İnsan psixikasını öyrənən
ixtisaslar vacibdir
Layihə çərçivəsində ötən saylarımızda
ölkədə psixologiya
sahəsi üzrə savadlı kadrların yetişməsi, bunun üçün müvafiq
və səviyyəli
təhsil şəraitinin
olması və bu sahədə olan problemlər barədə yazmışdıq. Qeyd etmək
lazımdır ki, bu sahə hazırda
inkişaf etmiş cəmiyyətin tələbinə
uyğun olaraq olduqca aktuallaşıb.
Ona görə də sözügedən mövzuya
bir qədər başqa tərəfdən
yanaşmağı məqsədəuyğun
hesab edirik.
Ötən saylarımızda qeyd etmişdik ki, peşəkarlıq probleminin
aktual olduğu sahələrdən biri də psixologiyadır və bu sahəyə
və onunla bağlı olan bütün digər sahələrə üz tutanlar, özlərini peşəkarlar kimi qələmə verənlər
də həddindən
artıq çoxalıb. Daha doğrusu,
sosial-psixoloji məsələlərin
gündəmdə əsas
yeri tutduğu bir şəraitdə psixoloq ixtisası da yaman dəbə
minib. İnsanlar gündəlik davranış,
məişət problemləri
ilə bağlı olaraq sözügedən sahə ilə məşğul olanlara daha çox müraciət etməyə
və onların məsləhətlərinə qulaq
asmağa başlayıblar.
Bu isə “psixoloq”
adı altında fəaliyyət göstərənlərin
sayını yaman artırıb. Onu da xüsusilə vurğulamaq
lazımdır ki, cəmiyyət üzvlərinin
çoxu psixoloqun psixiatrdan, psixoterapevtdən
və sair yaxın sahə mütəxəssislərindən fərqini bilmir. Bu isə əlavə
ciddi çətinliklər
törədir.Qeyd etmək
lazımdır ki, insan kapitalının formalaşdırılması baxımından
peşəkar psixoloqların,
eləcə də insan psixikası ilə məşğul olan ixtisaslara aid savadlı kadrların yetişdirilməsi və fəaliyyəti olduqca önəmlidir. Ümumiyyətlə, son onilliklərdə bütövlükdə
dünya üzrə, həmçinin ölkəmizdə
müxtəlif fəaliyyət
sahələrində psixoloqlara,
eləcə də digər əlaqədar sahə mütəxəssislərinə
olan tələbatın
artması tendensiyası
müşahidə olunur.
Yəni məsələn,
on il öncə
hər hansı bir peşə sahibi qarşısına çıxan məsələlərin
psixoloji aspektlərini
öz qüvvəsi və təcrübəsinə
əsaslanaraq həll edə biləcəyini düşünürdüsə, indi bu məsələlərin
həllində elmi psixoloji, tibbi biliklərin zərurəti
danılmazdır. Cəmiyyətdə peşəkar psixoloqlara tələbatın artması
müsbət hal olmaqla bərabər bu həmçinin göstərilən peşə
sahiblərinin üzərinə
düşən məsuliyyəti
də artırır. Ölkəmizdə bu sahədə
olan problemlər psixoloji-tibbi xidmətin təşkili və keyfiyyəti ilə əlaqələndirilə bilər.
Müxtəlif sahələrdə, məsələn, təhsil
sahəsində, səhiyyədə,
penitensiar sahədə
reallaşan tibbi-psixoloji
xidmət özünəməxsus
cəhətlərə malikdir.
Bu sahədə çalışan mütəxəssis
bir tərəfdən
ümumpsixoloji elmi biliklərə, digər tərəfdən isə konkret sahənin xüsusiyyətlərindən irəli
gələn biliklərə
malik olmalıdır.
Göstərilən xidmət
sahəsinin əsas problemlərindən biri kimi ali
savadlı kadrların
praktik sahəyə yönəldilməsi və
onların bu sahədə fəaliyyətinin
dəstəklənməsi prosesinin
zəif təşkili
hesab edilir. Yəni çox zaman belə olur ki, dərin elmi biliklərə malik, savadlı kadrlar təhsilini başa vurduqdan sonra hara üz
tutacaqlarını bilmirlər.
Bir çox hallarda isə müxtəlif müəssisələrdə mövcud
olan psixoloq, psixoterapevt və sair ixtisas ştatları
qeyri-peşəkar, qısamüddətli
kurs keçmiş şəxslər tərəfindən
tutulmuş olur. Belə olan halda gənclərin
bir qismi başqa sahələrə
üz tutaraq orada da öz
peşəsi olduğuna
baxmayaraq faktiki olaraq qeyri-peşəkar kimi fəaliyyət görtərir, digər qismi isə xarici ölkələrdə
təhsilini davam etdirir, sonra isə bir çox
hallarda elə xaricdə də özünü reallaşdırır.
Bu isə insan
kapitalı baxımından
ölkəmiz üçün
itki deməkdir. Belə ki, xarici
ölkədə təhsil
alaraq orada özünü reallaşdırmağa
qadir olan gəncin potensialı,
onun öz ölkəsinə verə
biləcəyi töhfəsi
bir növ əvəzsiz olaraq itirilir.Qeyd edildiyi kimi, hazırda cəmiyyətdə psixoloqla
psixiatr, psixoterapevt tez-tez qarışdırılır.
Bəs bu ixtisasların bir-birindən fərqi nədir? Onların cəmiyyət üçün
aktuallığı nədədir?
Əslində cəmiyyət nümayəndələri
bir-birilərinə tez-tez
bu cür suallar verirlər. Bununla bağlı olaraq bizə fikirlərini birinci dərəcəli həkim-terapevt, beynəlxalq
dərəcəli həkim-psixoterapevt,
psixoloq Şəmsəddin
Babayev bildirdi. Ekspert qeyd edir ki,
psixiatriya psixi xəstəliklərin əlamətləri,
səbəbləri, inkişafı,
qarşısının alınması
və müalicəsi
haqqında elm olaraq psixi xəstəliklərlə(psixozlarla) yanaşı nevrozlar və somatik (bədən) xəstəliklər zamanı
əmələ gələn
psixi dəyişiklikləri
də öyrənir:
“Bu sahənin mütəxəssisi
- həkim-psixiatr xəstələrin
müalicəsində əsasən
dərman preparatlarından
istifadə edir”.Ekspertə
görə, psixoterapiya
isə psixoloji təsirlər sistemidir: “Amma bəzən yanlış olaraq psixoterapiya ilə psixiatriyanı qarışıq
salırlar. Halbuki bu müalicə
söz və mimika, susmaq, psixi prosesləri və somatik vəziyyəti dəyişən
üsullar, hipnoz və sair vasitələrlə
aparılır. İnsan orqanizminin
potensialını aşkar
etmək üçün
psixikaya təsir olunur, insanın özünə və ətraf mühitə münasibəti dəyişir,
o, həyatda öz dəyərini başa düşür. Psixoterapiya - insanın
həm özü, həm də dünya ilə harmoniya yaratmaq naminə keçmişin və gələcəyin psixoloji qaydaya salınmasıdır. Burada əsas
məqsəd insanın
öz davranışında
elastik olması və müxtəlif vəziyyətlərdən çıxmağı,
fəaliyyətin yeni,
xeyirli yollarını
tapmağı bacarmasıdır.
Bu sahənin mütəxəssisi
həkim-psixoterapevt, bəzi
ölkələrdə isə
həkim-psixoloq adlanır.
Ümumiyyətlə, psixoterapiyanın postsovet məkanında
150, dünyada isə
250 metodu qeydə alınıb. Mütəxəssislər bu metodlarla məsələni
radikal və köklü şəkildə
həll edirlər”.
Ekspert bildirir ki, psixoterapiya
təbabət, psixologiya,
pedaqogika, fəlsəfə,
sosiologiya, politologiya, ədəbiyyat, incəsənət
və sair elmlərlə sıx şəkildə bağlıdır.
Psixoterapiya sxematik olaraq beş
yerə bölünür:
tibbi psixoterapiya, psixoloji psixoterapiya, pedaqoji psixoterapiya, fəlsəfi psixoterapiya, sosioloji və ya siyasi psixoterapiya.Tibbi
psixoterapiyada stenokardiya
tutumlarının, hətta
miokard infarktının
da qarşısını
almaq mümkündür:
“Hamilə qadınların
halsızlıq problemləri,
dölsüzlük və
sair problemlər, baş, bel ağrılarının
tibbi psixoterapiya vasitəsilə çox effektiv olaraq müalicəsi aparılır.
Mədə yarası, şəkərli
diabet, dəri xəstəlikləri kimi xəstəliklər bu üsulla effektli şəkildə müalicə
oluna bilər. Qorxu və həyəcanlar nəticəsində yolu keçə bilməyən,
avtobusa minə bilməyən, ictimaiyyət
arasına çıxa
bilməyən insanların
müalicəsi də
bu yolla effektiv olaraq aparıla bilər. Belə hallarda dərmanlar az
effekt verir və tibbi psixoterapiyanın
gücü daha çox kara gəlir. İntim məsələlərdə yaranan
böhran hallarında
da tibbi psixoterapiya kara
gəlir”.Psixoloji psixoterapiya
isə psixoloji problemlərin həllində
istifadə olunur: “İmtahan zamanı, səhnədə, müəyyən
ekstremal hallarda insan adətən həyəcanlanır və
özünü itirir.
Ailədə kimsə həyat
yoldaşını və
ya uşağını
ram edə bilmir.
Ailə-məişət zəminində və
sair sahələrdə
yaranan problemlərdə
psixoloji psixoterapiya çox önəm daşıyır. Pedaqoji psixoterapiyadan
təlim və tərbiyə prosesində
istifadə olunur.
Bir də görürsən ki, uşaq istedadlı
olur, amma oxumur, sözə baxmır, çətin yuxuya gedir və
sair. Belə hallarda yeganə
təsir edən vasitə pedaqoji psixoterapiyadır.Fəlsəfi psixoterapiyadan
insanın şəxsiyyətinin
formalaşması, dünyanı
qavraması, dünyagörüşünün
dəyişilməsi üçün
istifadə olunur”.
Sosial psixoterapiya və ya uğurlu
biznesin sirləri barədə danışan
ekspert qeyd edir ki, psixoterapiyanın
bu üsullarından insana və ya insan qruplarına
təsir etmək üçün istifadə
olunur: “İnkişaf etmiş Avropa ölkələrində, ABŞ-da, Kanadada və
sair ölkələrdə
biznesdə və həyatın bir çox sahələrində
psixoterapiya və psixologiyanın nailiyyətlərindən
geniş istifadə olunur. Tərəfmüqabilini inandırmaq, dilə
tutmaq, öz ardınca aparmaq üçün biznesmenləri,
hüquqşünasları, diplomatları, polis əməkdaşlarını,
dövlət məmurlarını,
mətbuat və reklam işçilərini,
idmançıları psixoloji
olaraq xüsusi hazırlayırlar. İmkanlı şəxslərin böyük
nüfuz qazanmasında
psixoterapiyanın böyük
rolu var”.
İlkin
Palitra.- 2010.- 22 dekabr.- S. 10.