“Ali
təhsilin təşkilində elmi və praktik biliklərin
balanslaşdırılması zəruridir”
İnsan kapitalının formalaşması məsələləri ilə bağlı qəzetimizin apardığı layihə çərçivəsində ölkədə psixologiya sahəsi üzrə savadlı kadrların yetişməsi, bunun üçün müvafiq və səviyyəli təhsil şəraitinin olması və bu sahədə olan problemlər barədə yazı yazmağı məqsədəuyğun hesab etdik.
Öncə qeyd edək ki, psixologiya mövzusuna bir qədər
başqa formada ötən
saylarımızda toxunmuşduq. Qeyd edilmişdi ki, peşəkarlıq probleminin
aktual olduğu sahələrdən
biri də psixologiyadır. Daha doğrusu,
sosial-psixoloji məsələlərin
gündəmdə əsas yeri tutduğu bir şəraitdə
psixoloq ixtisası da yaman dəbə minib. İnsanlar gündəlik davranış, məişət
problemləri ilə bağlı olaraq
sözügedən sahə ilə məşğul olanlara daha çox
müraciət etməyə və onların məsləhətlərinə
qulaq asmağa
başlayıblar. Bu isə “psixoloq” adı altında fəaliyyət
göstərənlərin sayını yaman
artırıb. Təsadüfi deyil ki, KİV-də, xüsusən də telekanallarda özlərini peşəkar psixoloq kimi tanıdan yeni-yeni simaların sayı durmadan
artır. “Köhnə peşəkarlar” isə
“psixologiya”nın daha dərinliklərinə
nüfuz etməkdədirlər. Amma ciddi müşahidələr
apardıqdan sonra bu cür şəxslərin, yumşaq
desək, əslində yaxşı halda diletant olduqlarını yəqin etmək
çətin deyil. Belə ki, həqiqətdə bu
“peşəkar”ların ixtisasca başqa peşə yiyəsi olduqları, ya da sadəcə əllaməlik
etdikləri danılmazdır. Məsələn, bu cür “psixoloq”lar ciddi psixoloji
məsləhətlər vermək əvəzinə,
insanları ekranlardan, ya
da elə evlərindəcə qəbul etməklə,
“magik” üsullarla
yönləndirməyə çalışırlar.
Onların “psixoloji” məsləhətlərində
əslində heç bir
elmilik, metodik yanaşma və sair ciddi peşəkar keyfiyyətlər yoxdur. Bu cür
şəxslər onlara etimad
göstərən vətəndaşları demək olar ki, “qeybdən xəbər
vermə”, fala baxma və
digər əllamə üsullarla, absurd ibarələrlə aldatmaqdadırlar. Bu halda, istər-istəməz
düşünməli olursan ki, sadəcə olaraq
falçılar zamanın tələbi və ya
dəbi ilə “ayaqlaşaraq” qiyafələrini
dəyişiblər və psixoloq cildinə
giriblər. Amma onların insanları
yönləndirmə üsulları isə olduğu
kimi qalmaqdadır. Bir
sözlə, çağdaş “şeyx nəsrullah”lar psixologiya
sahəsini də monopoliyaya götürməyə
çalışırlar. Onlar demək olar ki,
ölkəmizdə buna hardasa
nail olublar. Çünki bəzilərinin müstəqil
şəkildə bu sahə ilə
bağlı hansısa telekanalda
verilişlər açması və öz
“yaradıcılıq”larına xüsusi
silsilə hazırlaması da bundan xəbər verir.
Əslində isə belələrinin vətəndaşlarımızı hər hansı vasitə ilə həyati
yönləndirmələri, ictimai şüura təsir etmələri çoxdan hamımızı ciddi
düşündürməli idi. Çünki onsuz da ixtisaslaşma ilə
bağlı bir sıra sahələrdə
problemlər yaşadığımız halda,
sırf insan həyatını öyrənən
ixtisaslara qeyri-peşəkarların “yiyə”
durması qətiyyən arzuolunan deyil. Buna görə də
həqiqətən də psixologiya sahəsinə
aid savadlı kadrların yetərincə
formalaşması insan kapitalının
inkişafı baxımından olduqca
aktuallıq kəsb edir. Bununla bağlı bizə
fikirlərini bildirən peşəkar psixoloq,
XXI Əsr Beynəlxalq Təhsil və İnnovasiya
Mərkəzinin işçisi Humay Axundzadə
belə qeyd edir:
“İnsan kapitalının
formalaşdırılması baxımından peşəkar
psixoloqların yetişdirilməsi və fəaliyyəti olduqca önəmlidir. Ümumiyyətlə, son onilliklərdə bütövlükdə
dünya üzrə, həmçinin
ölkəmizdə müxtəlif fəaliyyət sahələrində
psixoloqlara olan tələbatın
artması tendensiyası müşahidə olunur.
Yəni məsələn, on
il öncə hər hansı bir peşə sahibi
qarşısına çıxan məslələrin psixoloji aspektlərini öz
qüvvəsi və təcrübəsinə əsaslanaraq həll
edə biləcəyini düşünürdüsə, indi bu məsələlərin
həllində elmi psixoloji
biliklərin zərurəti danılmazdır. Cəmiyyətdə
peşəkar psixoloqlara tələbatın
artması müsbət hal olmaqla
bərabər, bu həmçinin göstərilən
peşə sahiblərinin üzərinə düşən məsuliyyəti
də artırır”. Azərbaycanda peşəkar
psixoloqların formalaşması problemlərinə toxunan psixoloq fikirlərini
belə bölüşür: “Ölkəmizdə
bu sahədə olan
problemləri mən psixoloji xidmətin təşkili
və keyfiyyəti ilə əlaqələndirərdim.
Müxtəlif sahələrdə, məsələn təhsil
sahəsində, səhiyyədə, penitensiar
sahədə reallaşan psixoloji
xidmət özünəməxsus cəhətlərə malikdir. Bu sahədə
çalışan mütəxəssis bir
tərəfdən ümumpsixoloji elmi biliklərə, digər tərəfdən
isə konkret sahənin xüsusiyyətlərindən
irəli gələn biliklərə malik
olmalıdır. Mən göstərilən xidmət sahəsinin
əsas problemlərindən biri kimi ali savadlı
kadrların praktik sahəyə yönəldilməsi
və onların bu sahədə fəaliyyətinin
dəstəklənməsi prosesinin zəif
təşkilini göstərərdim. Yəni çox
zaman belə olur ki, dərin elmi biliklərə
malik, savadlı kadrlar
təhsilini başa vurduqdan
sonra hara üz tutacaqlarını bilmirlər. Bir çox hallarda isə müxtəlif müəssisələrdə
mövcud olan psixoloq ştatları qeyri-peşəkar,
qısamüddətli kurs keçmiş
şəxslər tərəfindən tutulmuş
olur. Belə olan
halda, gənclərin bir
qismi başqa sahələrə
üz tutaraq orada da öz
peşəsi olduğuna baxmayaraq,
faktiki olaraq
qeyri-peşəkar kimi fəaliyyət
görtərir, digər qismi isə xarici ölkələrdə təhsilini davam etdirir, sonra isə bir çox hallarda elə
xaricdə də özünü
reallaşdırır. Bu isə insan kapitalı baxımından ölkəmiz üçün itki deməkdir.
Belə ki, xarici
ölkədə təhsil alaraq, orada özünü
reallaşdırmağa qadir olan gəncin
potensialı, onun öz
ölkəsinə verə bləcəyi töhfəsi bir növ əvəzsiz olaraq itirilir”. Belə olduğu halda,
sözügedən ixtisasa normal
yiyələnməkdən ötrü təhsil
sahəsində hansı islahatlara ehtiyac duyulur? Bununla bağlı mövqeyini
bildirən ekspert deyir:
“Təhsildə bununla bağlı islahatlara gəldikdə isə mən bir neçə məqamı
vurğulayardım. Birinci məsələ abituriyentlərin peşə yönümü prosesinin düzgün təşkili ilə əlaqədardır.
İkinci məsələ - plan yerlərinin konkret sahələrdə
olan tələbata uyğun
təşkili ilə bağlıdır. Üçüncüsü
- olduqca vacib məsələ
isə ali təhsilin təşkilində elmi və praktik
biliklərin balanslaşdırılmasıdır”. Qeyd edilməlidir ki, bu məsələdə birinci
olaraq gənc kadrların çağdaş
tələblərə və peşəkarlıq
kriteriyalarına uyğun yetişdirilməsi
olduqca ciddi önəm
kəsb edir. Xüsusilə də istedadlı
gənclərin bu peşəyə gəlmələrini
stimullaşdırmaq lazımdır. H.Axundzadə məsələ
ilə bağlı deyir: “Gənc
psixoloqların formalaşdırılmasının özünəməxsus
incəlikləri var. Məsələn, hər
bir peşə sahibinin
şəxsiyyətinə verilən tələblər mövcuddur. Bu, həmçinin
psixoloq
peşəsinə də aiddir. Psixoloq kadrlarının
formalaşdırılması prosesi
yalnız biliklərin ötürülməsi deyil,
gəncin şəxsiyyət kimi
inkişafının yönləndirilməsidir. Bu isə psixologiya sahəsində
təhsil alan gənclərin xüsusi psixoloji treninqlərdə
iştirakını zəruri edir. Lakin konkret tələbənin
şəxsiyyətin inkişafı, psixoloq
keyfiyyətlərinin formalaşdırılması istiqamətində
treninqdə iştirakı onun sırf öz artarışları, bəzən isə
təsadüfün nəticəsi olur.
Yaxşı olardı ki, belə treninqlər
ali təhsilin özündə artıq əvvəlcədən
nəzərdə tutulmuş olsun. Bu, gənc mütəxəssisin
peşə fəaliyyətinə psixoloji
hazırlığı və peşədə
özünüreallaşdırmasında əvəzsiz dəstək
ola bilər”. Vacib məqamlardan
biri peşəkar kadrların
hazırlanmasında və formalaşdırılmasında psixologiya sahəsi ilə bağlı xarici təcrübəyə müraciət
edilməsidir: “Qeyd edim
ki, peşəkar kadrların
hazırlanmasında xarici təcrübəyə
münasibətdə bir-birinə zidd olan iki mövqe
mövcuddur. Birinci mövqenin tərəfdarları
xarici ölkədən qaynaqlanan
hər bir yeni yanaşma, fikir, texnologiya və sairi qeyri-tənqidi
olaraq qəbul edir və
bununla da bir növ ölkəmizdə
illərlə formalaşan ənənələri
dəyərsizləşdirirlər. İkinci
mövqe tərəfdarları isə əksinə,
ifrat mühafizəkar mövqe tutaraq xarici ölkə təcrübəsindən gələn
istənilən yeniliyi inkar
edirlər. Zənnimcə, bu
məsələdə çevik olmaq, kadr
hazırlığında xarici əlaqələlərin
dərinləşdirilməsi ilə bərabər tətbiq
edilən yeniliklərin təhsilimizdə mövcud
olan ənənələrə
uyğunlaşdırılması və cəmiyyətimiz üçün əhəmiyyəti
baxımından qiymətləndirilməsi çox zəruridir”.Psixoloq qeyd
edir ki,
yuxarıdakı məqamlara ciddi diqqət
yetirilərsə, psixologiya sahəsində
mövcud olan kadr çatışmazlığı və
peşəkarlıq problemi də aradan qalxmış olar.
İlkin
Palitra.- 2010.- 14 dekabr.- S. 10.