İqtisad elminin strukturu təkmilləşdirilməlidir

Fazil İsmayılov: “Gənc alimlərin doktorantura və əgər belə demək mümkündürsə, dissertantura yolu ilə hazırlanmasında bir sıra çatışmazlıqlar özünü göstərir”

Layihə çərçivəsində qonağımız Gəncə Dövlət Universitetinin müəllimi Fazil İsmayıl oğlu İsmayılovdur. O, 1966-cı il oktyabrın 18-də anadan olub. 1987-ci ildə həqiqi hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra H.Zərdabi adına Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutuna (indiki Gəncə Dövlət Universiteti) qəbul olunub, 1992-ci ildə isə həmin institutu bitirib. İqtisad elminə olan marağı onu iqtisadi biliklərə daha mükəmməl yiyələnməyə və elmi səviyyəsini artırmağa sövq edib. 2009-cu ildə dissertasiya müdafiə edərək iqtisad elmləri namizədi, alimlik dərəcəsi alıb.

F.İ.İsmayılov müasir dövrün ən aktual iqtisadi problemlərinə həsr edilmiş «Sosial inkişafın milli problemləri», «Yeni texnologiyaların iqtisadi sahədə dövlətin roluna təsiri», «Azərbaycan iqtisadiyyatının yenidən qurulmasında dövlətimizin əsas iqtisadi funksiyaları», «Dövlətin iqtisadiyyatı tənzimləmə metodları», «Dövlətin bizneslə qarşılıqlı münasibətlərinin əsas formaları», «Dövlətin pul-kredit siyasətinin mahiyyəti və əsas istiqamətləri», «Dövlətin investisiya siyasətinin təkmilləşdirilməsi» və sair məqalələrin, «Azərbaycanda iqtisadiyyatın hərtərəfli inkişaf etdirilməsinin bəzi məsələləri» adlı monoqrafıyanın müəllifıdir.

- Azərbaycanın müasir inkişafında elmi araşdırmalar lazımi səviyyədə aparıla bilirmi?

- Müasir dövrdə elm iqtisadi inkişafın əsas amillərindən biridir. Çünki elm keyfiyyətcə xüsusi iqtisadi ehtiyatdır. Lakin elmi yeniliklər öz ifadəsini texniki təkmilləşdirmələrdə, işçilərin peşə hazırlığının artmasında tapır. Elm ən yeni texnika və mütərəqqi texnologiyaların meydana gəlməsi, istehsalın miqyasının genişləndirilməsi, əmək prosesinin yüngülləşdirilməsi, iqtisadi nemətlərin artırılması və xalqın həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün yeni-yeni imkanlar açır. Odur ki, sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə elmi tədqiqatlara xüsusi diqqət yetirilir, onun maliyyələşdirilməsinə böyük məbləğdə vəsait ayrılır. Bu ölkələrin yüksək elmi-texniki potensiala və ixtisaslı kadrlara malik olmaları da məhz elmin inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirmələrinin nəticəsidir. Bunu faktiki statistik məlumatlar da təsdiq edir. Belə ki, elmi tədqiqatlar üçün ayrılan vəsaitin ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisi Yaponiyada təqribən 2,9 faizə, ABŞ-da 2,8 faizə, Almaniyada 2,3 faizə, Fransada isə 2,2 faizə bərabərdir. Azərbaycanda isə bu rəqəm çox aşağıdır. Adları çəkilən ölkələrin ümumi daxili məhsulunun dəyəri ilə Azərbaycanın ümumi daxili məhsulu arasında dəfələrlə fərqin olduğunu nəzərə alsaq, bu sahədə vəziyyət haqqında daha aydın təsəvvür yaranar. Elmi araşdırmaların aparılması ilə onun həyata keçirilməsinin maliyyə mənbəyi arasında birbaşa asılılıq var. Doğrudur, son dövrlərdə Azərbaycan dövləti tərəfindən yeridilən məqsədyönlü siyasət nəticəsində AMEA-nın, yaxud da sahə nazirliklərinin tabeliyində olan elmi-tədqiqat institutlarında, layihə-konstruktor bürolarında elmi tədqiqatların aparılması və onların nəticələrinin istehsalatda tətbiqi sahəsində canlanma hiss olunur. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizin müasir inkişafında elmi araşdırmaları qənaətbəxş qiymətləndirmək olmaz. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 4 may 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya»da fundamental elmlər üzrə araşdırmaların müasir tələblər səviyyəsinə çatdırılması qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulub. Bu vəzifənin öhdəsindən gəlmək üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı», Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun yaradılması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bir sözlə, elmin, o cümlədən iqtisad elminin inkişaf etdirilməsi üçün geniş imkanlar açılıb. İndi söz iqtisadçılarındır.

- Bir alim kimi müasir dövrdə iqtisad elminin inkişaf problemlərini necə görürsünüz və hansı təklifləriniz var?

- Hazırda dünyada qloballaşma prosesi getdikcə güclənir. Belə bir şəraitdə iqtisadiyyatımızı bazar münasibətləri əsasında daha da inkişaf etdirmək lazımdır. Bu isə iqtisad elminin ən zəruri problemlərinin və prioritet sahələrin müəyyən olunmasını zəruri edir. Mənə elə gəlir ki, bu işin öhdəsindən gəlmək üçün ilk növbədə modernləşdirmə pinsipləri əsasında bu sahədə metodoloji baza yaradılmalı, iqtisad elminin strukturu təkmilləşdirilməlidir. Gənc alimlərin doktorantura və əgər belə demək mümkündürsə, dissertantura yolu ilə hazırlanmasında bir sıra çatışmazlıqlar özünü göstərir. Belə ki, bu məqsəd üçün ayrılan yerləri bir çox hallarda heç bir istedadı olmayan, elmə həvəs göstərməyən savadsız gənclər tutur və dissertasiya müdafiə edib diplom alan kimi daha çox gəlir gətirən sahələrə, birinci növbədə biznesə, yaxud da kiminsə vasitəçiliyi ilə dövlət qulluğuna üz tuturlar. Belə gənclər həmin sahələrə qaçmaqdansa iqtisadiyyatımızın bundan sonra da müvəffəqiyyətlə inkişaf etdirilməsi üçün ortalığa yeni-yeni ideyalar atsalar, daha yaxşı olar. Başlıca məsələlərdən biri də dissertasiya işlərinin müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasıdır. Qlobal maliyyə böhranı bir daha göstərdi ki, ölkə iqtisadiyyatının davamlılığının təmin olunması üçün xammal təmayüllü iqtisadiyyatdan şaxələnmiş iqtisadiyyata keçid qaçılmazdır. Bu problem ölkəmizin iqtisadçı alimlərinin əsas tədqiqat obyektlərindən biri olmalıdır. Bunu dünya təcrübəsi də əyani sürətdə sübut edir.

- İqtisad elminin tədrisinin səviyyəsini yüksəltmək üçün nə etmək lazımdır?

- Bu olduqca vacib məsələlərdən biridir. Çünki dünyada gedən qloballaşma həyatın bütün sahələrində olduğu kimi, iqtisad elmlərinin tədris olunmasında, onun keyfiyyətinin yüksəldilməsi və müasir tələblər səviyyəsində qurulmasında da modernləşdirmənin aparılmasını zəruri edir. Elmin tədrisinin səviyyəsini yüksəltmək üçün birinci növbədə onu tədris edənlərin səviyyəsi yüksək olmalıdır. Etiraf etmək lazımdır ki, bütün təhsil ocaqlarında pedaqoji heyətin yaşlanması prosesi gedir. Odur ki, yaşlı nəsil bunları nəzərə alaraq sözün əsil mənasında istedadlı gənclərin qayğısına qalmalı, onlara kömək göstərməlidir. İstedadlı, elmimiz və təhsilimiz üçün məsuliyyət daşıyan, dövrün tələblərinə cavab verən gənclərə üstünlük verilməlidir. Ali məktəblərdə tələbələrə qarşı diqqətli olmaq, onların biliyini obyektiv qiymətləndirməyə çalışmaq, onları azərbaycançılıq ruhunda tərbiyə etmək lazımdır. İqtisad elmlərinin tədrisinin yüksəldilməsində müasir dövrün tələblərinə cavab verən dərslik, dərs vəsaiti və metodiki vəsaitlərin yazılması, xarici ölkə ədəbiyyatlarından tərcümələr edilməsi də çox mühüm rol oynaya bilər. Eyni bir sahə üzrə bir neçə dərslik və dərs vəsaitinin yazılması, yəni alternativlik tədrisin keyfiyyətinə, onun səviyyəsinin yüksəlməsinə təsir göstərə bilər. Ali məktəblərdə elmi-nəzəri və elmi-praktik seminarların, ayrı-ayrı fənlərin tədrisi metodikasının təkmilləşdirilməsi məsələlərinə həsr edilmiş tədbirlərin keçirilməsinə diqqət artırılmalıdır. Mərkəz-region ali məktəbləri arasında işgüzar münasibətlər formalaşdırılmalı və bu, mütəmadi xarakter almalıdır. Bütün bunlar şübhəsiz ki, tədris sahəsində çalışanların hazırlıq səviyyəsini yüksəldər, məsuliyyətini artırar, kollektivlərdə sağlam elmi mühitin formalaşmasına və sanballı əsərlər yazılmasına kömək etmiş olar. Tədrisin səviyyəsinin yüksəldilməsində stimullaşdırma tədbirləri və müəllimlərin təkmilləşdirmə institutlarına göndərilmələri də müsbət nəticələr verə bilər.

- Azərbaycanın öz potensialına uyğun iqtisadi modeli necə olmalıdır?

- Dünyada daha çox tanınan bir sıra milli modellər mövcuddur. Hər bir ölkə dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunarkən mövcud modellərdən istifadə etməyə çalışır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, yeni bazar iqtisadiyyatı modelini formalaşdırmaq üçün hər hansı bir modeli olduğu kimi götürüb ondan şablon kimi istifadə etmək düzgün deyil. Bunların ən mütərəqqi, qəbul edilməsi mümkün olan cəhətlərindən istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesi müxtəlif modellər əsasında mümkündür. Bunlardan biri də istehsal-investisiya modelidir. Azərbaycan Respublikasının dünya təsərrüfatına inteqrasiyası məhz bu modelə əsaslanır. Azərbaycanda iqtisadiyyatın hərtərəfli inkişaf etdirilməsi üçün mövcud olan potensialdan istifadə olunması təbiidir ki, bu, iqtisadiyyatımızın strukturunda mütərəqqi dəyişikliklərə və tarazlı inkişafa gətirib çıxaracaq. Bu labüddür. Lakin hamıya məlumdur ki, hazırda ölkəmizdə ixrac olunan məhsullar xam neft avadanlıqlarıdır. Bunun indiki şəraitdə müsbət cəhətləri ilə yanaşı mənfi cəhətləri də var. Belə ki, ölkə iqtisadiyyatının bir sahə üzrə inkişaf etdirilməsi gələcəkdə mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Digər tərəfdən qlobal maliyyə böhranı bir daha göstərir ki, ölkə iqtisadiyyatının inkişafının davamlılığını təmin etmək üçün xammal yönümlü iqtisadiyyatdan şaxələnmiş iqtisadiyyata keçilməsi qaçılmazdır. Bunu dünya təcrübəsi də göstərir.

Anar

Palitra. -2010. – 23 aprel. – S.8.