Füzulinin qəbri it-bat olub

"Şairin nəşinin basdırıldığı zənn olunan ərazidə avtomobil dayanmışdı"

Məhəmməd Füzuli irsi Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının vizit kartı, onun söz sənətinə, yaradıcılıq dünyasına möhür vuran əbədi dühası, yenilməz söz xəzinəsidir. Onun bu dəyərli və bəşəriyyətə sözün əsl mənasında töhfə və ərməğan ola biləcək irsi artıq uzun illərdən bəridir ki, mütəxəssislər tərəfindən araşdırılaraq, tədqiq olunur. Bununla belə onu öz adına çıxmağa çalışanlar da az deyil. Bu istiqamətdə istər yazarlar, istərsə də tədqiqatçılar gərgin fəaliyyət göstərsələr belə, yenə də analoji vəziyyət hökm sürür. Görünür, bu, ya həmin sənətkarların özgə dildə yazıb-yaratmaları, ya da dövrün ictimai-siyasi və ya tarixi vəziyyəti ilə əlaqədar yad diyarlarda ömür sürməsi ilə əlaqəlidir. Lakin son illər ölkəmizin region və dünya dövlətləri ilə bütün istiqamətlərdə qurduğu əlaqələr, həyata keçirdiyi siyasi kurs ortaq mədəni dəyərlərin təbliği ilə yanaşı, Azərbaycanın milli irsinin beynəlxalq sferada təbliği işinə də öz töhfəsini verir. Martın 27-də İraqda reallaşan "Füzuli festivalı" da bu qəbildəndir. Müsahibim Atatürk Mərkəzinin direktor müavini Osman Ənvəroğlu öz xatirələrini bölüşüb.

-Osman müəllim, festival çərçivəsində İraqda səfərdə olmusunuz. Orada yaşayan Kərkük türkmənlərinin vəziyyəti və ümumiyyətlə, səfərlə bağlı nə deyə bilərsiniz?

-ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi və ölkədə yeni hakimiyyət qurulandan sonra Səddam Hüseyn dövründən fərqli olaraq, İraq türkmənləri və ya türkmənlərə dövlətin idarə olunması işində bir sıra mühüm səlahiyyətlər verildi. İndi Kərkük türkmənləri orta məktəblərdə öz dillərində təhsil almaq imkanına malikdirlər, onların sıx yaşadığı ərazilərdə yerli özünüidarə orqanları var. Düzdür, onlar bununla tam razılaşmırlar. Özlərinin dediklərinə görə, ölkədə olan 37 nazir postundan biri onlara məxsusdur, həmçinin bir neçə nazir müavini və parlamentdə deputat nümayəndələri ilə təmsil olunurlar. Bununla belə onlar Türkiyə və Azərbaycandan böyük dəstək gözləyirlər. Bu da başadüşüləndir. Çünki onlar da böyük türk dünyasının tərkib hissələridir. Odur ki, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə rəhbərliyi bu istiqamətdə mühüm addımlar atır və bundan sonra da bu istiqamətdəki fəaliyyətlərini davam etdirəcəklər. Bir neçə ay bundan əvvəl onların əslən kərküklü olan idman və gənclər naziri də Bakıda olmuş, İraqda yaşayan türkmənlərin vəziyyəti ilə əlaqədar müsahibə də vermişdi. Məhz həmin səfərdən qayıtdıqdan sonra İraq hökuməti Azərbaycan və Türkiyə ilə mədəni, siyasi, iqtisadi və ictimai əlaqələri daha da inkişaf etdirmək məqsədilə birgə layihələr hazırladılar. Füzuli festivalının təşkili də bu layihənin tərkib hissəsi idi. Festival mahiyyət etibarilə xalqlararası mədəni əlaqələrin inkişafı baxımından yüksək qiymətləndirilməlidir. Festivalda həm Azərbaycan, həm də Türkiyədən tanınmış ədəbiyyatşünaslar, elm xadimləri iştirak edirdilər. Türkiyəli mətbuat işçisi İsa Kayacanla görüşümüzdə o, Azərbaycan haqqında 1500-ə yaxın məqalə yazdığı, Azərbaycana sonsuz sevgi və sayğı duyduğunu bildirdi.

"Dağılmış, viran olmuş Bağdad gördük"...

Tədbiri İraqın İdman və Gənclər Nazirliyi və İraq-Türkmən Mədəniyyət Ocağı təşkil etmişdi. Türkiyə tərəfdən əsas koordinator Şəmsəddin Kuzəçi, Azərbaycan tərəfdən isə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin sədri Əkbər Qoşalı idi. Azərbaycan bu festivalda 6 nəfərlik nümayəndə heyəti ilə təmsil olunurdu. Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, Füzuli irsinin əsas araşdırıcısı Məhərrəm Qasımlı, şairlərdən Gülayə xanım Şınıxlı, Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti, filologiya elmləri namizədi Qalibə Hacıyeva da bu nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil idi. Ümumiyyətlə, Bağdadı görmək mənim uşaqlıq arzum olub. Bəlkə də hələ uşaqlıqdan sevə-sevə oxuduğumuz məşhur "Koroğlu" dastanındakı bəzi hadisələrin Bağdadda cərəyan etməsi məndə bu həvəs və sevgini yaradıb. Martın 27-də biz artıq Bağdadda idik. Bizi orada çox yüksək səviyyədə qarşıladılar. Baxmayaraq ki, Bağdadda çox böyük təhlükə həyəcanı yaşanır, bizi hər tərəfdən əli avtomatlı silahlı birləşmələr mühafizə edirdilər. Biz orada xəyallarımızda təsəvvür etdiyimiz yox, dağılmış, viran olmuş bir Bağdad gördük. Bilirsiniz ki, Bağdad 1537-ci ilədək Səfəvilərin hakimiyyəti altında olub. Odur ki, bizdə elə təəssürat yaranmışdı ki, sanki öz vətənimizə səyahət etmişdik. Biz orada Bağdadın tanınmış mehmanxanalarının birində qaldıq və bizi nazirin özü çox yüksək hərarət və sevgi ilə qarşıladı və Bakıda necə səmimi qarşılandığını bizə xatırlatdı. Mən çox şad oldum ki, kərküklərin bu cür siyasi lideri var. Səhəri gün bizi Kərbəlaya apardılar. Festival orada keçirilirdi. Kərbəla inkişaf səviyyəsinə görə çox geridədir. Bununla belə bütün küçələr Füzulinin plakatları, Füzuli irsini, yaradıcılığını xatırladan şəkillərlə bəzədilmişdi. Şəhərdə sanki bayram əhval-ruhiyyəsi hökm sürürdü. Sonra tədbirin rəsmi hissəsi başlandı. Rəsmi hissəni Kərbəlanın valisi doktor Atil Hizayi açdı. Həm Azərbaycan, həm də Türkiyənin nümayəndə heyətlərini salamladıqdan sonra Azərbaycan və Türkiyənin tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı yüksək fikirlər səsləndirdi. Elmi hissədə isə məruzəçilər Füzuli yaradıcılığı, onun fars və ərəb dillərində yazdığı divanlarla bağlı elmi məruzələrlə çıxış etdilər. Türkiyə nümayəndə heyəti üzvünün İlham Əsgəroğlunun "Məni candan usandırdı" qəzəlini saz üstə oxuması isə tədbir iştirakçılarına böyük zövq verdi və hərarətli alqışlarla qarşılandı. Lakin türkmənlər Füzulini türkmən şairi kimi təqdim etdilər. Bizim nümayəndə heyətinin üzvü Məhərrəm Qasımlı ərəb dilini daha yaxşı bildiyindən, dəlillərlə, sübutlarla təhlillər apardı və onlara başa saldı ki, Füzuli Azərbaycan şairidir. Qalibə Hacıyeva da "Füzuli dili" adlı elmi məruzə ilə çıxış etdi. Məruzələrin hamısı Azərbaycan dilində idi və ərəb dilinə tərcümə olunurdu. Qalibə xanım çıxışının sonunda Dağlıq Qarabağ problemi, Xocalı soyqırımı ilə bağlı riqqətli çıxış etdi.

Füzulinin qəbri hardadır

-Orada yaşayan əhali Azərbaycan həqiqətlərindən halidirmi?

-Mən sizi inandırıram ki, onlar Azərbaycan və onun həqiqətləri haqqında çox ətraflı bilgilərə malikdirlər. Azərbaycanda gedən prosesləri yaxından izləyirlər, maraqlanırlar. Əslində festival 2 gün davam etməliydi. Lakin bizim nümayəndə heyətinin bəzi müqəddəs yerləri ziyarət etməsilə əlaqədar, tədbir bir günlük yekunlaşmalı oldu. Lakin səhərdən axşam saatlarınadək davam etdi. Tədbiri çoxlu sayda media və mətbuat nümayəndələri izləyirdilər. Bizim tədbirlə bağlı çoxlu müsahibələrimiz oldu. hətta bəzi İraq və Kərkük televiziyaları tədbiri canlı yayımlayırdı. Azərbaycandan da çoxlu sayda tamaşaçı kütləsi tədbiri izləməyə müvəffəq olub.

-Osman müəllim, səfər zamanı Füzulinin qəbrini ziyarət etmək imkanı əldə etdinizmi? Təəssüratlarınız necədir?

-Tədbirdən sonra bizi maraqlandıran əsas məsələ elə Füzulinin qəbrini ziyarət etmək idi. Bilirsiz ki, Füzuli özü vəsitələrinin birində İmam Hüseynin ayaqları altında, yəni məqbərənin aşağı tərəfində dəfn olunmasını istəyib. Lakin məqbərəni ziyarət edərkən, biz orada Füzulinin qəbrinə rast gəlmədik. Əksinə şairin nəşinin basdırıldığı zənn olunan ərazidə avtomobil dayanmışdı. Orada bizə dedilər ki, Səddam Hüseynin dövründə məqbərənin ərazisini genişləndirmək məqsədilə onun qəbri məqbərəyə köçürülüb. Məqbərənin çox böyük kitabxanası vardı və bizə dedilər ki, burada 27 min kitab saxlanılır. Məqbərənin işıqlandırma sistemi o qədər füsunkar idi ki, onun içərisində sanki gecə yox, gündüz idi. Sonra məqbərənin rəhbərliyi ilə görüşdük, xatirə şəkilləri çəkdirdik. Gecə saat 12-də bizi həmin ziyarətgaha gətirdilər. Sol tərəfdə kiçik bir dəhlis vardı və divarda şairin şəkli asılmış və "Molla Məhəmməd Süleyman oğlu Füzuli Əl-Bağdadi" sözləri yazılmışdı. Bizə dedilər ki, Füzulinin qəbri buradadır. Azərbaycana qayıdandan sonra biz bunu araşdırmaq üçün İraqın ölkəmizdəki səfiri ilə görüşdük. O, bizə İraq hökumətinin Füzulinin qəbrini yenidən bərpa etmək niyyətində olduğunu bildirdi. Bir şey də təəssüf doğurur ki, Füzulinin uzun müddət yaşayıb yaratdığı şəhərdə onun adına bir dənə də olsun rayon, küçə, prospekt yoxdur. Səhərisi gün bizi Nəcəf şəhərinə apardılar. Nəcəf də həm tarixi, həm də həzrət Əlinin məqbərəsinin olduğu bir şəhərdir. Kərbəladan fərqli olaraq, Nəcəfdə biz heç bir dağıntıya rast gəlmədik. Olduqca abad və müasir tikililərin olduğu bir şəhərdir. Orada bizi İraqın Gənclər və İdman Nazirliyinin Nəcəf şəhəri üzrə nümayəndəliyi qarşıladı. Böyük nümayəndə heyəti ilə Həzrət Əlinin məqbərəsinə gəldik. Məqbərəni çoxlu sayda insan ziyarət edirdi. Nəcəfdən Bağdada qayıdarkən yenə də yolboyu müharibənin dəhşətli izləri görünürdü. Bizi gümüş saray deyilən bir sarayda prezidentin birinci müavini qarşıladı. hər birimizlə ayrı-ayrılıqda söhbət etdi. Azərbaycandakı müsbət inkişaf və irəliləyişləri, prezident İlham Əliyevin yeritdiyi siyasəti yüksək qiymətləndirdiyini bildirdi və dedi ki, biz bütün sahələrdə Azərbaycanla layihələr həyata keçirməyə hazırıq. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, bu cür tədbirlərin keçirilməsi xalqlar arasındakı mədəni bağların inkişafı ilə yanaşı, eyni zamanda orada yaşayan türkmənlərə mənəvi-ictimai dəstək olardı. Bir sözlə, biz İraqda Füzuli işığına toplaşmağın fərəhini yaşadıq. Bu baxımdan Füzuli həmişə yaşardır.

Aygün Telmanqızı.

Olaylar.- 2009.- 8 aprel.- S. 15.