"Sevdiyinizi Yaradanı unudursanız,

o sevgini əlinizdən ala bilər"

Mehmet Nuri Parmaksızla Ədəbiyyat söhbətləri

"Olaylar"ın AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbi tənqid şöbəsinin aparıcı elmi işçisi fil.f.d., dosent Elnarə Qaragözovanın moderatorluğu ilə "Ədəbiyyat söhbətləri" layihəsinin növbəti qonağı türkiyəli şair, yazıçı, İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri) genel başqanı Mehmet Nuri Parmaksızdır.

E.Q. - Mehmet bəy, Siz şair, yazıçı, araşdırmaçı, İLESAM başqanı kimi çox fərqli yaradıcı kimliklərə sahib bir şəxssiniz. Sizin üçün bu kimliklərinizdən hansı daha önəmlidir və hansı kimliyinizlə tanınmağı, tanımlanmağı daha üstün tutursunuz?

M.N.P. - Bu çox çətin bir sual oldu. Bu bir gerçəkdir ki, mən bir şair, yazıçı kimi əsərlərimlə tanınmaq istəyərəm. Amma elə böyük layihələrə, tədbirlərə imza atdıq ki, bunları da yox saymaq, kimliyimizi bundan kənarda düşünmək də mümkün deyil. İndi bütün Türkiyə üzrə kolleclərdə "Ədəbiyyat Atölyeləri" açırıq. Gələcəyin gənc yazarlarını axtarıb tapır, onlara bilik verməyə çalışırıq. Biz həmin gənclərdə var olan istedadı inkişaf etdirməyə çalışırıq. Amma məni ən çox xoşbəxt edən məqam bir oxucunun mənimlə görüşdə bir şeirimi, bir kitabımı oxuduğunu söyləməsi, bir şagirdin, bir gəncin hər hansı bir şeirimi səsləndirməsidir. Çünki hamımız üçün keçərli olan məqam ölümsüzlük naminə nəfəs almaqdır. Mən bəzən xəyal edirəm ki, indi 2024-cü ildəyik, qiyamət qopmazsa 2524-cü ildə biz olmasaq da əsərlərimiz yaşayacaq. Bəziləri mahnıya çevriləcək, bəziləri şeir olaraq oxunacaq. Mənim qəlbimdə buna böyük bir ümid var. Gələcəkdə tanınmaq, gələcəkdə oxunmaq ümidim çox böyükdür.

E.Q. - Deməli yazdığınız hər kəlməni, hər cümləni gələcəkdə oxunma ehtimalı və məsuliyyəti ilə qələmə alırsınız, yaradıcılığınızla gələcəyi hədəfləyirsiniz.

M.N.P. - Bəzən şeirlərimi yazarkən onların yüz il, min il sonra mahnıya, nəğməyə çevrildiyini, insanların onları ifa etdiyini xəyal edirəm, hətta xəyalən o sədaları belə duyuram. Digər gördüyüm işlər də əlbəttə çox önəmlidir, həyatımı onların uğrunda sərf edirəm. Ancaq mənə nəfəs aldıran, adımı yaşadacaq əsərlərimin tanınması məni daha çox xoşbəxt edir.

E.Q. - Yaradıcılıq Atölyelerindən danışdınız. Əlbəttə istedad önəmlidir, amma bilgisiz istedad yarımçıqdır. Bizim ədəbiyyatımızda sovet dönəmində M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutu, müstəqillik dönəmində isə Kamal Abdullanın Yaradıcılıq Fakültəsi vasitəsilə bu təcrübə reallaşıb. Sizin yaratdığınız Yaradıcılıq Atölyelerində Azərbaycandan olan istedadlı gənclərin təhsil alması mümkündürmü?

M.N.P. - Sizin bu sualınız məndə bir sıra suallar yaratdı. Biz bu layihəni Türkiyə üçün düşündük. Amma bunu bütün türk dünyasına yaya bilərik. Bu necə ola bilər? Əlbəttə AYB, yaxud Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə belə bir layihə reallaşdırmaq olar və istedadlı azərbaycanlı gənclər Türkiyəyə gəlib Yaradıcılıq Atölyesində təhsil ala bilər. Hətta hər türk dövlətindən bir neçə istedadlı gənc seçilərək də bu reallaşdırıla bilər. Bu layihəni online də reallaşdırmaq olar. Siz bizə bir fikir verdiniz. Amma gerçək budur ki, AYB, yaxud Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyindən belə bir təklif gələrsə, bunu reallaşdırmaq mümkün olar. Yeni Nizamilərin, Əhməd Cavadların, Hüseyn Cavidlərin ortaya çıxması, kəşfi üçün bu Yaradıcılıq Atölyeleri şərtdir. Bu olmasa olarmı? Əlbəttə, olar. Ancaq bəlkə elə istedadlar var ki, ortaya çıxarılmasa yox olub gedəcək. Yalnız ədəbiyyat, sənət sahəsində deyil, ümumiyyətlə bütün sahələrdə insanların istedadlarının ortaya çıxarılmasına ehtiyac var. İnsanın xoşbəxtliyi onun istedadının reallaşmasındadır. Biz bunu etməyə çalışırıq. Sadəcə əsər yazmaqla deyil, başqa üsullarla da topluma faydalı, daha geniş anlamda bəşəriyyətə faydalı olmağın yollarını da çox düşünürəm. Mən ədəbiyyatı fikirlərimi, düşüncələrimi, duyğularımı bütün insanlara çatdıra biləcək bir vasitə kimi görürəm. Mövlanə də belə etmədimi? Fikirlərini dövrə uyğun şəkildə şeirlə çatdırdı. Mənim Allaha ünvanladığım bir duam var: "Edə biləcəklərimi yaxud etməyi düşündüklərimi rellaşdırmaq üçün mənə imkan və zaman ver." Reallaşdırmağı düşündüklərimin yarımçıq qalmasını istəmirəm. Amma əlbəttə ki, bu Allahın biləcəyi bir məqamdır. Mənim Türkiyədən olan dostumun da bir duası var idi. Onun çox böyük bir kitabxanası var idi. Hər həftə bizim mərkəzə gəldiyi zaman kitabçıları gəzər və hər dəfə 10-15 kitab alar, həftə içində onları oxumağa çalışardı. Bir həftə sonra yenidən 10-15 kitab alardı. O belə dua edərdi: "Allahım, kitabxanamdakı oxumadığım kitabları oxuyacaq qədər ömür ver mənə". Mən bir dəfə ona dedim ki, sən hər həftə 10-15 kitab alıb kitabların sayını davamlı artırırsan, bu dua necə reallaşacaq?" Mənə "Allahla arama girmə" deyərdi. Mən kimsəylə Allahın arasına girməm və duanın qəbuluna inanaram.

E.Q. - Bayaq dediniz ki, mən əsərlərimin gələcəkdə var olacağını düşünərək yazıram. Bu insanın əbədi həyat, ölümsüzlüklə bağlı inamının bir təzahürüdür. Ədəbiyyat da ölümsüzlüyün bir yoludur. Amma elm və texnikanın son inkişafına baxanda sual yaranır: gələcəkdə ədəbiyyat, eləcə də insanın mənəvi dünyasının öyrənilməsi gərəkli olacaqmı?

M.N.P. - İnternet dünyası, virtual dünya ədəbiyyatın önünə keçə bilməz. Çünki o dünya gerçək deyil. Ondan vasitə kimi istifadə etmək lazımdır. Nə qədər zaman keçsə də insan dəyişməyəcək. Dövr dəyişsə də, istifadə etdiyimiz maşınlar, telefonlar, yəni maddə olaraq hər şey dəyişsə də, insan dəyişməyəcək. İnsanın bir fiziki, bir də ruh dünyası var. Mənəvi dünya, eşq, şeir hər zaman olacaq. Sadəcə bəzi məqamlar dəyişəcək. Məsələn, insanlar artıq uzun mətnləri oxumağı sevmirlər. Amma biz buna görə yazdıqlarımızı qısaltmayacağıq. Çünki o uzun mətnləri də hələ oxuyanlar var. Baxın, bir ölkədə bütün insanlara eyni dərəcədə yüksək təhsil verə bilməzsiniz.

E.Q.- Əlbəttə, bu qabiliyyət məsələsidir. Hər insan verilən bilgini tələb edilən, arzu edilən səviyyədə qavraya bilmir.

M.N.P. - Zatən, bir ölkənin bütün əhalisinin eyni dərəcədə yetişdirilməsinə gərək də yoxdur. On milyonun on minini yaxşı yetişdirin, həmin on min on milyonun gələcəyini təmin edər. Buna görə mən gələcəkdən, internetin hökmranlığından narahat deyiləm. Bilirəm ki, insanın duyğuya ehtiyacı var. İnternetin ən böyük zərəri insanları yalnızlaşdırmasıdır. Bir ailənin içində belə insanlar bir-birindən qopmuş şəkildə yaşayır. Mən dünya dəyişsə də, insanın duyğu anlamında çox dəyişəcəyini düşünmürəm və ədəbiyyata hər zaman ehtiyac olacaq.

E.Q. - Hər birimizin bu dünyada bir missiyamız var. Mehmet Nuri Parmaksızın missiyası nədir?

M.N.P. - Mən altıncı sinifdə oxuduğum zaman ədəbiyyatla məşğul olmağa qərar vermişdim. Mənim müəllimimin bunda böyük rolu oldu. Onun mənimlə məşğul olması, yazdıqlarımı düzəltməsi, birgə düzəlişlər etməmiz mənim sənət həyatımda çox önəmli bir yer tutur. Gənclərimizin kiçik yaşlarından özlərini tanımaları üçün həm ata-analarından, həm də çevrələrindən belə bir dəstəyə ehtiyacları var. Həmin müəllimimin o zaman mənə söylədiyi və bu gün mənim Sizə söylədiyim məqam budur: Xoşbəxt olmaq istəyirsənsə, sevdiyin işlə məşğul olacaqsan. Mən o zaman ədəbiyyatçı olmağa qərar verdim. Hətta zamanında təhsil ala bilməsələr də mənim təhsilimə önəm verən ata - anam mənim bu qərarımı yaxşı qarşılamadılar. Bizim nəsildə mənə qədər heç ədəbiyyatçı yox idi. Bu mənə Allahın bəxş etdiyi bir şey idi. Mən ata-anama üzülməsinlər deyə seçimdə əsasən başqa fakültələri qeyd etdiyimi, ədəbiyyat fakültəsini sadəcə hər ehtimala qarşı yazdığımı dedim. Amma əslində seçim siyahısında ancaq ədəbiyyat fakültələrini qeyd etmişdim. Ədəbiyyat fakültəsini də qazandım. Sonradan həyatımda daha bir seçim məqamı oldu. Mən ədəbiyyatşünas alim olmaq istəyirdim və magistraturaya daxil oldum. Amma daxilimdə bir ikifikirlilik var idi: alim olum, yoxsa müəllim kimi davam edim? Əsərmi yazım, yoxsa ticarətləmi məşğul olum? Bir gün Türk Dil Kurumunun kitabxanasında Nəsrəddin Hoca ilə bağlı bir araşdırma aparırdım. Mən həmin gün doqquz saat boyunca tanış bir professor xanımla yanaşı masalarda çalışmışdım, amma hər birimiz öz araşdırmamıza o qədər qapılmışdıq ki, bir-birimizin varlığının fərqinə varmamışdıq. Bir-birimizi yalnız kitabxanadan çıxarkən fərq etdik. Bəzən insanın iç səsi insana səslənir. O səsi duymaq çox önəmlidir. Mənim iç səsim sanki həmin anda dedi ki, "Mehmet Nuri Parmaksız, yanındakı professor xanıma yaxşı bax. O sənin 30 il sonrakı halındır. Sən kitabların içinə qapılıb qalacaqsan, həyatı tam yaşaya bilməyəcəksən, həyat sənin yanından keçib gedəcək.". O səs məndən seçim tələb edirdi. Mən həmin gün magistraturanı yarımçıq qoymaq qərarı verdim. Heç bir alim bu dediklərimdən inciməsin. Mənim həyat yoldaşım da alimdir. Mən bu söylədiklərimin alimlərə hörmətsiz yanaşma kimi qəbul edilməsini istəmirəm. Sadəcə öz seçimimi anladıram. Mənim qərarım bu idi: Əgər azad bir qələminiz varsa, siz o istedadı işlətsəniz, əsər yaratsanız və yaratdığınız əsərlər gerçəkdən dəyərli olsa, gün gələcək alimlər zatən sizin haqqınızda kitablar yazacaqlar. Mən bu yoldan getdim, uğur qazandım. Uğur qazanmaya da bilərdim. On il sonra magistr təhsilimi tamamladım, amma daha davam etmədim. Mən o günkü qərarımdan çox xoşbəxtəm. Bu gün dünyanı gəzirəm, böyük tədbirlərdə oluram, alimlərə dəstək oluram, onlar üçün simpoziumlar hazırlayıram.

E.Q. - Demək ki, Sizin missiyanız məhz bu imiş.

M.N.P. - Bəli, bu mənim missiyamdır. Məncə hər kəs həyatını nə uğrunda fəda edəcəyi haqqında ciddi düşünüb qərar verməlidir. 1940-cı illərdə diqqət cəlb etmək üçün əcaib-qəraib şeirlər yazan Orhan Veli Kanıkın bir sözü var: "Heç peşman olmayacağınız bir yola çıxdığınız oldumu? Mənim oldu. Mən o şeirləri peşman olmamaq üçün yazdım." Bunu həyatımıza belə tətbiq edə bilərik: Bir qərar veririksə gələcəkdə peşman olmamalıyıq. Peşmanlığı yaşamasanız, xoşbəxt ola bilərsiniz. Yanlış qərar vermək normal bir şeydir.

E.Q. - Bu misralar Sizin şeirinizdəndir: "Yüreğim coşan nehir aşkın beni lal eden,Gülden vazgeçilir de, vazgeçilmez laleden". Ümumən türk, islam, Şərq, sufi ədəbiyyatında gül, yəni qızılgül ilahi eşqin ən önəmli simvollarından biridir. Lakin Siz bu misrada laləni güldən üstün tutursunuz.

M.N.P. - Bəli, bizim ədəbiyyatımızda da gül ilahi eşqin simvollarından biridir. Ancaq bəzi fərqli məqamlar var. Lalə Allahın simvoludur: La İlahə İlləllah. Lalə kəlməsinin əbcəd hesabı 99-dur. Lalə vəhdəti-vücudu anladır. Gül isə peyğəmbərimizi anladır. Mən bu şeirdə gülü bəşər anlamında vermişəm. Yəni sevgilimdən vaz keçərəm, amma lalədən - allahdan vaz keçə bilmərəm. Çünki onu yaradan da allahdır. Sevdiyinizi yaradanı unudursanız, o sevgini əlinizdən ala bilər.

E.Q.- Azərbaycanda Mehmet Nuri Parmaksızı daha çox şair kimi tanıyırlar. Amma Siz həm də "Mahşerin Esrarı" və "Mahşerin Qalibi" romanlarının müəllifisiniz. Bu romanların Azərbaycanda satışı təşkil olunubmu və Azərbaycan dilinə tərcüməsi gözlənilirmi?

M.N.P. - İnşallah, tərcümə olunar. Satış isə bir tələb-təklif məsələsidir. Oxucu romanı oxumaq istərsə,satışına tələb yaranar.

E.Q. - O zaman bu əsərləriniz haqqında bir qədər oxucularımıza məlumat verin.

M.N.P. - "Mahşerin Esrarı" və "Mahşerin Qalibi" eşq mövzusunda bir romandır. "Mühteşem yüzyıl" dizisini bilirsiniz, Sultan Süleymanla Hürrəm Sultanın eşqindən bəhs edirdi. Mən o filmi heç sevmədim. Bu filmdə tarix təhrif olunmuşdu. Çünki Sultan Süleyman Qanuni hərəmdən heç çıxmayan, intriqalar, kef-damaqla məşğul biri kimi təsvir olunur. Amma əslində Sultan Süleyman Qanuninin 42 illik sultanlıq dönəmində heç savaşlardan başı ayılmadı.

E.Q. - Bu ticari məqsədlə edilmiş bir təhrif idi.

M.N.P. - Əlbəttə, ticari məqsədlə edilmişdi. Mən ssenaristləri bu məqamda qınamıram. Amma bu cür filmlər nəticəsində tarixi gənclərimiz yanlış öyrənir, eşqin mahiyyətini də yanlış anlayırlar. Bu filmlə eşqi bəsitləşdirdilər. Mən də gerçək eşq haqqında bir roman yazmaq qərarına gəldim. Bu iki roman əslində bir əsərdir: "Mahşerin Esrarı" birinci hissədir, "Mahşerin Qalibi" isə ikinci hissədir. Bu ikisini bir roman kimi də çap edə bilərdim. İkisini birləşdirəndə 700-800 səhifə olur. Müasir oxucular qısa əsər xoşlayırlar, kitab qalın olanda həcmindən çəkinib almırlar. Buna görə bu əsəri iki roman kimi çap etdirdim. Osmanlı tarixində Sultan Süleyman və Hürrəm qədər məhşur olmayan, bilinməyən bir eşq hekayəti də var. Mən həmin eşq hekayətini yazdım. III Sultan Səlim çox maraqlı xarakterə malik, şeir yazan, sənəti, ədəbiyyatı sevən bir hökmdar olub. Divan şeirində zirvə nöqtədə olan Şeyx Qalib adlı bir şairimiz var. Təxminən Sizin Nizami Gəncəvi kimi bir mövqeyə sahibdir. III Sultan Səlimin Şeyx Qalibə çox böyük hörməti olub, onunla dostluq edib. Şeyx Qalibi o qədər doğma bilib ki, ona hərəmə giriş də qadağan olunmayıb. Və Şeyx Qalib Sultan Səlimin bacısı Beyhan Sultana aşiq olub. Ancaq Beyhan Sultan evli olub. Bu eşq tarixi bir faktdır. Beyhan Sultan boşanıb Şeyx Qaliblə evlənə bilərdi. Ancaq eşq dünyəvi bir şey deyil. Eşq fədakarlıq, səbir deməkdir, ülvi, uca bir məqam deməkdir. Beyhan Sultan Şeyx Qalibin adını, sənətini qorumaq üçün III Sultan Səlimin onların eşqi ilə bağlı dedi-qodular haqqında sualına cavab olaraq bu eşqi inkar edir. Aralarında sevginin olmadığına sübut olaraq da Şeyx Qalibin hərəmdən bir qızla evlənməsinə razılıq verdiyini bildirir. Beyhan Sultan Şeyx Qalibi də bu evliliyə razı salır. Bu razıetmə məqamı tarixdə açıqlanmır. Romanda mən bu məqamı öz təxəyyülümlə, Mövlananın fəlsəfəsinə əsaslanaraq həll etdim. Mövlananın fəlsəfəsinə görə ölüm toy günü, sevgiliyə, yəni Allaha qovuşma günü hesab edilir. Romanımda Beyhan Sultan iki ədəd üzük düzəltdirir, birini məktubla Şeyx Qalibə göndərərək qərarının səbəbini açıqlayır və bu üzüklərin onların əbədi eşqlərinin nişan üzüyü olduğunu, toylarının axirətdə olacağını bildirir. Bu romanda məhz fəlsəfə, irfani məqamlar üstün mövqedə qərar tutur.

E.Q. - "Süveydaya mektublar" niyə məhz 33 məktubdan ibarətdir?

M.N.P. - Mən hürufi deyiləm. Amma 33, 66, 99 rəqəmləri təsəvvüfdə çox önəmlidir. "Süveydaya məktublar" bir silsilə olmalı və 99 məktubda bitməli idi. Mən 33 məktubu 10 il ərzində yazdım. Çünki çox yazan biri deyiləm, az-az yazıram. Bir də yazdığım mətn üzərində həddindən çox işləyirəm, redaktə edirəm. "Süveydaya mektublar"ın 33 məktubunu bəlkə yüz dəfələrlə oxuyub düzəltmişəm. "Süveydaya mektublar" nəsrlə şeir arasında bir janrdır.

E.Q.- Yəni mənsur şeirdir. Azərbaycan ədəbiyyatında belə bir janr var.

M.N.P. - Bəli. Bu əsəri dəfələrlə oxuyub redaktə etməyimə səbəb məhz bu cür - nəsrlə nəzm arasında olması idi. Gələcəkdə "Süveydaya mektublar"ı 99-a çatdırmağı planlaşdırıram.

E.Q. - "Türk Edebiyatında Ağıt Yakma Geleneği ve Ağıt Destanlar" adlı bir araşdırmanız da var.

M.N.P. - O akademik bir kitabdır. Magistr dissertasiyam həmin mövzu idi. İslamdan öncəki dövrdən günümüzə qədər bütün ağı növlərinə, ağı dastanlara toxunmuşam. Bu araşdırmada ağı növlərinə coğrafiyanın, mədəniyyətin təsirini müəyyənləşdirdim. Yiyəsi ölən atın quyruğunun kəsilməsi, əri ölən qadının paltarlarını tərs geyməsi, 40 gün yas saxlanılması kimi yas adətlərini araşdırdım. Ümumiyyətlə, islamiyyətlə göytürk inancı qovuşaraq bir sıra adətlərdə əks olunur. Məsələn, göz muncuğu. Niyə göz muncuğu mavi rəngdədir? Göy tanrı türklərin ilahı idi və həmin rəng də oradan gəlir. Burada mesaj budur: səni nəzərdən qoruyan tanrıdır. Daha öncələr ədəbiyyat tv və radionu əvəzləyən bir məşğuliyyət idi. Bizim ozanlarımız tv və radionun çox yayılmadığı dönəmlərdə ölüm, qəza xəbərlərinin əsasında bir dastan yaradırdılar. Bunlar ağıt dastanlar idi. Ağıtlar əslində insanların duyğu birliyidir. Tanımadığımız insanın yasında belə ağlayırıq. Əslində biz o an özümüzə, gələcəkdə itirə biləcəyimiz insanlara görə ağlayırıq. İnsanın gözəl bir xüsusiyyəti var: unutmaq. Ağrımızı zamanla unuduruq. Bu unutma sürəcinə ağıtlar, gələnəklər də kömək edir.

E.Q. - Türkiyədə türk xalqlarının ədəbiyyatı necə, hansı səviyyədə təbliğ olunur və hansı janrda olan ədəbi nümunələr daha çox rəğbətlə qarşılanır?

M.N.P. - Hər dövrün bir estetikası var. Keçmişdə şeir daha üstün idi, günümüzdə nəsr ön plana çıxdı. İndi insanlar daha çox roman oxuyurlar. Şeir bir az da insanlara bəsit görünməyə başladı. Bir ədəbiyyatçı və bir İLESAM başqanı olaraq söyləyirəm: bütün türk dünyasını dolaşdım, həddindən çox şairlə qarşılaşdım.

E.Q. - Şeirə meyl bizim türk genetikamızdan qaynaqlanır.

M.N.P. - Bəli. Amma indi şeir sanki bir az bəsitləşib. Şairlər yox, oxucular şeirə bəsit münasibət bəsləyirlər. Şeir yazmaq asan bir iş kimi qəbul olunur. Ədəbiyyatda şeir sultandır. Ədəbiyyatçılar yaradıcılığa hər zaman şeirlə başlayarlar, sonra başqa janrlara keçərlər. Ahmet Hamdi Tanpınar alimdir, amma şeirləri də var.Necip Fazıl Kısakürek şair olaraq tanınır, amma pyesləri də var. Mən şeiri daha üstün hesab edirəm. Bir roman yazmaq üçün 300-500 səhifə yazmalısınız. Amma şeirin bir misrasında bir romanda anlada bilmədiyinizi anlada bilirsiniz. Mən müxtəlif janrlarda yazıram. Məndən soruşurlar ki Siz nasirsiniz, şairsiniz yoxsa alimsiniz? Mən cavab olaraq bildirirəm ki, ədəbiyyatçıyam. Ahmet Hamdi Tanpınar bu cür suala belə cavab verir: "Mənim üçün önəmli olan şeirdir. Şeirdə anlada bilmədiklərimi başqa əsərlərimdə anlatmağa çalışdım". Məncə türk dünyası ədəbiyyatı ortaq bir ədəbiyyat halına gəlməlidir.

E.Q.- Turan ədəbiyyatı yaranmalıdır.

M.N.P. - Bəli, Turan ədəbiyyatı. Biz ora doğru gedirik. Türk birliyi artıq qurulur. Türk dünyasını birləşdirən önəmli yazarlar da var. Məsələn, Çingiz Aytmatov yalnız qırğız yazarı deyil, bütün türk xalqlarının yazarıdır. Hüseyn Cavid də elə bir yazardır. Hüseyn Cavid mənim üçün əruzda yazdığı üçün önəmlidir. Əruzda yazan şairlər mənə bir az daha doğma gəlir, çünki mən də əruzda yazıram. Amma mən Mikayıl Müşfiqi daha çox sevirəm. "Yenə o bağ olaydı" şeirini mən dəfələrlə oxumuşam. Mən o şeiri oxuyanda özümü Mikayıl Müşfiqin yerinə qoyuram. O şeirdə elə doğma bir xəyal, elə bir doğma həsrət var ki... Gələcəkdə Turan ədəbiyyatı yaranacaq və buna kimsə əngəl ola bilməyəcək. Mən bu uğurda həyatımı verdim. Ən son keçən noyabrda sizdən 10 alimlə birgə Türk dünyası Qurultayını keçirdik. Orada aldığımız qərarların çoxu artıq icra olunmağa başladı. Amma o qərarlardan biri daha çox önəmli idi. Biz bu günə qədər çalışırdıq ki, Turan üçün ortaq dil, ortaq əlifba yaradılsın. Buna artıq gərək yoxdur. Son qurultayda Anar da bunu bildirdi. Ondan öncə Çingiz Aytmatov və Bəxtiyar Vahabzadə də demişdi. Ən önəmli maddə bu idi: artıq ortaq əlifba, ortaq dil demirik, ortaq ünsiyyət dili deyirik və bu Türkiyə türkcəsi olmalıdır. Türk dünyası bir araya gəldiyində ortaq dil olaraq Türkiyə türkcəsində danışsın. Ortaq əlifba fikrindən niyə vaz keçdik? Çünki türk dillərinin hər birində hərf sayı fərqlidir. Digər tərəfdən yeni əlifbaya keçilsə keçmiş yazılı irslə əlaqə itəcək, çünki hamısını yeni əlifbaya çevirmək müşküldür. Latın əlifbası ortaq əlifba olaraq daha uyğundur.

E.Q. - Yunus Oğuzun 44 günlük müharibəyə, zəfərə və Şuşanın 270 illiyinə həsr edilmiş "Cığır" romanını Siz Türkiyə türkcəsində Korkut yayınlarında çap etdirdiniz. Bu roman, eləcə də Qarabağ zəfəri ilə bağlı digər əsərlər Türkiyə ədəbi mühitində necə qarşılanır, oxucular bu əsərlərə maraq göstərirlərmi?

M.N.P. - Yunus Oğuzun "Cığır" romanının ikinci nəşrini gerçəkləşdirdik.Birinci nəşr oxucular tərəfindən maraqla qarşılandı, satışda tükəndi, ikinci nəşrə tələbat yarandı. Qarabağ bütün türk dünyası üçün önəmlidir. Türkün çəkdiyi bir zəhmət, hüzn varsa o mənim üçün çox önəmlidir. Qarabağ zatən bizim idi, əlimizdən almışdılar, biz geri aldıq. Türkiyədə Qarabağ zəfəri çox böyük sevinclə qarşılandı. Zəngəzuru da alarsaq bu sevinc tamamlanacaq. Biz ortaq türk birliyinə - o gücə doğru artıq gəlmişik.

E.Q. - İLESAM-ın türk ədəbiyyatı, ümumiyyətlə ədəbiyyatla bağlı gələcəyə yönəlik hansı layihələri, planları var? Nələr, hansı yeniliklər gözlənilir?

M.N.P. - Öncəliklə Türk Dünyası Qurultaylarını davam etdirməliyik. Noyabrda qərar verdik ki, gələn il Özbəkistanda olsun. Anar bəy təkrar Bakıda olmasını istədi. Çünki beş qurultayın dördü Türkiyədə, biri 1996-cı ildə Bakıda oldu. 25 il sonra biz beşincini keçirə bildik. Amma bundan sonra iki ildən bir keçirilməsi üçün əlimdən gələni edəcəyəm. Nəşr məsələləri ilə bağlı da bir məqamı deyim. Anarın, Yunus Oğuzun, Bəxtiyar Vahabzadənin bütün əsərlərini mən yayınlayıram.Mən istəyirəm ki, sevdiyim yazarlar və şairlər unudulmasın. Yaşarkən də, öldükdən sonra da. Yalnız Azərbaycan deyil, digər türk dövlətlərindən olan yazarların da kitablarını nəşr edirik. İLESAM 15 ildir mövcuddur, 15 ildir başqanam. 5-6 il öncə, İLESAM-ın 10 illiyi olanda bir müsahibə vermişdim. Mənə bir sual verdilər: İLESAM Sizə nələr qazandırdı? Dedim ki, sualı tərsinə çevirəcəyəm. Belə sual verin: İLESAM Sizdən nə aldı?

E.Q. - Bu məqam bir çox yazarları, şairləri birləşdirən məqamdır. Hər kəsin dediyi o məqam: yaradıcılıqdan yayındıran işlər olmasaydı nə qədər əsər yarada bilərdim.

M.N.P. - Bəli. İLESAM-ın başqanı olmasaydım, 32 yox, bəlkə 42 ya 50 kitabım olardı. Mən özümə bir hədəf qoydum: bəlli bir yaşdan sonra kənara çəkilib sadəcə yaradıcılıqla məşğul olacağam. Bu gördüyümüz işlər də çox önəmlidir, ancaq bizdən sonra yazdıqlarımız qalacaq.

E.Q. - Mehmet bəy, bu özəl, maraqlı və əhatəli "Ədəbiyyat söhbəti" üçün təşəkkür edirəm.

M.N.P. - Mən də Sizə müsahibə üçün təşəkkür edirəm.

Olaylar.- 2024.- 31 may-6 iyun, №18.- S.17-18.