Professor Rasim Məmmədov: “Günəş enerjisindən istifadəyə diqqət yetirmək lazımdır”

"Alternativ enerji mənbələri elmtutumlu sahə olduğuna görə, burada yalnız onların texnologiyasının hazırlanması, texniki işçilər kifayət etmir, mütləq elmi təfəkkürü olan alimlər cəlb olunmalıdır"

Layihə çərçivəsində növbəti müsahibimiz BDU-nun fizika fakültəsinin dekanı, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor Rasim Məmmədovdur.

- Mən 1974-cü ildən Bakı Dövlət Universitetinin fizika fakültəsində laborant kimi çalışmışam, 1975-ci ildə aspiranturaya daxil olmuşam. 1979-cu ildə dissertasiya müdafiə edib fizika-riyaziyyat elmləri namizədi oldum. Daha sonra müəllim, baş müəllim, dosent və nəhayət, professor kimi çalışıram. 1999-cu ildən dekan müavini, 2004-cü ildən dekan vəzifəsindəyəm. İşlədiyimiz müddət ərzində biz fizikanın aktual problemləri ilə yanaşı tədris prosesi ilə məşğuluq. Tədris prosesinin inkişafı o səviyyəyə gəlib çatıb ki, biz də hazırda dünyəvi təhsil sisteminə qoşulmuşuq. Boloniya təhsil sisteminin bütün qaydaları artıq bizim fakültədə tətbiq olunub. Artıq I və II kurslar tamamilə Boloniya sisteminə keçib, III və IV kurslarda isə qismən bu sistemin qaydalarından istifadə olunur. Fakültədə min nəfərə yaxın bakalavriat və magistratura təhsil pilləsində oxuyan tələbə var, 100 nəfərə yaxın professor-müəllim heyəti çalışır. Hazırda tələbələr fakültədə 4 ixtisas üzrə təhsil alır və 13 ixtisaslaşma üzrə magistraturada təhsil alan tələbələr sonradan təhsilini doktoranturada davam etdirirlər, layiqli tələbələr BDU da saxlanılır. Son illər elmi-texniki inkişafın tələbinə uyğun olaraq universitetdə yeni kafedralar açılıb. 2005-ci ildən fizika fakültəsində Nanomaterialların kimyəvi fizikası kafedrası yaradılıb. Hazırda orada nanotexnologiyanın ən müasir problemləri üzrə tədqiqat işləri gedir. Həmin dövrdən fizika fakültəsinin tədris planına nanotexnologiyanın ayrı-ayrı fənlərinə uyğun dərslər daxil edilib. Bununla yanaşı fakültədə ən müasir problemlər üzrə tədqiqat işləri həyata keçirilir. O cümlədən, yarımkeçiricilər sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edilib. Son dövrlər çox böyük diqqət yetirilən alternativ enerji mənbələrinə aid geniş işlər həyata keçirilməkdədir. Belə ki, fakültədə uzun illərdir Günəş çeviricilərinin üzərində tədqiqat işləri aparılır. Bu sahəyə aid fakültədə böyük kadr potensialı var. Xüsusi metodikalar hazırlanıb və Günəş çevricilərinin hazırlanmasında itifadə olunan fiziki, kimyəvi və digər metodlar artıq tətbiq olunur. Ümidvarıq ki, apardığımız tədqiqat işləri tezliklə praktikada tətbiq olunacaq. Tələbələr tədrislə yanaşı elmi-tətqiqat işlərinə cəlb olunurlar. Onların sonradan müəllim və elmi kadr kimi formalaşmasında aşağı kurslarda aparılan elmi-tətqiqat işləri böyük rol oynayır.

- Bu gün ölkədə fizikanın inkişafı hansı səviyyədədir və gənclərin bu sahəyə olan marağı sizi qane edirmi?

- Ölkəmizdə elm sahələri içərisində ən inkişaf etmiş sahələrdən biri məhz fizika hesab edilir. Beynəlxalq aləmdə 1970-ci illərdən başlayaraq yarımkeçiricilər fizikası sahəsində geniş elmi məktəblər yaranmışdı. O cümlədən, ölkəmizdə də belə bir elmi məktəb yaranmağa başladı və sonralar bu sahənin inkişafı elə bir mərhələyə çatdı ki, Azərbaycan yarımkeçiricilər fizikası sahəsi dünyəvi sahəyə çevrildi. Hazırda ölkəmiz yarımkeçiricilər fizikası texnikası, texnologiyası üzrə ən inkişaf etmiş elmi mərkəz hesab edilir. Bu sahə üzrə kadrlarımız artıq Amerika, Almaniya, İngiltərə, Fransa, Yaponiya, Türkiyə, İran və digər ölkələrdə çalışırlar. Onların elmi nailiyyətləri daim bizim diqqət mərkəzindədir. Hazırda bu sahədə fakültəmizdə tədqiqat işləri gedir. Beləliklə, yarımkeçiricilər fizikası sürətlə inkişaf edir və bu da dünya səviyyəsində elmi-texniki tərəqqiyə böyük töhfə verəcək. Hər il bizim fakültədən ölkənin müxtəlif bölgələrinə 100-dən artıq fizika ixtisası üzrə müəllim göndərilir. Gənclərin fizikaya münasibəti çox yaxşıdır. Fizika həm texniki elmlərin mənimsənilməsində, həm də əlaqədə olan digər elmlərin inkişafında əsas yerlərdən birini tutur. Ona görə də həyatda, cəmiyyətdə, təbiətdə baş verən prosesləri aydınlaşdırmaq üçün fizikanı bilmək lazımdır. Bu gün kompyuter texnologiyasının inkişafı ilə əlaqədar gənclər internetdən geniş istifadə edirlər və bu da məhz fizikanın nailiyyətləridir. Ona görə də onlarda fizika ilə bağlı çox gözəl təsəvvürlər yaranır və bu elmi öyrənməyə can atırlar.

- Hazırda bu sahədə hansı problemlər mövcuddur?

- Problemlərə gəldikdə bu, Günəş çeviricilərinin hazırlanması ilə bağlıdır. Belə ki, bu, yarımkeçirici cihazların hazırlanması, işlənməsi və texnologiyası sahəsində mövcud olan elmdir və Günəş batereyalarında istifadə oluna biləcək yeni növ yarımkeçiricilərin sintezi üzərində işlər gedir. Nəzəri fizika sahəsində də işlərimiz kifayət qədər yüksəkdir. Bununla yanaşı polimer fizikasına geniş diqqət ayrılır. Fakültəyə kifayət qədər yeni cihaz və qurğular alınıb və ən son nailiyyətlərdən olan atom qüvvə mikroskopu vasitəsilə tələbələrimiz laboratoriyada işlər həyata keçirir, elmi təqiqat işləri ilə məşğul olurlar və bu da o deməkdir ki, artıq makro deyil, mikroaləmdə baş verən fiziki proseslər tələbələrin gündəlik tədqiqat obyektinə çevrilib.

Fizika sahəsində ədəbiyyatla bağlı problem demək olar ki, yoxdur. İndiyədək əsasən rus mənbələrindən istifadə edilirdi. Son dövrlərdə rus ədəbiyyatının, o cümlədən dərs vəsaitlərinin Azərbaycan dilinə tərcüməsinə geniş yer ayrılıb. Tələbələrin təhsil planlarına uyğun olaraq ana dilində dərs vəsaitləri yazılıb.

- Bu gün ölkədə aktual məsələlərdən olan alternativ enerjinin tətbiqi ilə bağlı fizika elmi hansi töhfələri verə bilər? Diplomatiya Kollecində alternativ enerjidən istifadəni reallaşdırmaq nəzərdə tutulur. Sizcə bunu digər ali təhsil ocaqlarında da tətbiq etmək mümkündürmü?

- Alternativ enerji mənbələri elmtutumlu sahə olduğuna görə, burada yalnız onların texnologiyasının hazırlanması, texniki işçilər kifayət etmir, mütləq elmi təfəkkürü olan alimlərin cəlb olunması ilə bu sahəni inkişaf etdirmək olar. BDU-da bu sahədə həm kadr, həm də elmi tədqiqat imkanı var. Bunları istehsalla əlaqələndirmək və bir mərkəzdə cəmləşdirərək alternativ enerji mənbələrini inkişaf etdirmək olar. Xüsusilə də Günəş enerjisindən istifadəyə diqqət yetirmək lazımdır. Bu sahədə fizikanın rolu çox böyükdür. Bununla bağlı bizim fakültədə çox böyük ehtiyat var-həm maddi-texniki baza, həm də kadr potensialı. Bundan başqa biokütlə də yeni bir sahədir və burada elə biokütlə istehsal etmək lazımdır ki, onda olan komponentlər yanacaq kimi istifadə oluna bilsin. Belə bir texnologiya da BDU-da mövcuddur. O texnologiyadan istifadə edərək həm çoxlu biokütlə yaratmaq olar, həm də həmin biokütlədən yanacaq kimi istehsal etmək olar.

Diplomatiya Kollecində yağış suyundan istifadənin tətbiqi nəzərdə tutulub və xüsusi qurğular yaradaraq o enerjidən istifadə ediləcək. Amma o, kütləvi enerji ola bilməz və xırda məqsədlər üçün istifadə oluna bilər. Ancaq alternativ enerji kimi çox yaxşı bir vasitədir. Ümumiyyətlə, ondan alınan enerji o qədər də güclü olmadığı üçün ayrı-ayrı təhsil ocaqlarının bundan istifadəsinə ehtiyac yoxdur. Bu gün Almaniya, Amerika, Çin, Yaponiya öz enerji tələbatının 10 faizini alternativ enerjidən istifadə ilə ödəyirlər. Bunun da içərisində xüsusi yeri Günəş elementləri tutur. Hazırda geniş tədqiqat işləri aparılır ki, bu sahədə faydalı iş əmsalı artırılsın. Yalnız elmdən istifadə etməklə buna nail olmaq mümkündür, yəni, texniki məsələ deyil.

Son dövrlər ölkə başçısının alternativ enerji mənbələrindən istifadə üçün verdiyi sərəncamlar bizi tam əmin edir ki, yaxın gələcəkdə alternativ enerji mənbələrindən ölkəmizdə geniş istifadə olunacaq. Sənaye və Energetika Nazirliyinin tərkibində yaradılan Bərpa olunan və Alternativ Enerji Mənbələri Agentliyi bu sahədə çox gözəl istiqamət seçib.

Müəssisələrlə, o cümlədən BDU ilə əlaqələr yaratmaq istəyirlər ki, onların imkanlarından istifadə edilsin. Belə bir agentliyin yaranmasını alqışlayırıq və tam əminik ki, bu agentlik ölkədə alternativ enerji mənbələrindən istifadəni sürətləndirəcək, yaxın gələcəkdə ölkəmiz bundan bəhrələnəcək.

Ölkədə həm Akademiya, həm də Təhsil Nazirliyinə daxil olan elmi mərkəzlərdə alternativ enerji ilə bağlı işlər gedir. Ancaq problem o idi ki, koordinasiya yox idi. Radiasiya Problemləri İnstitutunda da bu sahədə tədqiqatlar gedir.

Nigar

Palitra. -2010. – 4 may. – S.6.