QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası milli donor institutu kimi

Bu gün cəmiyyətimizi narahat edən problemlərdən biri olan milli donorçuluq inistiutunun formalaşdırılması və gücləndirilməsi, QHT-donor münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi və bu kimi məsələlərin araşdırılıb öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Vətəndaş cəmiyyəti institutlarıının fəaliyyəti ilə bağlı daha çox müzakirə olunan problem maliyyələşmədir. Son illərə qədər ölkədə fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti institutlarıının demək olar ki, böyük əksəriyyəti xarici donorlar tərəfindən maliyyələşdirilirdi. Bu zamana qədər yerli donorçuluq mövcud deyildi. Həmin illərdə ictimai sektorun vəziyyətinin təhlili göstərir ki, xarici donorlardan maliyyələşmə bir sıra problemlərin yaranmasına səbəb olurdu. Bir tərəfdən belə fikirlər irəli sürülürdü ki, vətəndaş cəmiyyəti institutlarıının xarici donorlardan maliyyələşməsi onların həm də həmin təşkilatların müəyyən missiyasını həyata keçirməsi ilə nəticələnmiş olur. Bəzi hallarda isə bir sıra vətəndaş cəmiyyəti institutlarıının fəaliyyətində dövlət və milli maraqların heç də bütün hallarda gözlənilməməsi tənqid obyektinə çevrilmiş olurdu. Ümumiyyətlə, bir neçə il bundan öncə milli donor institutlarının mövcud olmaması, ölkə üçün həyati əhəmiyyətli vacib sahələrə maliyyə ayrılmaması vətəndaş cəmiyyəti institutlarını bir çox hallarda beynəlxalq donorlardan asılı vəziyyətə salır, bu da təbii olaraq cəmiyyətin ictimai qınağına səbəb olurdu. Lakin son illərdə milli donor institutlarının yaranması ilə bu problemlər aradan qalxmağa başladı. Azərbaycanının sosial-iqtisadi inkişafı nəticəsində və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının dövlətin, xalqın inkişafına müsbət təsir göstərməsi və s. kimi məsələlər vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına dövlət dəstəyinin institusional mexanizmlərinin yaradılmasını tələb edirdi. Vətəndaş cəmiyyətinin tərkib hissəsi olan QHT-lərin daha səmərəli fəaliyyət göstərməsi və əlverişli mühitin yaradılması məqsədi ilə 2007-ci il iyulun 27-də Prezident İlham Əliyev “Qeyri-Hökumət Təşkilatlarina Dövlət Dəstəyi Konsepsiyasının təsdiq edilməsi haqqında” sərəncam imzaladı. Həmin ilin dekabrında isə ölkə başçısının, konsepsiyada nəzərdə tutulan müddəaların icrasını təmin etmək məqsədilə imzaladığı fərmanla Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası yaradıldı. Bununla da ölkədə milli donor institutunun əsası qoyulmuş oldu. Qeyd etmək lazımdır ki, buna qədər də ayrı-ayrı dövlət orqanları QHT-lərlə əməkdaşlıq edir, onlara müəyyən qədər maliyyə yardımı ayırırdılar. Şuranın yaradılması eyni zamanda QHT-lərin tarixində yeni mərhələnin başlanğıc dövrü oldu. Artıq bu və ya digər səbəblərdən xarici donorlara çıxışı olmayan yüzlərlə QHT şuranın elan etdiyi müsabiqədə qalib oldu və bununla da ictimai sektorda bir canlanma yarandı. Şura bu müddət ərzində artıq üçüncü qrant müsabiqəsini reallaşdırıb. Seçilən mövzular da birbaşa cəmiyyətin inkişafına yönəlib. Burada bir məqamı da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, xarici donorların maraq göstərmədiyi Qarabağ məsələsi və Azərbaycanın haqq işinin dünyaya çatdırılması, qaçqın və məcburi köçkünlər problemi, vətənpərvərlik və s. milli maraqları özündə əks etdirən mövzuları şura öz prioriteti elan edib və bu istiqamətdə bir sıra uğurlara imza atılıb. QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən 2008-ci ildə 1,2 milyon, 2009-cu ildə 2 milyon 68 min manat, 2010-cu ildə birinci maliyyə yardımı müsabiqəsində 1 milyon 155 min 90 manat məbləğində maliyyələşmə həyata keçirilib. Xatırladaq ki, 2010-cu ilin sentyabrında başa çatan sonuncu müsabiqədə 65 təşkilata 253 min manat qrant ayrılıb.Lakin ekspertlərin fikrincə isə həm rəsmi qurumlar, həm də QHT təmsilçiləri üçüncü sektorun illik büdcəsinin faktiki tələbatdan bir neçə dəfə aşağı olduğunu açıqlayır. Məsələn, Ədliyyə Nazirliyinin statistikasına görə, Azərbaycanda 2009-cu ildə QHT-lərin ümumi büdcəsi 20 milyon manat olub. 2010-cu ilin geridə qalan müddətində 12 milyon 900 manatlıq qrant müqavilələri qeydə alınıb ki, bunun da 2 milyon manatı Dövlət Dəstəyi Şurasının payına düşür. Digər vəsaitlər xarici donorlardan daxil olan qrantlardır. Şura isə QHT-lərin maliyyələşdirilməsi məqsədilə daxil olan illik 15 milyon manatlıq layihələrin 2 milyon manatını qarşılaya bilir. 2010-cu ildə şuranın təxminən 2 milyon 100 min manat civarında müsabiqə fondu olub. 2011-ci ilin büdcə zərfində isə ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması prosesinin inkişafı istiqamətində milli qeyri-hökumət təşkilatlarının daha səmərəli iştirakını təmin etmək, həmçinin qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət qayğısını gücləndirmək məqsədilə dövlət büdcəsindən 2 milyon 766 min 324 manat manat vəsait nəzərdə tutulub. Lakin ekspertlər gələn il üçün nəzərdə tutulan büdcə vəsaitinin az olduğu qənaətindədirlər. Onların fikrincə, bu vəsait şuranın fəaliyyətini tam təmin etməyəcək. Xatırladaq ki, məhz Dövlət Dəstəyi Şurası yaradılandan sonra QHT sektorunda böyük canlanma yaranıb, QHT-lər hərəkətə keçərək öz işlərində dəyişiklik edib.QHT sektoru kimi inkişafda olan sahədə maliyyə vəsaitinə tələbatın hər il artdığını nəzərə alan şuranın apardığı araşdırmalar nəticəsində QHT sektorunda illik tələbatın 30 milyon dollar civarında qiymətləndirilir.Lakin statistik məlumatlara görə, Azərbaycan QHT-ləri üçün xarakterik olan dövlət maliyyələşdirməsinin ümumi maliyyə mənbələrində xüsusi çəkisi Qərbi Avropa ölkələri ilə müqayisədə xeyli aşağıdır. Qərbi Avropadan fərqli olaraq Azərbaycanda QHT-lərin büdcəsi daha çox xarici donor təşkilatlarının qrantlarından və xeyriyyə fondlarının əvəzsiz yardımlarından əmələ gəlir. Xarici donorlar isə məhdud çevrədə olan QHT-lərlə işləməyə üstünlük verir ki, bu, bir sıra problemlərin yaranmasına gətirib çıxarır. Buna görə də dövlət büdcəsindən vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına ayrılan maillyə vəsaitinin artırılması məqsədəuyğun olardı.Bununla belə, xarici donorlardan birdəfəlik imtinanı da düzgün hesab etmək olmaz. Çünki reallıq onu göstərir ki, Azərbaycan dünyanın ayrılmaz tərkib hissəsidir və bütün dünyada qəbul olunan, həyata keçirilən ümumi qaydalar bizim vətəndaş cəmiyyətinin də fəaliyyətində öz əksini tapmalıdır. Biz bu qlobal prosesin içərisində aktiv fəaliyyət göstərərək öz töhfələrimizi verməliyik. Qeyd olunmalıdır ki, bu gün Azərbaycan üzv olduğu beynəlxalq təşkilatlara - Avropa Şurasına, Avropa Birliyinə, BMT-yə və digərlərinə üzvlüklə bağlı vəsaitlər köçürür. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti institutları isə bu vəsaitlərdən faydalanmalı və ölkəyə təkrar mailiyyə axını təmin etməyi də bacarmalıdırlar.Bəzi ictimayyət nümayəndələrinin fikirincə, ölkəmizdə QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının ən başlıca problemi hələ də onların hamı tərəfindən qəbul olunan ictimai mahiyyətli instituta çevrilə bilməməsidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, QHT sektorunu dəstəkləyən dövlət qurumunun olması bizim cəmiyyət üçün yenidir. Onların da bir ictimai təsisat kimi bütün cəmiyyət tərəfindən qəbul olunması üçün vaxt lazımdır. Bir neçə il öncə QHT-lərlə bağlı dövlət təsisatının yaranması zamanı buna pessimist mövqeden yanaşan QHT-lər sonralar şuranın elan etdiyi müsabiqələrdə iştirak etmiş, onunla fəal şəkildə əməkdaşlıq etməyə başlamışlar. Bu da sözsüz ki, şuranın bir təsisat kimi artıq cəmiyyətin etimadının doğrultuğunun göstəricilərindən biridir. İkinci bir tərəfdən əvvəlki müsabiqələrdə bir sıra ictimayyət nümayəndələrinin qeyri-obyektivlik kimi izah etdikləri bir məsələ - şuranın üzvlüyündə təmsil olunan QHT-lərin müsabiqədə iştirak edərək qalib olması idi. Amma şuranın son müsabiqələrində qalib gələn QHT-lərin siyahısına nəzər salsaq görərik, həmin QHT-lər müsabiqədə iştirak etməyib. Və təbii ki, bu da vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirilib və ictimai qınağın daha da azalmasına səbəb olub. Bu gün vətəndaş cəmiyyətinin bir çox problemlərinin həll olunması üçün milli donorçuluğun inkişaf etdirilməsi çox vacib məqamlardan biridir. İlk növbədə vətəndaş cəmiyyətinə digər ölkələrdə göstərilən dəstək təcrübələri ilə bağlı Qərb ölkələri timsalında mübadilələr həyata keçirilməsi daha da gücləndirilməlidir.

Palitra.- 2010.- 22 dekabr.- S. 11.