“Şairin yaratdığının ömrü

özündən çox olmalıdır”

RƏHİLƏ KƏSƏMƏNLİ-" Bəlkə də bunlar ona görə etdiyim sonuncu yaxşılıqlardı"

29 dekabr 1946-ci il. Bəlkə də bir çoxları üçün bu tarix adi bir gündür. Amma həmin gün uşaqdan böyüyə adı, şeirləri dillər əzbəri olan, xalqının sevimli şairi Nüsrət Kəsəmənli günüdür. Bəli, 29 dekabr Nüsrət Kəsəmənlinin dünyaya göz açdığı tarixdir. O, bu gün şeir, şair deyəndə adı yada düşənlər sırasında önlərdədir. "Saxla öz yanında ruhumu, Allah, bir də bu dünyaya gətirmə məni" deyən şair görəsən xalqının ona olan sevgisinin fərqindəydimi?

Ölümündən sonra ona çox yazılar yazıldı, nə qədər məqalələr həsr olundu. Bu müsahibəni də mən həsr edirəm.

Nüsrət Kəsəmənli deyəndə şeir yada düşür dedim, amma təkcə şeir deyil. Ölümündən sonra da onun xatirələrdən silinməsinə icazə verməyən, xatirəsini əbədi yaşatmağı özünə borc bilən xanımı var Nüsrət Kəsəmənlinin. Adətən müsahiblərimiz haqqında danışdığımız şəxs olur. Bu gün mənim müsahibim Rəhilə xanım Kəsəmənlidir, Nüsrətin Rəhiləsi. Ölümündən illər keçməsinə baxmayaraq, bu gün də Nüsrətin adını eşidəndə kövrəlir, səsi titrəkləşir. Onunla olan xatirələrini danışanda üzündə güllər açır, sanki başqa bir aləmə gedir. Nüsrət Kəsəmənlinin doğum gününə həsr etdiyim müsahibəni təqdim edirəm. Bir az gec oldu, amma şeirin günü yoxdu ki...

- Rəhilə xanım, Nüsrət bəyin vəfatından sonrakı 29 dekabrlar sizin evdə necə yad olunur?

- Tam səmimi deyirəm, Nüsrət Kəsəmənli mənim üçün sağdır. Heç nə dəyişməyib. Hansı qanunlar, nələr onun xoşuna gəlirdi, nəyi qəbul edib, etmirdi, ümumiyyətlə birgə həyatımız ərzində nələri yaşamışıqsa, onlar mənim gözümün qabağındadır. Elə bilirəm, evin içindədir, heç uzaqlaşmayıb. 29 dekabr onun ad günü, 15 oktyabr dünyasını dəyişdiyi gündür. Hər iki tarixdə özüm hamıdan əvvəl tək gedirəm, söhbət edirəm, ürəyimi boşaldıb gəlirəm. Elə bilirəm, onunla hardasa görüşə gedirəm, hardasa bir yerdə danışıb, qayıdırıq.

- Bəs Nüsrət bəy özü sağlığında özəl günlərə necə önəm verərdi?

- Özəl günlərimiz olurdu, məsələn, ailə qurduğumuz gün, ad günlərimiz. Axşam bir başqa olurdu, yaxınlar, qohumlar bir yerə yığışırdıq. Amma gündüz ikimiz, bir də kiçik nəvəmiz, Nüsrət dünyasını dəyişəndə onun 7 yaşı vardı. Bağlı bir yerə gedirdik, otururduq. Üçümüz olurduq, kənar adam olmazdı. Tanış olduğumuz gündən həmin ana qədər hansı günləri, anları yaşamışıq, zarafatlı, acılı nə vardısa, təkrar edirdik ki, birdən unudular o günlər. Elə xoşlayırdı ki... Deyim qəribə gəlməsin, böyük gül buketləri olurdu, amma onun ən xoşuna gələn tək bir gül olurdu. Bir dəfə ona sual verdim ki, niyə tək bir gül? Dedi ki, bütün o istəklər, görüntülər birində cəmləşir, gör nə boyda olur bu.

- Danışdıqlarınızdan belə qənaətə gəlirəm ki, Nüsrət bəy çox kövrək, həssas qəlbli, incə biriymiş...

- Çox.

- Şeirlərindənmi, ya görünüşündənmi cəmiyyət içində sanki, sərt biri kimi tanınıb. Ailəsinin tanıdığı Nüsrət Kəsəmənli ilə, xalqın tanıdığı Nüsrət Kəsəmənli arasında hansı fərqlər var?

- Çox deyib-gülən, hətta zarafatları olan biri idi, amma həqiqətən də kənardan çox ciddi görünürdü. Evdə də ciddilliyi var idi, amma çox çəkmirdi. "Etiraf" şeirində də var, "dəcəl balalara mülayim ata, sənin üçün ən dəcəl uşaq olmuşam". İndi siz burdan baxın ki, o cür dəcəl uşaqlara mülayim ata, mənim üçün dəcəl olan (gülür) biri. Bizdə evdə fikir ayrılığı ancaq uşaqlarla bağlı olub. O həddindən artıq uşaqlara mülayim idi. Bilmirəm, atasız-anasız böyüdüyünə görəmi, uşaqlıq həyatını istədiyi kimi yaşamamışdı, ona görəmi, uşaqlara həddindən artıq müstəqillik, azadlıq verirdi ki, qoy, ürəkli böyüsünlər. Mən tam onun əksi idim. Bir də görürdün, uşaq da elə yerə çıxır ki, Nüsrət özü inciyirdi, küsürdü. Nüsrətin uşaqlardan küsməsi uşaqlar üçün ən böyük cəza idi. Çünki, hər şey Nüsrətlə bağlı idi, nə olurdusa, o müdafiə edirdi onları. Onlar küsülü olanda mən sevinirdim. Baxırdı üzümə, deyirdi: "Biz uşaqlarla küsmüşük, sevinirsən hə? Sən Allah get denən ki, gəlib üzr istəsinlər, barışım". Deyirdim, elə şey yoxdu, elə küsülü qalsanız yaxşıdır, mənə bu sərf edir (gülür). Kənardan ola bilər sərt görünürdü, amma nə qədər sərt görünürdüsə, bir o qədər də kövrək idi, hədsiz kövrək idi. Elə anlar, filmlər vardı ki, baxıb, ağlayırdı. Heç nə demirdim. Oturub baxırdıq, görürdüm, gözündən yaş axır. Bilirdim ki, onun həyatında ona tanış olan yerlər var.

- Şairlərin ilham mənbəyi gözəllikdir. Bəs Nüsrət bəyin ilham mənbəyi nə idi?

- Açığını deyim, elə Nüsrət də gözəllik vurğunu idi. Demirəm ki, mən gözəl olmuşam, mənimlə ailə həyatı qurub. Adi qızlardan olmuşam, amma mənə elə gəlir ki, birgə ömür yaşayanda hiss etdim ki, Nüsrət üçün ən çox önəmli olan qızın tərbiyəsi, ağır təbiəti idi. Kimlər haqqındasa danışanda deyirdi ki, qəşənglik qalsın bir qırağa, onu öyrənmək lazımdı ki, əxlaqıdamı yerindədir? Bir xanım kimi boynuna düşən vəzifələrin öhdəsindən gələ bilərmi? Xoşbəxtlik ani məhfumdur, ola da bilir. Birdən elə bir xəbər eşidərsən ki, deyərsən dünyanın bədbəxti mən imişəm. Mən Nüsrətlə tanış olduğum gündən öz həyatımı göz önünə gətirirəm. Çoxları deyir ki, film kimi gəldi keçdi gözümün qabağından. Deyirəm, keçə bilər, amma bu vərəqlənmiş ömür kitabıdır. Mənim xoşbəxtliyim ondadır ki, Nüsrətlə keçən günlərimiz xoş olub. Məni yaşadan o oldu ki, biz Nüsrətlə sözsüz-söhbətsiz həyat sürdük. Hər şey keçib gedir, amma xoş anlar ölümdən sonra belə yada düşəndə deyirsən ki, həyat yaşamışam.

- Ev muzeyi haqqında düşünürsünüz?

- Çalışırıq. Qazaxda onların ata-baba yurdu var. İndi ora bərbad günə salınıb, səbəbini bilmirəm. Çox istərdim ki, oraları səliqəyə salıb, ev muzeyi edək. Yaxud da Mədəniyyət Nazirliyindən xahiş edək ki, onun bir ev muzeyini açaq. 2 ildən sonra 80 illiyidir. Adətən deyirlər ki, yazıçılar, şairlər gördüklərini yazır. Nüsrətin nə şeiri varsa, hansı mahnı varsa, hamısı onun həyatındandır. Düşünün ki, filmdir, baxırsınız. Hər şeyi orda sizə danışır, nağıl edir.

- Məsələn, "Biri vardı, biri yox" şeiri".

- O şeir onun həyatıdır. O şeirdə bir az mübahisəmiz düşmüşdü. Deyir: "Sözarası mənə "evlən" dedilər, nişan üçün iki şey istədilər, məndə isə biri vardı, biri yox." Deyirdim, ay Nüsrət (gülür), nişan vaxtı yazıq anam səndən heç nə istəmədi. Bir tələbənin qaldığı ev necədirsə, mən ora gəlin getmişəm. Bizim xoşbəxtliyimiz onda idi ki, bizdə "mən" sözü olmayıb. Bir-birimizi necə var, elə tanıtmışıq və necə tanınmışıqsa, axıra qədər elə yaşamışıq.

- Sizcə, həyatında yaşadığı acılar onu şair edib?

- Mənə də elə gəlir. Düzdü, istedad da var. Çox çətin həyat yaşayan olur, amma qələmə ala bilmir. Dünyaya bir dəfə gəlirik, amma bu həyatda o qədər çətinliklərlə rastlaşırıq. Həyat adamı vadar edir ki, ürəyini boşaltsın. Üstəgəl, istedad da olanda çox gözəl alınr. Onun əmisi Şeyda Əziz də şair olub, yəni nəsillərində var. Oğlum Rəşadda da bu istedad var. Bir dəfə mənə bir şeirini oxudu. Dedim, oğlum, mən müəllim kimi qiymətləndirirəm, amma şair tamam başqadır. Bunu atana oxusan yaxşıdır. Nüsrət şeiri bəyəndi və bir söz işlətdi. Baxdı güldü, dedi ki, deyəsən mənim çörəyimi əlimdən almaq istəyirsən (gülür). Sonra çox gözəl bir söz dedi. Mən indi də görürəm ki, həmin o söz bu gün təsdiqini tapır. Dedi ki, yaradıcı insan kim olursa olsun, elə yaratmalı, yazmalıdır ki, onun yazdığının, yaratdığının ömrü müəllifin ömründən uzun olsun. Gördüm, düz də deyir. Artıq özü 20 ildən artıqdır ki yoxdur, amma mən auditoriyaya girəndə tələbələr bilmirlər neynəsinlər. Birinci kursdurlar, özümü tanımırlar hələ, Nüsrətin adı gəlib deyə bilmirlər neynəsinlər. Öz-özümə düşündüm ki, o, gələcəyini də görüb. Deyir ki, elə yazıb, yaratmaq lazımdır ki, o yazdıqların qalsın, onu oxusunlar. O tarixi əsər olsun ki, sən yoxsan dünyada, amma o əsərlər var.

"Saxla öz yanında ruhumu, Allah

Bir də bu dünyaya gətirmə məni"

Həqiqətənmi bu misraları yazarkən bu dünyaya bir də gəlmək üçün səbəb tapmadı?

- Bir esse üzərində indi də işləyirəm. İstəyirəm, bir kitab yazım. Onun bütün yaradıcılığını, şeirlərini, çap olunmuş kitablarını bir də təzədən çap etdirim. Onun hələ çap olunmayan əlyazmaları da qalıb, çox maraqlı şeirlərdir. Bəlkə də, ona görə etdiyim sonuncu yaxşılıqlardır. O essedə ürəyimi boşaltmaq istəyirəm. Deyirəm ki, sən ki, ailəndən bu qədər razı idin, niyə ölümünü arzulayırdın? Baxıram ki, həyatdı. Mənim təsəllim xoş xatirələrdir. Öz-özümə tək qalanda deyirəm, nə yaxşı oldu, mənim dünyam belə oldu. Şükürlər olsun ki, həyat mənim yoluma belə bir yoldaş verdi.

- Nüsrət bəy sağlığından sevgi, məhəbbət şairi adlandırılır. Özü bununla razılaşırdı? Onun sevgi mövzusundan başqa da şeirləri var.

- Onun Qarabağ, Şuşa, ailəsi ilə bağlı böyük şeirləri var. Onun çox böyük Vətən yanğısı var idi. Vəziyyəti ağır olanda həqiqətən də, bizə dövlət tərəfindən çox hörmət etdilər. Hara istəyirsən müalicəyə göndərək dedilər. O, İranı seçdi. Təsəvvür edin, hər gün səhər tələbələr gülləri yapışqanla xəstəxana pəncərəsinə yapışdırırdılar. Ustad deyirdilər ona. Hər gün gəlirdilər ki, onu görüşə aparsınlar. O, dünyasını dəyişəndə 2 gün mən bilmədim. Onu yola salanda nə qədər tələbə gəlmişdi, elə bil nümayiş idi. Çox sevinirdi yolların açılmağına, azərbaycanlıların gəliş-gedişinə. "Ağlama,Təbrizim!"-, deyə-deyə getdin, Təbriz sənin üçün ağladı. Əfsuslar olsun ki, Qarabağın işğaldan azad olunmasını görmədi. Kaş bir az da yaşayardı, qələbələri görərdi. Nəvəm Cavidan döyüşdən qayıdan kimi Nüsrətin məzarına qaçmışdı ki, baba, Şuşanı aldıq.

- Hər qələm sahibinin digərlərindən fərqləndirdiyi bir əsəri olur ki, onu "şah" əsəri adlandırır. Nüsrət bəyin öz yaradıcılığında ən sevdiyi əsəri hansı idi?

-Mənə elə gəlir ki, "Biri vardı, biri yox".

Qiymət Mahir

Olaylar.- 2024.- 12-18 yanvar, №1.- S.19.