"Şeiri toxqarına yazıram, demək olmaz"

Nizami Cəfərov: "Hər vəziyyətin öz ədəbiyyatı var"

Son zamanlar televiziyaların şou-xarakterli verilişlərə üstünlük verməsi məsələsi daha çox müzakirə mövzusuna çevrilir. Amma bəziləri də belə hesab edir ki, özəl televiziyalar pul qazanmaq üçün mövcuddur. Millət vəkili Nizami Cəfərovun fikrincə isə, pul qazanmaq üçün bir çox sahələr var. Millət vəkilinin sözlərinə görə, sırf kommersiya obyektləri belə pul qazanmağı müəyyən bir səviyyədə həyata keçirməyə borcludur.

-Nizami müəllim, teleradio haqqında qanuna dəyişikliklər olundu. Bu əlavələr nə dərəcədə zəruri idi və qanunda daha hansı əlavələri zəruri hesab edirsiniz?

-Bizim teleradio haqqında qanunumuz kifayət qədər mükəmməldir. Qanunda olan bir neçə dəyişikliklər də bizim həm dünya teleradio məkanına inteqrasiyamız, həm də bizim öz işimizin praktikası ilə bağlıdır. Artıq xeyli sayda televiziya və radio var. Xüsusilə, özəl televiziyaların bu illər ərzində böyük təcrübəsi əmələ gəlib. Əsas dəyişikliklər yayımçının hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirir. Daha çox maraq doğuran digər bir məsələ isə reklamla bağlıdır. Reklama sutkada gedən verilişlərin 20 faizinə qədər vaxt veririk. Sonradan məlum oldu ki, insanların televiziyaya daha çox baxdığı müəyyən saatlarda televiziyalar reklamı artırır. Qanunun tələbləri pozulmur, amma pik saatlar deyilən vaxtlarda reklamın daha çox verilməsi tamaşaçıların narazılığına səbəb olur. Dəyişikliyə görə, həmin 20 faiz saxlanıldı, amma hər saat üçün reklama 20 faizə qədər vaxt verilə bilər. Bundan sonra da praktika nəyi tələb etsə, beynəlxalq standartlar nədən ibarət olsa, milli şəraiti nəzərə almaqla yenə də dəyişikliklər edəcəyik.

-Türk seriallarının Türkiyə türkcəsində verilişinə qadağa qoyulduqdan sonra daha çox ilk günlər efir məkanında boşluq yarandı. Bəzi mütəxəssislərin fikrincə, bu qadağaların nəticəsində televiziyaların reklam bazarına daxil olmasında azalmalar müşahidə olundu ki, bu da onları çətin vəziyyətə saldı. Filmlərin vahid mərkəzdən Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırılması və yaxud da hər hansı bir formada məsələnin çözümü gündəmə gətiriləcəkmi?

-Bizim dövlət dilimiz Azərbaycan dili olduğu üçün əlbəttə ki, bu dil aparıcı dildir. Mənim əvvəldən fikrim belədir ki, türk dilində seriallar, verilişlər tərcümə olunmasın. Amma müəyyən limit qoyulsun. Limitə də televiziyalarımız əməl etmədiklərinə görə, istər-istəməz teleradio şurası tərəfindən kəskin bir qərar qəbul olundu. Mənə belə gəlir ki, bu məsələ hələ açıq qalır. Əgər tədricən normalar müəyyənləşdirilsə, buna bir daha baxmaq olar. Cənubi Amerika, Türkiyə serialları və yaxud da bizim gələcəkdə çəkəcəyimiz seriallar əgər yüngül bir sənət nümayiş etdirəcəksə, daha burada reklam verirəm, reklama maraq olur və buna görə teleradio verilişlərində müəyyən bayağı sənət texnologiyalarını nümayiş etdirirəm, prinsipi düzgün məsələ deyil.

-Bayağı sənətin nümayişindən söz düşmüşkən, bir çox ziyalılar, tamaşaçılar televiziyalarda bayağı verilişlərin, şou-xarakterli əyləncəli proqramların üstünlük təşkil etdiyini bildirsə də, bir qrup insan da var ki, onlar televiziyalara haqq qazandırır. Yəni ki, kommersiya kanalları pul qazanmaq üçün fəaliyyət göstərirğ Siz hansı fikrin tərəfdarısınız?

-Bu cür televiziyalar ola bilər. Elə televiziyalar ola bilər ki, onlar pul qazanmağa xidmət etsinlər. Amma bu, ölkənin televiziyalarının mütləq əksəriyyətini təşkil edə bilməz. Kimsə pul qazanmaq istəyirsə, ticarət və ya başqa sahələrə getsin. Televiziya işi yüksək bir mədəniyyətdir. Hətta bu gün sırf kommersiya ticarət obyektləri də pul qazanmağı müəyyən bir səviyydə həyata keçirməyə borcludurlar. Bu, dünyanın və insanlığın tələbidir. Ona görə də bu məsələləri nəzərə almaq lazımdır.

-Azərbaycanda televiziya tənqidçisinin olmadığını düşünənlər var. Sizcə, bu gün ədəbiyyat sahəsində bu məsələnin vəziyyəti necədir?

-Ciddi ədəbiyyat tənqidçisi həmişə olub. Ədəbiyyat tənqidçisinin qıtlığından şikayətimiz olmayıb. Əgər müəyyən məqamlarda tənqid susursa, yaxud da nisbətən dəyərsiz əsəri tərifləyirsə, dəyərli əsərin üzərinə hücuma keçirsə, perspektivli yazıçını nüfuzdan salmağa çalışırsa, bu da müəyyən dövrün gerçəkliyidir. Bu istər-istəməz müxtəlif dövrlərdə olub. 30-cu illərdə Hüseyn Cavid kim idi tərifləyənğ Yaxud bu gün bizim böyük sənət hesab etdiyimiz, 20-30-ci illərdə yaranmış ədəbiyyatı bəyəm tərifləyirdilərğ Amma tənqid, böyük tənqidçilərin adları var idi. Eləcə də 1960-80-ci illərdə ədəbiyyat həmişə narazıçılığını bildirirdi ki, tənqid zəifdir. Bununla yanaşı tənqid var idi. Bu gün televiziya tənqidi, peşəkar televiziya tənqidçiləri və bir də cəmiyyətin münasibəti var. Cəmiyyət özü ən böyük tənqidçidir. Yəni bir əsəri oxuyursa, bu əsər yaxşı əsərdir. Oxumursa, demək əsər yaxşı deyil. Ümumiyyətlə, yazıçı cəmiyyətin maraqlarını nəzərə almalıdır. Televiziya da elədir. Bu gün deyək ki, ATV kanalı baxılırsa, kimin o kanalı tənqid etməyindən asılı olmayaraq demək bu kanal iş görür. Məsələn, ən baxımlı kanallardan olan ATV veriliş arasında reklama həddindən artıq yer verirsə bu verilişə təsir edir. Deyək ki, Aygün Kazımova "Xeyir ola" verilişini aparır. Proqram kifayət qədər canlıdır, etnoqrafik detallar, musiqi peşəkarlığı var, çağrılan qonaqlar da əsasən normal söhbətlər edir, amma ardıcıl olaraq reklama yer ayrılması istər-istəməz verilişin tempinə təsir edir. Bunu da cəmiyyət görür, fikir bildirir. Hətta bizim bir sıra qəzetlərimizdə televiziyaların veriliş siyasəti barədə ardıcıl olaraq, müəyyən qədər kəskin, sözatma şəklində də olsa, məqalələr çıxır.

-Deyək ki, jurnalistin işlədiyi sahədə qalıb peşəkara çevrilməməsi maddi təminatın zəif olması ilə izah olunur. Necə düşünürsünüz, ədəbiyyat sahəsində olan yaradıcı insanların maddi vəziyyətinin aşağı olması onların yaradıcılıqla məşğul olmasına mənfi təsir edirmi?

-Güman etmirəm ki, hər hansı bir sahədə olan tənqidçi yaxşı təmin olunubsa, hər cəhətdən maddi imkanları varsa, dünyanın ən bahalı istirahət mərkəzlərində istirahət edirsə, o böyük fikirlər irəli sürəcək, geniş təhlillər verə biləcək. Mən buna inanmıram. Burda maddi durum müəyyən rol oynayır, amma aparıcı deyil. Yadımdadır ki, ən ciddi, ədəbiyyata təsir göstərəcək, ədəbiyyatımızın reaksiya verə biləcəyi məqalələri maddi imkanlarımın çox aşağı olduğu zamanlarda yazmışam. İndi də elə yuxarı deyil, amma o vaxtı hətta çörək puluna da ehtiyacımız var idi. Amma bu nəyisə yazmaq üçün mane olmurdu. Odur ki, deyilən sözdən çəkinməmək, fikri cəsarətlə bildirmək kimi keyfiyyətlər üçün tənqidçiyə şəxsiyyət, xarakter və bir də milli-ictimai şüur qarşısında məsuliyyət hissi lazımdır.

-Yazarların, şairlərin yaradıcılığına güzəran probleminin mənfi təsirindən danışmaq olmaz?

-O da elə mühüm məsələ deyil. Kifayət qədər yaxşı təminatı olan yazıçılarımız, təminatı zəif olan yaradıcı insanlar da var. Birinin maddi təminatı yaxşıdır yaxşı yazır, digərinin isə zəif təmin olunub deyə, yaza bilməməsi kimi fərqi görmək olmur. Yaradıcılıq insanın xarakteri, tipologiyasıdır ki, o bu işlə məşğul olmalıdır. Yaradıcılıq işi elədir ki, şeiri toxqarına yazıram, yaxud acqarına şeir yaza bilmirəm demək olmaz. Hər vəziyyətin öz ədəbiyyatı var. Cəmiyyətdən tamamilə təcrid olunmuş, yalnız öz daxili ilə yaşayan yazıçı bir ədəbiyyat, yaxud da yaxşı təmin olunmuş, özünü elitar mühitdə hiss edən, bu dünyanın bütün ləzzətlərini dadmaq imkanlarına malik olan yazıçı fərqli, dövlət işində çalışan, cəmiyyətlə əlaqələri sosial-siyasi, ideoloji səviyyəyə qalxan yazıçı bir başqa cür ədəbiyyat yaradır. Amma bunların hamısı ədəbiyyatdır.

-Ədəbiyyatın siyasiləşməsi problemi mövcuddur?

-Siyasətlə məşğul olmaq ya ədəbiyyatın ruhundan irəli gəlir və ya dövlət, siyasət özü də ədbiyyatı siyasiləşməyə məcbur edir. Lenin ədəbiyyat siyasətinin nədən ibarət olduğu hamımızın yadındadır. Ədəbiyyat siyasi-ideoloji işin tərkib hissəsi idi. İranda, Türkiyə və Azərbaycanda yaranan ədəbiyyatların istənilən formada xarekterinə baxanda o siyasi təsir özünü göstərir. Yazıçı bu və ya digər mövqedə dayanmağa məcbur olur. Hətta bəzən yazıçılar böyük siyasətlə də məşğul olurlar. Ədəbiyyat məfkurədir, böyük cəmiyyətdir, mənəvi-ideolji həyatın tərkib hissəsidir. Ədəbiyyatın siyasiləşməsi bu gün də mövcuddur. Bu saat bizim cəmiyyətimiz yazıçıdan tələb edir ki, Azərbaycanın düşdüyü ictimai-siyasi vəziyyəti ədəbiyyata gətirsin. Deyək ki, neçə illərdir bizim insanımız bütün həyat tərzi ilə birlikdə bazar iqtisadiyyatı ilə üz-üzə qalıbsa, pulun nüfuzu artıbsa, pul insanlar arasındakı münasibətləri müəyyənləşdirən vasitələrdən birinə çevrilibsə, istər-istəməz yazıçı da bundan yazmalıdır. Dağlıq Qarabağ problemindən yazmalıdır. Eyni zamanda cəmiyyət həm də rahat olmaq, əylənmək istəyir və bunların hamısını da yazıçıdan tələb edir.

- Deyək ki, hisslərə və yaxud şüura təsir edən əsərlər var. Sizcə, bu gün hansı tipdə əsərlərin yaranmasına daha çox ehtiyac var?

-Mənə belə gəlir ki, ədəbiyyatın bir ümumi və heç zaman dəyişməyən sevilmə modeli var ki, o da dərin hiss, fikir, dərin intellekt və sadəlövh ifadədir. Ədəbiyyatı elmdən fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də budur. Ədəbiyyat mümkün qədər sadəlövh olmalıdır ki, səmimi olsun. Ədəbiyyat bic olarsa, bu bicliyi insan qəbul etmir. Ona görə də cəmiyyət ədəbiyyatdan hər şey gözləyir. Təbiidir ki, əgər sadəlövlük, səmimiyyət varsa, əlbəttə hiss intellekti, ağılı bir az üstələyir

-Ədəbiyyatla məşğul olan bəzi insanlar bugünkü oxucunun hisslərə yönəlmiş ədəbiyyatı qəbul etmədiyini iddia edir...

-Elə fikirləşən və elə yazanlar da var. Mürəkkəb simvollarla düşünən ədəbiyyatımız da var. Elə yazıçı var ki, 3-5 adam üçün yazır. Amma mütləq əksəriyyət üçün hiss ədəbiyyatı əsasdır.

-Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında geniş oxucu kütləsinə təsir edə biləcək əsərlər yazan istedadlı qadın yazıçıların olmamasından şikayət etmək olarğ

-Bizdə istedadlı qadın yazıçılar bu gün də var və həmişə də olub. Bu baxımdan hətta biz başqa xalqlarla müqayisədə irəli getmişik. Düşünürm ki, Avropa xalqları ilə müqayisədə o qədər də geri deyilik. Əgər təkcə bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında Afaq Məsud varsa, elə bilirəm ki, kifayət edər. Bu cür yazıçısı olan bir xalqın qadın yazçılarının azlığından şikayət etmək olmaz.

-Nizami müəllim incəsənətin hansı növündən daha çox zövq alır?

-Hamısından... Mən ədəbiyyat adamı olduğum üçün daha çox ədəbiyyatdan zövq alıram. Amma təbii ki, musiqi, rəssamlıq və digər incəsənət növlərini də sevirəm. Bəzisindən zövq almağım müəyyən qədər peşəkar səviyyədir, bəzisindən isə sırf hissi, seyrçi səviyyədə.

-Çox zaman Türkiyədə çəkilən türk seriallarının azərbaycanlı qəhrəmanları mənfi obrazda verilir. Sizcə, bu problem iki qardaş xalqın bir-birini yaxından tanımamasından irəli gələ bilərmiğ

- Bu çox maraqlı məsələdir. Türkiyə, İran və Azərbaycan arasında ədəbi, mədəni səviyyədə münasibətlər get-gedə nə qədər sıxlaşsa da, bunların təhlilləri verilməyib. Standartlar müəyyənləşdirilməyib. Normalar o qədər təminedəcək səviyyədə deyil. Bizim üçün bu əlaqə mühitləri yenidir. Ona görə də biz bu sahəyə xüsusi fikir verməliyik. Bu istiqamətdə müzakirələr keçirilməlidir. Əlbəttə, Türkiyə, Azərbaycan cəmiyyətləri fərqli cəmiyyətlərdir. İran deyəndə daha çox Cənubi Azərbaycanı nəzərdə tuturam. Biz eyni mənşəli və yaxud eyni xalqıq. Amma buna baxmayaraq yaşanmış tarix xeyli fərqliliklər yaradıb. Bu fərqliliklər də nəticə etibarilə həm ədəbiyyatda, həm ictimai fikirdə müəyyən ziddiyyətlərə, qarşılıqlı incikliklərə, bir-birinə söz atmalara gətirib çıxarır. Yaradıcı şəxslər arasında müzakirələr olmalı, balans tapılmalıdır. Əsas birləşdirici məqamlar daha çox ortaya çıxarılmalıdır. Ziddiyyətlərin qarşısını almağa çalışsaq da, bu özünü göstərəcək. Ədəbiyyatda da, populyar olan kino sənətində də. Bunu biz siyasətdə də görürük. Müəyyən qədər qarşılıqlı inamsızlıq məqamları, qarşılıqlı bəyənməmək ünsürləri var. Amma dərinə getdikcə aparıcı tendensiya birlik üzərindədir.

Aygün.

Olaylar.- 2009.- 8 aprel.- S. 4.