Azərbaycanda sosial rifah cəmiyyətinin qurulması

Problemlər və perspektivlər

Azərbaycanda sosial rifah cəmiyyətinin qurulması kursu davam edir. Sosial rifah cəmiyyəti müasir Qərb üçün də aktual olan problemdir. İndi sosioloqlar aydın şəkildə bildirirlər ki, Qərbin inkişaf etmiş ölkələrinin əksəriyyətində əsas məqsəd sosial rifah cəmiyyəti qurmaq yox, bir qrup insanın çox varlanması digər sosial təbəqələrin isə kasıblaması imiş. Nə qədər paradoksal olsa da, varlılarla kasıblar arasındakı fərqə sürətlə artır. Eyni prosesin Rusiyada da getdiyi haqqında rus sosioloqların təhlillərinə rast gəlmək olar. Bu məsələ prinsipial məzmuna malikdir. Ona görə ki, yalnız dövlətin varlanması kifayətedici deyil. Kütlənin həyat səviyyəsinin yüksəlməsinin konkret tempi olmalıdır. Bunu deyək ki, Yaponiyada müşahidə etmək olur, Fransada isə olmur. Baxmayaraq ki, hər iki ölkə dünya üzrə qabaqcıl mövqe tutur. Və yaxud ABŞ-da çalışanlaın yalnız məhdud bir qismi çəkdiyi zəhmətə uyğun əmək haqqı alır. Digərləri bu məhdud kəsimin hesabına yüksək maaş alırlar, çünki onların əmək məhsudlarlığı aldıqlarından azdır. Bu faktları amerikan iqtisadçıları və sosioloqları elmi təhlillər əsasında deyirlər. Ona görə də əmək məhsuldarlığı ilə həyat səviyyəsi arasında disbalans böyüyür və mümkündür ki, nə vaxtsa sosial kataklizmlərə gətirib çıxarsın.

Təəssüf ki, belədir. Eyni zamanda, sürətli inkişaf yolunu seçmiş dövlətlər üçün də bir təcrübədir. Azərbaycanda iqtisadi yüksəlişlə sosial rifah arasında bir uyğunluq müşahidə edilir. Burada da ilk baxışda varlılarla kasıblar arasında böyük fərq görünür. Məsələ prosesin daxili məntiqindədir. Azərbaycan daim cəmiyyətin kasıb təbəqəsinin həyat səviyyəsini qaldırmağa yönələn sosial proqramlar həyata keçirir. Ən əsası isə elmi əsaslandırılmış qaydada əmək haqlarının, təqaüdlərin və sosial müdafiə formalarının artırılması müşahidə edilir. Burada da hər hansı bir sahənin digərlərinə nisbətən çox irəli çıxardılması müşahidə edilmir. Bütün bunların ümumi inkişaf proqramlarında əlamətləri görünür. Büdcənin tərtibində də sosial sferaya üstünlüyün verilməsi əks olunub. Sosial rifah cəmiyyəti tədrici yaradıla bilər. Burada proseslərin obyektiv axarını qabaqlamaq müvəqqəti yüksəliş verə bilər. Ancaq sonrakı mərhələdə böhranların olması qaçılmaz olur. Maraqlıdır ki, bu şəraitdə sosial krizislərin tabe olduğu qanunauyğunluqlarla təbii fəlakətlərin baş verməsi qanunauyğunluqları arasında bir oxşarlıq vardır. Bu da mütəxəssisləri təbiətin özünütəşkili ilə sosial özünütəşkil arasında bir daxili bağlantının olması nəticəsinə gətirib çıxarır. Doğrudur, bu analogiyanın tam anatomiyası məlum deyil, lakin bu fakt riyazi olaraq isbat olunub. Deməli, sürətli inkişaf məsələsində ciddi surətdə nəzərə alınası məsələ sosial həyatın bütün sahələrində harmonik inkişafa nail olmaq faktoru ciddi rol oynayır. Bu prizmadan situasiyaya baxanda əhalinin həyat səviyyəsinin intensiv yüksəlməsi özlüyündə böhran əlaməti daşıyır. Bəlkə də Qərbdə sosial rifah cəmiyyətinin qurula bilinməməsinin kökündə bu disbalans durur. Təbii, onu da nəzərə alaq ki, hər bir cəmiyyətin öz tarixi təcrübəsi var. Bu tarixi təcrübəni mütləq nəzərə almaq lazımdır. Eyni zamanda, müasir cəmiyyətlərdə sosial rifah xətti analoji qanunauyğunluğa tabedir.

Azərbaycan iqtisadiyyatının ilbəil inkişafına uyğun olaraq sosial təbəqələrin əmək haqları və həyat səviyyəsi yüksəlir. Burada populizm zərərlidir. Harmonik yüksəliş isə vacibdir. Onu deyək ki, məmur təbəqəsinin lazımi səviyyədə çalışmaması prosesi ləngidə bilər. Bütövlükdə isə cəmiyyətin strateji xəttini dəyişmək mümkün deyil. Heydər Əliyev tərəfindən yaradılan inkişaf konsepsiyasında insanların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi prioritet olaraq qarşıya qoyulub.

Bunlar Azərbaycanda sosial rifah məsələsində problemlərin olmaması deməkdirmi? Qətiyyən elə deyil. Problemlər var. Bəzən onlar kəskin xarakter də alır. Deyək ki, hələ də paytaxtın yaşıllıqlarının məhv edilməsi prosesi dayanmayıb. Artıq bəzi ərazilərdə olduqca təhlükəli durum yaranıb. İnsanların gözü qarşısında ağacları məhv edib, yerində ticarət obyektləri tikirlər. Qısa müddətdən sonra şəhərdə nəfəs almaq imkansız olacaq. Bu şəraitdə hansısa rifahdan danışmaq olmaz. Bunlar da konkret məmur təbəqəsinin hələ də müstəqil dövlət qurmağın nə demək olduğunu anlamamasından irəli gəlir. Bizim vurğuladığımız əsas məsələ zərbaycanın dövlət olaraq götürdüyü inkişaf kursudur. Bu baxımdan sosial rifahın strateji hədəf olduğunu əminliklə deyə bilərik. Problemləri həll edə-edə bu məqsədə çata biləcəyimizə əminik.

Şahin Məhəmmədoğlu

Olaylar.- 2009.- 24 fevral.- S. 5.