Ölkəmizdə gedən iqtisadi inkişaf dərindən təhlil olunmalıdır

Oqtay Məmmədli: “İqtisadçıların diqqəti bazar iqtisadiyyatı şəraitində ölkəmizin malik olduğu təbii-iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə edilməsinə, ölkə iqtisadiyyatında tarazlığı, onun hərtərəfli inkişaf etdirilməsini təmin edə bilən mövzuların araşdırılmasına yönəldilməlidir”

Layihə çərçivəsində budəfəki qonağımız Gəncə Dövlət Universiteti İqtisadiyyat kafedrasının dosenti, iqtisad elmləri namizədi Oqtay Məmmədlidir.

Oqtay Qulam oğlu Məmmədli Gəncə şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Universitetinin İqtisad fakültəsini bitirib. Əmək fəaliyyətinə Səmədağa Ağamalıoğlu adına Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda (indiki Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası) statistika fənnindən dərs deməklə başlayıb, çox gənc yaşlarında dissertasiya müdafiə edərək alimlik dərəcəsi alıb və bundan sonra taleyini H.Zərdabi adına Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutuna (indiki Gəncə Dövlət Universiteti) bağlayıb. 1977-1981-ci illərdə institut Həmkarlar İttifaqı Komitəsinin sədri, 1981-1990-cı illərdə Siyasi iqtisad kafedrasının müdiri, 1988-1989 və 1989-1990-cı illərdə instituta tələbə qəbulu komissiyasının məsul katibi olub. O.Məmmədli uzun müddətdir ki, iqtisad elminin sirlərinə yiyələnir, həm də onun tədrisi ilə məşğul olur. O, çoxsaylı elmi əsərlərin müəllifıdir. «Kənd təsərrüfatında elmi-texniki tərəqqi» (Bakı, 1978-ci il), «Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi yolları» (Bakı, 1987-ci il) adlı kitabçalar, «Ümummilli məhsul və milli gəlir» (Gəncə, 1997-ci il), «Orta kəmiyyətlər və variasiya göstəriciləri» (Gəncə, 2001-ci il), «Statistikanın predmeti və metodu» (Gəncə, 2002-ci il), «Statistik müşahidə» (Gəncə, 2002-ci il), «Statistik məlumatların yekunlaşdırılması və qruplaşdırılması» (Gəncə, 2002-ci il), «Statistika cədvəlləri» (Gəncə, 2002-ci il) adlı tədris vəsaitləri, «İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu», «İqtisadi nəzəriyyənin əsasları», «İqtisadi təlimlər tarixi», «Marketinqin əsasları», «İqtisadi nəzəriyyə» adlı irihəcmli dərs vəsaitləri, 60-a yaxın jurnal, 150-dən çox qəzet məqaləsi ona məxsusdur. O.Məmmədli ali təhsil sahəsində qazandığı nailiyyətlərə görə 1982-ci ildə keçmiş SSRİ Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin «Ali məktəb əlaçısı» nişanına, dəfələrlə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin təşəkkürünə, «Bilik» cəmiyyətinin fəxri fərmanlarına layiq görülüb. Hazırda Gəncə Dövlət Universitetində çalışır.

- İqtisad elminin müasir vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Ölkəmizdə ümumiyyətlə elmin, o cümlədən də iqtisad elminin inkişaf səviyyəsinə dünyanın qabaqcıl ölkələrində elmin mövcud inkişaf prizmasından yanaşdıqda əlbəttə, onun müasir tələblərə tam cavab verdiyini demək sadəlövhlük olardı. Demək istəyirəm ki, digər elm sahələrində olduğu kimi, iqtisad elminin inkişafında da müəyyən nöqsanlar və çatışmazlıqlar var və çox güman ki, gələcəkdə də olacaq. Çünki vaxt keçdikcə dünya dəyişir, yeni-yeni problemlər meydana çıxır. Və hər şey rəvan getsə idi, onda elmi tədqiqatlara, elmi araşdırmalara, elmin öyrənilməsinə də ehtiyac olmazdı. Amma fikrimcə, vəziyyət bir o qədər də faciəvi deyil və elmimizin, o cümlədən də iqtisad elminin mövcud durumunu ümumən qənaətbəxş qiymətləndirmək olar. Bunu deməyə əsas verən səbəblərdən biri ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın iqtisad elmini yaxın və uzaq xarici ölkələrdə layiqincə təmsil edə bilən, sözümüzü deyən yüksək səviyyəli, tanınmış iqtisadçı alimlərimiz var, onlar sanballı araşdırmalar aparır, iqtisadiyyatımızın inkişaf etdirilməsi üçün dəyərli təkliflər irəli sürür, tövsiyələr verirlər. Lakin bir daha qeyd edirəm ki, həyat bir yerdə donub qalmır, daim inkişaf edir və təbiidir ki, bunlarla əlaqədar olaraq yeni-yeni problemlər meydana çıxır. Bunlar isə istər-istəməz iqtisadiyyatda tarazlığın pozulmasına gətirib çıxarır. Mütəxəssislərin fikrincə, müasir dövrdə iqtisadi təfəkkürə malik olmaq ziyalılığı müəyyən edən amillərdən biri olmalıdır. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bəzi ali təhsil müəssisələrində qeyri-iqtisadiyyat ixtisaslarında iqtisadiyyatla bağlı fənnin tədrisinə dırnaqarası baxılır, bu fənn seçmə fənlər sırasına daxil edilməklə bir çox hallarda heç tədris olunmur. Halbuki dünyada bütün təhsil pillələrində insanlarda iqtisadi təfəkkürün formalaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Çünki cəmiyyətdə gedən sosial-iqtisadi proseslər insanları daha çox maraqlandırır, ona görə ki, bu, onların həyat tərzinə təsir edən əsas məsələlərdir. Bu problemlər insanların gündəlik həyat normasına çevrilib. İnsanların həyatda rastlaşdıqları problemlərin demək olar ki hamısı iqtisadi məzmuna malikdir. Hər bir kəşf, hər bir ixtira iqtisadi cəhətdən səmərəli olduqda, cəmiyyətə fayda verdikdə istehsalatda tətbiq olunur. Bütün bunlara əsasən demək olar ki, mühəndis də, bioloq da, inşaatçı da, filoloq da, bir sözlə, bütün peşə sahibləri iqtisadi biliklərə yiyələnməlidir. Mənə elə gəlir ki, iqtisad elminin nüvəsini təşkil edən iqtisadi nəzəriyyə fənni bütün qeyri-iqtisadiyyat ixtisaslarında seçmə fənn kimi deyil, öyrənilməsi məcburi olan fənlər sırasına daxil edilməlidir. Çünki iqtisadi nəzəriyyə insanlara sərvət və iqtisadi nemətləri necə toplamağı, necə varlanmağı deyil, necə normal yaşamağı, cəmiyyət üçün nə etmək lazım olduğunu öyrədir. Müasir dövrdə iqtisadiyyat elminin müxtəlif sahələri üzrə nəşr olunan dərslik, dərs vəsaiti və digər ədəbiyyat da keyfiyyətcə bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğunlaşdırılmalı, alternativlik prinsipindən istifadə olunmalıdır. İqtisad elminin insanların həyatına möhkəm daxil olmasını təmin etmək üçün çap olunan dərslik və dərs vəsaitlərinin müntəzəm olaraq yeniləşdirilməsi, bu işin həm də müəllifin vəsaiti hesabına deyil, dövlət vəsaiti, yaxud da ödənişli təhsildən daxil olan vəsait hesabına həyata keçirilməsi, hətta imkan daxilində müəlliflərə qələm haqqı verilməsi də müsbət nəticələr verə bilər. Ümumiyyətlə, iqtisad elmlərinin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün konkret tədbirlərin həyata keçirilməsinə ehtiyac var.

- İqtisadi sahədə aparılan elmi araşdırmalar nə vəziyyətdədir, bu barədə nə deyə bilərsiniz?

- Mənə elə gəlir ki, elmi-tədqiqat işlərinin səmərəli təşkilinin və iqtisadiyyat sahəsində yüksək ixtisaslı kadr hazırlığının çox vacib məsələlərindən biri elmi-tədqiqat işlərinin respublika miqyasında əlaqələndirilməsindən, dissertasiya işləri mövzularının seçilməsində onun aktuallığının nəzərə alınmasından, təkrarçılığa, aktual olmayan mövzuların işlənməsinə yol verilməməsindən ibarət olmalıdır. Məlum olduğu kimi, hazırda iqtisad elminin tədrisi ilə məşğul olmayan, iqtisadiyyatın tamamilə başqa bir sahəsində, deyək ki, kommersiya strukturlarında çalışan adamlar dissertasiya müdafiə etməyə cəhd göstərir və buna əksəriyyət hallarda nail olurlar. Əlbəttə, bu onların hüquqlarıdır, bu hüquqları onların əlindən almaq olmaz. Lakin bu işə nəzarət mexanizmi demək olar ki yoxdur, onu axtarıb tapmaq lazımdır. Bu sahədə ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrində çalışan işçilər üçün daha əlverişli şərait yaradılmalı, dissertant olmaq üçün heç bir məhdudiyyət olmamalıdır. Çünki tədris müəssisələrində işləyən şəxslərin illik yükünün əlli faizdən çoxu elmi-tədqiqat işlərinin payına düşür. Əksəriyyət hallarda elmi tədqiqatların nəticələrinin tətbiqinə diqqət yetirilmir, hətta zəif elmi-tədqiqat işlərinə rast gəlinir. Odur ki, alimlərimiz, elmi ictimaiyyət keyfiyyətsiz işlərin işıq üzü görməsinə imkan verməməlidir. Əgər belə işlər müxtəlif xarici dillərə tərcümə olunsa, internetdə yerləşdirilsə, bu, Azərbaycan elminin nüfuzuna xələl gətirə bilər. Digər elm sahələrində olduğu kimi, iqtisad elminin inkişafında da müasir tələblər baxımından müəyyən nöqsanlar və problemlər var. Bu nöqsanları minimuma endirmək lazımdır. Bəs bundan sonra nə etməli, elmi-tədqiqat işlərini hansı səmtə istiqamətləndirmək lazımdır? Məlum olduğu kimi, ölkəmizdə artıq bazar iqtisadiyyatına keçid dövrü başa çatıb. İndi iqtisadçıların diqqəti bazar iqtisadiyyatı şəraitində ölkəmizin malik olduğu təbii-iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə edilməsinə, ölkə iqtisadiyyatında tarazlığı, onun hərtərəfli inkişaf etdirilməsini təmin edə bilən mövzuların araşdırılmasına yönəldilməlidir. Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çatmasına imkan verən elmi-tədqiqat işləri iqtisadçı-alimlərimizin əsas tədqiqat obyekti olmalıdır. Bir cəhəti də qeyd etməyi lazım bilirəm, dünyanın qabaqcıl elm və ali təhsil ocaqlarında statistika, mühasibat uçotu və audit sahəsində aparılan elmi-tədqiqatlar daim genişlənməkdədir. Bunlar beynəlxalq miqyasda ən aktual problemlər hesab olunur. Ölkəmizin də bu sahədə kadrlara ciddi ehtiyacı var. Odur ki, ölkəmizdə də elmin bu sahəsində yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması aktual problemlərdəndir. Bir sözlə, iqtisad elmi qarşısında duran vəzifələr ölkəmizdə gedən quruculuq işlərinin dərindən təhlil olunmasına yönəldilməlidir.

Miriyev Anar

Palitra. -2010. – 21 aprel. – S.8.