənclik" jurnalında hər adama bütöv səhifə vermirdi. "Hər şairdən bir şeir" deyə güşə vardı. Tək-tək adamlara bütöv səhifə yer ayırırdı. İlk dəfə mənim şeirlərim o jurnalda bir səhifədə çap olundu. Jurnal çox populyar idi. Mən Sumqayıtda yaşayır, çalışırdım. İndiki Texniki Universitetdə də axşam oxuyurdum. İndi həyat yoldaşım olan Esmira xanımla dərsdən qayıdırdıq. O da bir kurs fərqlə tələbə yoldaşım idi. Onda ailəli deyildik. Görünür, bu jurnalın köməyi dəyib (gülür). Metroda vaqona daxil olmuşuq, tələbələr jurnal əllərində... Açırlar, oxuyurlar. Şeirə də bir dəli həvəs vardı onda. Həmən poeziya səhifəsini açırdılar. Sonra kimsə gördü orda şəklimi, şeiri. Sonra başını qaldırıb mənə baxıb pıçıldaşdılar. Belə şeylər adama xüsusi zövq verir...

Akif Səməd çox böyük şairdir. Akif Səməd nə qədər araşdırılıb, söylənilib, o, bir yana. Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatşünaslıq da, ədəbi tənqid də Akifə yenidən qayıdacaq. Ümumiyyətlə o ədəbi nəsildən olan şairlərin indi təbliğatı azdı. Görünür, müəyyən tarix, mərhələ lazımdır. Vaxtı çatanda ciddi, akademik araşdırma mövzusu ortaya qoyulacaq.

Biz xalaoğlu olsaq da aramızda bir pərdə vardı. Böyük-kiçik məsələsi, mən cəsarət edib hər şeyi ona oxuya bilməzdim. Ədəbiyyat adamı kimi ciddi məsafə saxlayırdıq. Amma görünür, o da hiss edib, nəsə görüb. İlk kitabıma da son söz yerinə "Oxşarlıq, orjinallıq və rahatsızlıq" deyə bir yazı yazdı. Söhbət "Hamı bir körpüdən keçir" adlı kitabımdan gedir. İlk dəfə 1998-ci ildə kiril əlifbası ilə çapdan çıxıb.

-26 il...

-26 il? Hə... Maşallah, sənin hesablaman çox yaxşıdır.

-Sumqayıtda yaşayırsınız. 34 ildir Poeziya evinin rəhbərisiniz. Burda ədəbi mühit necədir?

-Təkcə mənim baxışım yox, ədəbi tənqidçilərin, ədəbi çevrənin də baxışından desəm, Sumqayıtda dolğun bir ədəbi mühit var. Burda yaşayıb-yaradan, dünyasını dəyişən şairlərimiz, çox istedadlı yazarlar olub. Əli Kərim Sumqayıta çox bağlı olub. Vaqif İbrahim Əli Kərim adına Poeziya klubunu yaradıb. Xasay Cahangirov "Sumqayıt" qəzetinin çevrəsində Sumqayıt Ədəbi Birliyini yaradıb və uzun illər bu birliyə rəhbərlik edib. Görkəmli şairimiz Əşrəf Veysəlli uzun müddət Sumqayıt ədəbi cameəsinin rəhbəri olub. Ofelya xanım Babayevanın imzası həmişə respublika ədəbi mühitinin diqqət mərkəzində olub və bu gün də belədir. Elə indi də Əşrəf müəllimin və Ofelya xanımın tövsiyyələri ilə hərəkət edirik. AYB Sumqayıt bölməsinin sədri olmuş Sabir Sarvanın da danılmaz xidmətləri olub ədəbi mühit üçün.

Bizim ədəbi gəncliyimiz isə Milli Azadlıq Hərəkatına, təlatümlər dövrünə təsadüf etdi. Gənclik ehtirası ilə özümüz "Dəniz" Gənclər Ədəbi Birliyini yaratdıq. Birliyə məni sədr seçdilər. Qaynar ədəbi mühit yarandı. Necə deyərlər, dəniz təlatümə gəldi. Həmin vaxtın xeyli istedadlı adamları vardı ki, şəhər çərçivəsində tanınırdı, bilinirdi. Sonra ölkə miqyasında tanındılar, bilindilər və qəbul olundular. Əsas odur ki, burda sağlam ədəbi mühit var.

İndi Poeziya Evində davamlı olaraq yerli yazarlarımızla görüş, kitab təqdimatı və imza günləri ilə yanaşı, həm də ölkə və beynəlxalq çaplı tədbirlər keçirilir. Türk dünyasının, Avropa və Asiyanın ünlü yazarları qonağımız olur. Oljas Süleymenov, Serhat Kabaklı kimi ünlü yazarlar və ictimai xadimlər, eləcə də bütün Türk Cümhuriyyətlərindən gənc yazarlar Poeziya Evində keçirilən uluslararası etkinliklərdə iştirak edib, fəaliyyətimizi təqdir ediblər. Bu günlərdə 4 gün davam edən VI Milli Kitab Sərgisinə də evsahibliyi etdik.

Poeziya Evinin binası və burada yaradılan şərait isə gözlərinizin qarşısındadır. Nəinki ölkəmizdə, heç gedib gördüyüm xarici ölkələrdə də ədəbiyyata bunca diqqət yoxdur. İnsafən, xarici ölkələrdən gələn qonaqlarımız da bunu etiraf edirlər. Bizə belə geniş və işıqlı, əzəmətli bir bina ayırdığı üçün şəhərimizin rəhbəri Zakir Fərəcova yazarlarımız adından bir daha dərin təşəkkürümü və minnətdarlığımı bildirirəm.

-Sizcə, Azərbaycan ədəbi mühitində Sumqayıt camiəsinin yeri haradır?

-Deyilənlərə görə, 1-ci yerdədir (gülürük). Deyirlər ki, əgər bölgələri, şəhərləri götürsək, Sumqayıt ədəbi mühiti ön sıradadır. Öyünmək üçün demirəm. Sadəcə bu bir həqiqətdir.

- "AYB-də şeir başqa şeyə deyirlər" ifadəsini işlətmisiniz. AYB-də şeir nəyə deyirlər?

-Maraqlı sualdır. Bilirsiniz necədir? İndi mənim dilimdən səslənməyi ümumiyyətlə başqa cür olacaq. Çünki mən indi AYB-də Şeir şöbəsinin rəhbəriyəm (bir xeyli gülür). Görünür, qurultayda elə bu ifadəmin cəzası olaraq məni poeziya seksiyasına rəhbər seçdilər ki, gəl, elə et burada məhz şeirə şeir desinlər. Başqa şeyə yox... İndinin mənzərəsini isə kənardan müşahidə edənlər deyə bilər.

- Şeir soyuqluğu sevmir. Elə deyilmi?

-Onu şeirin özündən soruşmaq daha yaxşı olardı. Mənim fikrimcə, şeirin havası bahar və payızdır. O, istidən alışa, soyuqdan isə dona bilər. Bəlkə elə buna görədir ki, şairlərin ən çox təsvir etdikləri təbiət mənzərələri də payız və bahardır. Yox, əgər soyuqluq deyincə, münasibət və qəlb soyuqluğunu nəzərdə tutursunuzsa, tamamilə haqlısınız.

-Tərcümə fəaliyyətinizdən danışaq. Çingiz Aytmatovun hekayələrini tərcümə etmisiniz. Niyə məhz o?

-O, mənim ən çox sevdiyim yazıçıdır. Çingiz Aytmatovun bütün povestlərini, romanlarını oxumuşdum. Amma hekayə mənim ən çox sevdiyim janrdır. Bir gün qarşıma Çingiz Aytmatovun "Красное яблоко" hekayəsi çıxdı. Bizdə tərcümə olunmamışdı, rus dilində oxudum. Hekayəni tərcümə etdim. Sonra "Altun Kitab" nəşriyyatının sifarişi ilə "hekayə ustaları" seriyası üçün Ç.Aytmatovun bütün hekayələrini tərcümə etdim və kitab çap olundu. Qırğızıstanın ölkəmizdəki səfirliyində xalq yazıçısı Anarın, akademik Nizami Cəfərovun, millət vəkillərinin iştirakı ilə təqdimatı keçirildi. Tərcümənin keyfiyyətinə mütəxəssis rəyi bildirdilər. Razı qaldıqlarını söylədilər.

Yeri gəlmişkən, Şahmar Əkbərzadə adına mükafata layiq görülməyimdən dolayı "Vektor" nəşriyyatı tərcümələrimdən ibarət "Qırmızı almadan qızıl Almaya" adlı kitab nəşr edib. Seçilmiş tərcümələrim orda yer alıb. "Qızıl Almaya..." ünlü Türk yazıçısı Ömər Seyfəddinin hekayəsidir.

-Azərbaycanda tərcümə ədəbiyyatının vəziyyəti sizi qane edir?

-Mən öz baxışlarımı sərgiləyə bilərəm. Çünki ayrı-ayrı tərcüməçilər və tənqidçilər, eləcə də oxucular bu məsələyə fərqli münasibət bildirə bilərlər. Düşünürəm ki, arzuolunan səviyyədə deyil. Bir oxucu olaraq məni də qane etmir. Bu işi daha yüksək bir düzəydə qurmaq, daha olumlu bir hala gətirmək olar.

-Azərbaycan oxucusu da narazıdır. Əksəriyyəti azərbaycancaya tərcüməni oxumurlar.

-Tərcümə çox ciddi məsələdir. Dil təkcə bilgi deyil. Dili həm də duymaq lazımdır. Elə cümlələr var ki, onu 3-4 cür tərcümə etmək olar. Hamısı da düzdür, fikri ifadə edir. Amma baxır, orijinaldakı enerjini hansı daha güclü ifadə edir. Hansı daha axar-baxarlıdır, daha oxunaqlıdır. Məhz həmin tərcümənin üzərində dayanmalısan. Bəzən tərcüməçilərimiz bilirsiniz neynəyir? Bir əsəri başdan-ayağa oxumamış tərcümə etməyə başlayır. Qəti olmaz. Birinci əsəri bütöv oxumalısan, mənimsəməlisən. Ondan sonra qayıdıb, birinci cümlədən əsəri tərcümə etməlisən. Bu, bədii ədəbiyyatdır, publisistik mətn deyil. Məqalədə onu etmək olar, amma bədii əsəri oxumamış necə onu tərcümə edirsən? Tərcümə üçün dil faktoru çox önəmlidir. Əcnəbi bir yazıçını sənin dilində oxuyacaqlar. Oxucu bunu rahat oxumalıdır. Yazıq deyilmi, oxucu? Cümləni oxusun, sonra desin ki, burda yazıçı nə demək istəyirdi?

Bir problem də tərcüməyə verilən qonorarla bağlıdır. Bizdə tərcüməçinin zəhməti çox ucuz tutulur. Başqa ölkələrə nisbətən çox az qonorar verilir. Peşəkar tərcümə ilə həvəskar tərcümə arasında fərq qoyulmur. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində stimul, motivasiya pula bağlıdır. Tərcüməçi zəhmətinin bəhrəsini görməlidir.

Tərcümə Mərkəzinin elan etdiyi "Dəfnə yarpağı" müsabiqəsində dörd yer üçün "İlk beşlik" elan olunmuşdu. Mənim tərcümələrim də seçilmiş ilk beşlikdə idi. Sonra mükafat üçün ayrılmış məbləği verməyin dərdindən elan etdilər ki, 1-ci yerə, 2-ci yerə, 3-cü yerə layiq tərcümə yoxdur. Necə olur? Bunu sizin münsiflər heyəti yüzlərlə tərcümənin içindən seçib və siz beşliyi elan etmisiniz. Nə isə...

-Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan ölkələrin mütəxəssisləri tərəfindən "Ortaq türk dili" və "Ortaq türk əlifbası" layihələri var. Türk toplumları ilə sıx işbirliyində olan ziyalı kimi bu layihələri necə dəyərləndirirsiniz?

-İfadə ilk baxışdan adama kolay və xoş gəlir: "Ortaq türk dili", "Ortaq türk əlifbası". Amma bunu oluşdurmaq, o sözlərin altını ciddi bir məna və məzmunla doldurmaq və "bu işi bitirdik" demək çox ağır, çətin və vaxt aparan bir məsələdir.

"Ortaq türk dili" deyə dil əmələ gətirmək və onu şərtləndirmək asan iş deyil. Mənə elə gəlir, bütün türk cümhuriyyətlərində və toplumlarında latın qrafikalı əlifbaya keçidlə bu məsələ qismən həllini tapa bilər. Necə ki, artıq tapmaq üzrədir. Türkiyə ilə bizim əlifbalarımız bəzi fərqlərlə demək olar ki, eynidir. Özbəkistan da latın əlifbasına keçir. Qazaxıstan artıq keçmək üzrədir. Qırğızıstanda da o yöndə işlər gedir. Türkmənistan həmçinin. Türk Dövlətləri Təşkilatının, TÜRKSOYun, Uluslararası Türk Akademiyasının, Uluslararası Türk Yazarları Birliyinin yaranması və Ümumtürk mədəniyyətinə xidmət edən bir çox fondların və qeyri-hökümət təşkilatlarının geniş fəaliyyət göstərməsi bu istəyimizə rəvac verir. Turan mədəniyyəti və ədəbiyyatı dünya çapında gec-tez öz layiqli yerini tutacaq. Ortaq türkcə dediyimiz çox vaxt aparan bir prosesdir. Amma mümkün olacaq. Necə deyərlər: "Yolumuz Qızıl Almaya"dırsa, istiqamət müəyyən olunubsa, ortaq türkcə də tədricən öz həllini tapacaq. Çünki ən vacibi, bizim qrammatikalarımız eynidir. Bizim cümlə quruluşlarımız eynidir. Fikir ifadə etmək qaydalarımız eynidir. Ona görə də bizim bir-birimizi başa düşməyimiz çətin olmayacaq.

-Ümumiləşdirsək, ortaq türk əlifbası yaxın zamanda gözlənilə bilər, amma ortaq türk dili üçün hələ zaman lazımdır.

-Əlbəttə. Bu, millətimizin hədəfidir və inanıram ki, bu hədəfə çatacağıq.

-Sizə görə, bəşəriyyət "Şeir nədir" sualına cavab tapmaqda acizdir. İbrahim İlyaslı üçün şeir nədir?

-İbrahim İlyası üçün şeir elə şeirdir.

Bir dəfə Türkiyədə bir tədbirdə idik. Mövzu şeir idi. Əsasən tənqidçilər danışırdılar. Mən də oturub dinləyirəm. Hamısı şeirin mahiyyətini izah etməyə çalışır. Axırda durub dedim ki, ay arkadaşlar, sonucda siz yenə də "şeir nədir" sualına tam cavab verə bilməyəcəksiniz. Aristotelin "Poetika" kitabından tutmuş çağdaş ədəbiyyatşünasların dəyərləndirmələrinə qədər rast gəldikcə oxuyuram, amma hələ də şeirin mahiyyətini tam dolğunluğu ilə ifadə edən bir tərif görmədim.

Mən bunun səbəbini nədə görürəm? Deməli, biz, istənilən anlayışa sözlə tərif veririk. Rəsm nədir? Anatomiya nədir? İnsan kimdir? Dəniz nəyə deyilir? İstənilən anlayışa. Qarşısından mənasını yazırıq. Şeir isə sözün özüdür. Sən bunun özündən özünə nə tərif verə biləcəksən? Bu alma ağacına "alma nədir" sualını vermək kimidir.

Odur ki, ən yaxşısı indiyə qədər bütün zamanları aşıb gəlmiş bir şeir söyləyirsən və deyirsən şeir budur. Ən yaxşı cavab elə budur. Yunus Əmrədən, İmadəddin Nəsimidən, Məhəmməd Füzulidən, Əlişir Nəvaidən, Abbas Tifarqanlıdan bir şeir oxu, Abaydan bir şeir oxu. Bir bənd olsun, üç bənd olsun, beş bənd olsun. Sən özünə zülm verib bir abzaslıq tərif verincə, bunu oxu. Sonra de ki, şeir budur.

Bu sualla da müsahibəmizi yekunlaşdırdıq. Sonra mən ona səsləndirdiyim "Necəsən, zalım, necəsən?" şeirini dinlətdim. Bəyəndiyini söylədi. Müsahibədən öncə bir dəftəri olduğunu demişdi. Orda tamamlamadığı 1-2 bəndlik şeirləri var. Dedi ki, mən şeir yazmaq üçün gərək şeirin orbitinə düşəm. Şeiri dinlədəndən sonra: "Yadıma 2 bəndini yazdığım, həmin dəftərdə olan şeirim düşdü. Deyəsən, orbitinə düşürəm. Söz verirəm, onu tamamlayan kimi ilk sənə göndərərəm,-dedi və sonra da əlavə etdi-,düşünürəm ki, bu mənim ən yaxşı müsahibələrimdən olacaq".

Hə, bu müsahibə "ən"lərindən və "ən"lərimdəndir...

Qiymət Mahir

Olyalar.- 2024.- 24-30 may, №17.- S.16; 18.