Azərbaycanda tolerantlıq və multikultural

dəyərlərinin qorunması təmin edilir

Dini və milli tolerantlıq, millətlərarası münasibətlərin inkişaf etdirilməsi

Dünyada mütərəqqi demokratik dəyərlərindən biri kimi təbliğ edilən tolerantlıq xalqımızın əsrlər boyu formalaşan və bir çoxları üçün örnək olan xarakterik xüsusiyyətinə çevrilib. Bu gün Azərbaycan dini müxtəliflik baxımından çox zəngindir. Amma xoşbəxtlikdən müxtəlif dinlərin və dini-fəlsəfi cərəyanların yayıldığı ölkəmizdə bütün tarixi dövrlərdə etnik və dini icmalar arasında möhkəm dözümlülük əlaqələri formalaşıb, milli, irqi və dini zəmində heç bir ayrı-seçkilik müşahidə olunmayıb.

Müxtəlif tarixi dövrlərdə Azərbaycan ərazisində məskunlaşmış dini-etnik qruplar yerli əhali ilə qaynayıb-qarışıb, qohumluq əlaqələri quraraq sözün əsl mənasında birgəyaşayışın harmonik vəhdətini nümayiş etdiriblər. Xüsusi vurğulamalıyıq ki, ölkəmizdə dövlət-din münasibətlərinin tənzimlənməsi, dini sahədə sabitliyə nail olunması, konfessiyalar arasında dözümlülük mühitinin dövlət səviyyəsində qorunub saxlanılması məhz Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Onun ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışından sonra tolerantlıq mühiti dövlət-din konsepsiyasına uyğun daha da möhkəmlənmiş, bu sahə dövlət siyasətinin prioritet istiqamətinə çevrilib. Ulu Öndər xaqlımızın bu xarakterik keyfiyyətini çox gözəl ifadə edib: "Hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqı özlüyündə, təbiətinə görə, öz xarakterinə görə yüksək tolerantlıq hissinə malikdir. Azərbaycan əhalisinin çox hissəsinin etiqad etdiyi müsəlman dinində, onun kökündə də tolerantlıq var".

Hazırda da Azərbaycanda digər sahələrdə olduğu kimi, dini sahədə də xeyli dəyişikliklər baş verib, əhəmiyyətli addımlar atılıb, böyük uğurlar əldə edilib. Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri dünyaya nümunə ola biləcək bir həddə çatıb. Prezident İlham Əliyev tolerantlıq ənənələrini daha da inkişaf etdirərək dövlət siyasətinə yüksəldib. Məhz bunun nəticəsidir ki, ayrı-ayrı dini konfessiyalara münasibətdə heç bir fərq qoyulmadan dini sahəyə daim diqqət və qayğı göstərilir. Uğurlu siyasət nəticəsində Azərbaycanın zəngin tolerantlıq və multikultural dəyərlərinin qorunması təmin edilir. Azərbaycanda dini konfessiyaların fəaliyyətinin dəstəklənməsi onların dini etiqad azadlığının təminatı kimi çıxış edir. Azərbaycan dövləti tərəfindən milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, dini icmaların fəaliyyətinin dəstəklənməsi istiqamətində mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Ölkəmizdə heç bir fərq qoyulmadan müxtəlif dini icmalara, onlara məxsus ibadət yerlərinə diqqət və qayğı göstərilir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən hər il dini qurumlara maliyyə yardımı ayrılır. Elə bu səbəbdən də ölkəmizdəki multikulturalizm və tolerantlıq ənənələri milli həmrəyliyin formalaşmasında mühüm rol oynayır.

Azərbaycanda dini etiqad azadlığının təmin olunması üçün hər cür şərait yaradılıb, məscid, kilsə, sinaqoq, ziyarətgahların təmiri və bərpası diqqətdə saxlanılır. Dini dəyərlərin qorunması və inkişafına xüsusi diqqət göstərilir. Azərbaycanda istər müsəlman, istər qeyri-müsəlman olsun hər kəsə öz inancından irəli gələn ayinlərin, dini mərasimlərin azad keçirilməsi üçün lazımi şərait yaradılıb. Azərbaycan Respublikasının birinci vitse-prezidenti Mehriban Xanım Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə dini ibadət yerlərinin, ziyarətgahların bərpası və qorunması istiqamətində bir çox uğurlu layihələrin həyata keçirilib və bu gün də davam etdirilir. Ümummilli Liderimizin adını daşıyan Heydər Əliyev Fondunun işğal dövründə məhv edilmiş dini, tarixi abidələrimizin bərpası ilə bağlı başladığı missiya milli-mənəvi dəyərlərimizə, tarixi və mədəni irsimizə son dərəcə möhkəm tellərlə bağlı unikal bir xalq olduğumuzun göstəricisidir.

Tarixən Azərbaycanda fərqli dini konfessiyaların nümayəndələri hər zaman həmrəy olmuş, vahid Vətənimizin azadlığı və firavanlığı uğrunda çalışmışlar. Azərbaycanın azadlığı və ərazi bütövlüyü uğrunda vuruşmuş, bu yolda canından keçmiş müxtəlif dini konfessiyalara mənsub vətəndaşlarımızın da uyuduqları Şəhidlər Xiyabanı bu gün bizim təkcə and yerimiz deyil, həm də qardaşlığımızın və vəhdətimizin rəmzidir. Vətənimizdə bu cür mükəmməl tolerantlıq mühitinin yaranması dini dözümlülüyün Azərbaycan xalqının xarakterik xüsusiyyəti və milli-mənəvi sərvəti olmasına dəlalət edir. Dövlət tolerantlıq mühitinin davam etdirilməsi məqsədilə lazım olan bütün addımları atır. Belə ki, gənc nəslin milli-mənəvi dəyərlərimizi yaşatması, bu dəyərlərin gələcək nəslə ötürülməsi məqsədilə savadlı kadrların hazırlanması üçün dövlət tərəfindən göstərilən qayğının bariz nümunələrindən biri kimi Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun yaradılmasını göstərmək olar. Hazırda respublikamızda Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu və 5 dini təhsil müəssisəsi (İslam kolleci) fəalliyyət göstərir. Bu təhsil müəssisələrinin əsas məqsədi məhz milli-mənəvi dəyərlərə, dövlətçilik ənənələrinə sadiq mütəxəssislərin yetişdirilməsidir. Ölkəmizdə dini təhsil milli dəyərlərimiz, eləcə də ölkəmizdəki çoxəsrlik multikulturalizm və tolerantlıq ənənələri nəzərə alınmaqla, bu sahədə beynəlxalq təcrübə öyrənilməklə həyata keçirilir. Nəzərə alaq ki, bu, İslami dəyərlərin olduğu kimi, sağlam mənbələr əsasında yaşadılması mənəviyyatın saflaşmasına, milli kimliyin qorunmasına, vətənə-torpağa bağlılığa, dini-mənəvi dəyərlərimizin öyrənilməsinə xidmət edir.

Yeri gəlmişkən xatırladaq ki, ölkə ərazisində 2258 məscid mövcuddur. Habelə, respublikada 16 kilsə və 7 sinaqoq fəaliyyət göstərir. Ölkədə ümumilikdə 748 pir və ziyarətgah müəyyən edilib. Yeri gəlmişkən xatırladaq ki, işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə indiyədək təsbit olunan tarixi-dini abidələrdən 67-si məscid, 139-u məbəd, 192-si ziyarətgahdır. İşğaldan azad olunmuş ərazilərimizdəki 67 məsciddən (Şuşada 13, Ağdamda 5, Füzulidə 16, Zəngilanda 12, Cəbrayılda 5, Qubadlıda 8, Laçında 8) 65-i tamamilə, 2-i isə qismən dağıdılaraq yararsız hala salınıb. Buna baxmayaraq, Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə dini abidələrin bərpası prosesi həyata keçirilir. Elə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyevanın Şuşada tarixi Çöl Qala məscidinin və bulağının bərpadan sonra açılışında iştirakı buna bariz nümunədir. Dövlət başçısı və birinci xanım Şuşaya səfəri zamanı Yeni Şuşa məscidində aparılan tikinti işləri ilə tanış olublar. Qeyd edək ki, məsciddə bərpa işləri Heydər Əliyev Fondu tərəfindən "PAŞA Holdinq"in dəstəyi ilə aparılıb. Bərpa işlərinə 2023-cü ildən başlanılmışdı. Ötən müddət ərzində məscidin həyətinin deformasiyaya uğrayan əksər döşəmə daşları sökülərək möhkəmləndirilib və fərş döşəmə bərpa edilib. Dəmir giriş qapısı və hasar üzərindəki məhəccərlər Qarabağ memarlığına xas bəzəklərlə hazırlanıb.Yerli daşdan tikilmiş məscidin fasadının dağılmış hissələri tam bərpa olunub, təhlükəli vəziyyətə düşmüş atma və guşə daşları çıxarılaraq yenidən restavrasiya edilib. Mərtəbələrarası taxta örtük konstruksiyası quraşdırıldıqdan sonra yaranan eyvan şüşəbəndlə tamamlanıb. Məscid giriş hissə, ibadət zalı və köməkçi otaqlardan ibarətdir. Şuşanın digər məscidlərindən fərqli olaraq, burada giriş sağ tərəfdən daş pillələrlə təmin edilib. Açıq tamburdan otağa və ibadət zalına keçid var. Məscidin inşasında istifadə olunan daşlar bərpa edilib, mehrab yenidən qurularaq üzərinə "Qurani-Kərim"dən ayələr və naxışlar işlənib. Çöl Qala məscidinin yaxınlığında yerləşən və XIX əsrə aid olan Çöl Qala bulağı da bərpa edilib. Dördbucaqlı formada olan bulaq yaxınlıqdakı məscidlərin üslubunda inşa edilib. Bərpa prosesində bulağın orijinal memarlıq üslubu qorunub, strukturu möhkəmləndirilib və əvvəlki görünüşü özünə qaytarılıb. Çöl Qala məscidi XIX əsrdə Şuşa şəhərində fəaliyyət göstərən 17 məsciddən biri olub. Bu tarixi abidə XIX əsrdə Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən inşa edilib. Daha sonra Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Yeni Şuşa məscidində tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olublar. Qeyd edək ki, bu məscidin təməli 2021-ci ildə dövlətimizin başçısı tərəfindən qoyulub. Məscid tarixi şəhərdə modern memarlıq nümunəsi kimi göz oxşayacaq. Onun memarlıq həlli rəmzi xarakter daşıyır. Belə ki, Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə məscidin forması 8 rəqəmini əks etdirəcək və bu, noyabrın 8-də Şuşanın işğalçılardan azad olunmasını, Zəfər Gününü simvolizə edəcək. Məscidin iki minarəsi isə 11 rəqəmini əks etdirəcək. Bu, Şuşanın və Qarabağın işğaldan on birinci ayda azad edilməsinin rəmzidir. Minarələrin hündürlüyü 72 metr olacaq. Şuşanın yuxarı hissəsində inşa edilən məscid həm də şəhərin ən uca yerində olacaq.Məscidin layihələndirilməsini azərbaycanlı və italiyalı memarlar birgə həyata keçiriblər. Bu ibadət ocağının xarici səthi Şuşanın qədim məscidinin minarələrində istifadə edilən həndəsi naxışlarla bəzədiləcək. Sadalanan faktlar deməyə əas verir ki, Azərbaycanda bütün inanclı insanların, o cümlədən, müsəlman və qeyri-müsəlman icmalarının dini mərasimlərini azad şəkildə icra etmələri üçün lazımi şərait yaradılıb.

Alim Hüseynli

Olaylar.- 2025.- 18-24 aprel, №13.- S.11.