Müstəqil dövlət
quruculuğunun vacib şərtləri haqqında
Təhsil, ədəbiyyat və mədəniyyətin
vəzifələri
Azərbaycan təhsili, mədəniyyəti və
incəsənətinin müstəqil
dövlətçiliyə xidmət etməsi zərurəti haqqında ulu öndər Heydər Əliyev xalqımıza yeni minilliklə bağlı etdiyi müraciətdə bildirib. Bu məntiqin
arxasında böyük
məramlar durur. Azərbaycan dövlətçilik
ənənələrinin bərpa
edilməsi prosesi qısa müddətli deyil. Uzun illər
bu ənənəni yadlar qırmışdı.
Yad idarəçiliyi
altında mövcud olan Azərbaycan öz daxilində milli dəyərlərini saxlamağa nail oldu. Müstəqilliyə
çatandan sonra isə dövlət quruculuğu üçün
ona təməl lazım idi. Bu təməl xalqımızın əsrlərdən
gələn dövlətçilik
ənənəsidir. Dövlətçilik
ənənəsinin insanlar
arasında yayılması
işini isə təhsil, mədəniyyət
və incəsənət
həyata keçirə
bilir. Bu mənəvi fəaliyyət
sahələri bir yerdə xalqın dövlət qurmaq fəlsəfəsini aça
bilərlər. O baxımdan
müstəqil Azərbaycanın
təhsili, mədəniyyəti
və incəsənəti
xüsusi funksiyanı
yerinə yetirməlidir.
Müstəqil dövlətçilik
ənənəsini davam
etdirmək üçün
onların fəaliyyət
göstərməsi tarixi
tələbdir. Ədəbiyyatımızın
bu yolda imkanlarının daha geniş olduğunu görməkdəyik. Belə
ki, ədəbiyyatçılar
Azərbaycan xalqının
mənəvi sahəsinin
tərəqqisində tarixən
ciddi rol oynamışlar. Bu, təkcə bizim xalqa xas xüsusiyyət
deyil. Avropada milli dövlətçilik
quruculuğunda ədəbiyyatın
rolu çox ciddi olmuşdur. Ona görə də ədəbiyyatın
sosial funksiyası önəmlidir. Dövlətçilik ənənəsinin bərpasında və inkişafında onun rolu ilə bağlı
daha yüksək fikirlər söyləmək
olar. Əsas odur ki, bu
yolda mədəniyyət
xadimlərimizin gördüklər
işlər genişlənsin.
Bu günkü müşahidələr
nəyi göstərir?
Ədəbiyyatımız və
incəsənətimiz dövlətçiliyin
inkişafına layiq işlər görə bilirlərmi? Ədəbiyyat
sahəsində son zamanlar müəyyən tərpənişlər özünü
göstərir. Dövlətçilik
tariximizlə bağlı
əsərlər qələmə
alınır. Azərbaycanın
görkəmli dövlət
adamları yazıçı
qələmi ilə daha dolğun obrazlarını alırlar.
Atilla və Nadir şahla bağlı Yunus Oğuzun yazdığı
əsərlər bunun
nümunəsidir. Həmin
əsərlər türk
dövlətçiliyi tarixinin
obrazlı şəkildə
oxuculara çatdırılmasına
xidmət edir. Azərbaycanın yaxın
tarixi ilə də ilgili əsərlər işıq
üzü görür.
Bu əsərlər azərbaycanlıların tarixən
mənəvi gücünü
ifadə edir. Onların sayının artması və təsir dairəsinin genişlənməsi lazımdır.
Yəni o əsərlər başqa
dillərə də tərcümə edilib, geniş oxucu dairəsinə çıxarılmalıdır.
Bu, Azərbaycan dövlətçiliyi üçün
lazımlı işlərdir.
Ədəbiyyatımızın müstəqil dövlətçiliyin
inkişafına xidməti
bu kimi əməllərdə
öz əksini tapır. Dövlətçilik
ideyası ilk olaraq beyinlərdə yaranmalıdır. Bu ideyanın sonrakı inkişafı praktiki sahəni əhatə edir. İdeya ilə silahlanmış insanlar mətin olur, inandıqları uğrunda sona qədər mübarizə
aparırlar. Ona görə də bədii obrazların şüurlara təsiri çox ciddi olur.
Avropada millətin formalaşmasında ədəbiyyatın
rolu çox böyük olmuşdur. Ədəbiyyat avropalılar
üçün birlik
modelləri vermiş,
insanların bir-biri qarşısında məsuliyyət
daşımalı olduğunu
aşılaya bilmişdi.
Ona görə də indi Qərb
filosofları ədəbiyyatın
millətin formalaşmasında
oynadığı rolu
olduqca yüksək qiymətləndidirlər. Azərbaycanda
ədəbiyyatın zəngin
tarixinin olduğunu nəzərə alsaq, bunun bizim üçün
də əhəmiyyəti
olacağını düşünürük.
Ədəbiyyat qədər
incəsənət də
şüurlara təsir
edir. Təəssüf
ki, Azərbaycanda hələ də bir çoxları bunun mənasını tam dərk edə
bilməyiblər. Məzhəkə
çıxaranlar milli
dəyərləri tərənnüm
etmək əvəzinə,
bəzən onları
lağ obyektinə çevirirlər. Səhnədə
tez-tez rus kəlmələri işlədərək
mənasız gülüş
yaratmağa çalışanlar
nə qədər səhv etdiklərini anlasalar, yaxşıdır.
Bu, müstəqil və demokratik cəmiyyət quruculuğu
işinə heç yaraşmayan bir hərəkətdir. Ancaq Azərbaycanın sənət
adamlarının əksəriyyəti
müstəqil dövlətçiliyə
layiq fəaliyyət göstəririlər. Görünür,
onların daha da fəallaşmasına və səhnədən təsadüfi adamları çıxarmağa ehtiyac
vardır.
Nəhayət, Azərbaycan
təhsilinin müstəqil
dövlət qurmağa
xidmət etməsi zərurəti şübhə
doğurmur. Təhsil elə bir sahədir
ki, orada müasir insanlar tərbiyə edilir. Müasir cəmiyyətdə
insanların yetişdirilməsinin
başqa mexanizmləri
qəbul edilmir. Azərbaycanda təhsil sisteminin yeniləşməsi
də bu məqsədə xidmət
edir. Cəmiyyətə
layiq insan yetişdirmək bizim təhsil sisteminin qarşısına qoyulan əsas vəzifədir. Ona görə də ədəbiyyat və incəsənətin
necəliyi təhsildən
başlayır.
Şahin Məhmmədoğlu
Olaylar.- 2009.- 10 fevral.- S. 5.