Şəkidə hər üç ailədən biri sənətkardır

Suvenir zavoduna ehtiyac var

Turizm sektorunun ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sahələrindən birinə çevrilməsi prioritet istiqamətlərdəndir. Ölkə başçısı tərəfindən təsdiq olunan 2010-2014-cü illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı da məhz buna yönəlib. Adıçəkilən proqramın həyata keçirilməsi üzrə tədbirlər planında əksini tapan bəndlərdən biri də milli sənətkarlıq və suvenir məhsullarının istehsalının təşviqi ilə bağlıdır. Qeyd edək ki, xarici ölkələrdə bu fakta çox böyük önəm verilir. Xüsusilə turizmin inkişaf etdiyi ölkələrin iri şəhərlərində xüsusi suvenir mağazaları var ki, turistlər ən çox həmin mağazalara baş çəkirlər.

Eyni zamanda ölkəyə gələn yüksək səviyyəli qonaqlara xüsusi hazırlanmış suvenirlər təqdim edilir ki, bunlarda da həmin ölkənin tarixini, mədəniyyətini, dövlət atributlarını əks etdirən cizgilər olur. Məsələn, Almaniyada mağazalarda satılan bütün suvenirlərin üzərində Berlinin şəkli, ölkənin xəritəsi, tarixi-mədəniyyət abidələrinin təsviri əks olunub. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Turizm İdarəsinin müdiri Aydın İsmiyevin sözlərinə görə, bu gün Azərbaycanda və bölgələrdə müxtəlif sexlər suvenir istehsalı ilə məşğul olur, amma onlara konkret hansısa qurum tərəfindən heç bir nəzarət olunmur: «Bizim qonaqlarımız olanda həmin sexlərə əvvəlcədən sifariş veririk. Bunlar kiçik həcmli suvenir xalçalar, kəlağayılar və s. ola bilər. Əsas olan budur ki, həmin suvenirlər başqa ölkələrin istehsalı olmasın». A.İsmiyev çıxış yolu kimi əvvəllər Bakıda mövcud olan suvenir zavodunun bərpasının vacibliyini deyir: «Dövlətin nəzarətində olan suvenir zavodunun olması yaxşı olardı. Bu, əvvəlki zavodun fəaliyyətinin bərpası şəklində də ola bilər. Əsas olan budur ki, turistlərə təqdim olunan suvenirlər Azərbaycan mədəniyyyətini, dövlət atributlarımızı, tariximizi əks etdirsin».

Bəs bu gün ölkəmizdə qədim tarixə malik sənət növlərinin istehsalı və onun təbliği istiqamətində hansı addımlar atılır? Müsahiblərimiz Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən "Sənətkarlıq paytaxtı" elan edilən Şəki şəhərinin sənətkarlarıdır:

«Turistlər daha çox kiçik suvenirlərə üstünlük verirlər»

Bu sənətkarlardan biri şəbəkəçi Tofiq Rəsulovdur:

- Şəbəkəçi sənətini uşaqlıqdan atamdan öyrənmişəm. Ümumiyyətlə, şəbəkənin müxtəlif növləri var. Belə ki, 8, 6 bucaqlı, 5 minlik, 14 minlik, hətta digər şəbəkə növləri var və mən onların hamısından istifadə edirəm. Onların sırasında ən çətin növ 14 minlik hesab edilir ki, bu şəbəkə 6 aya başa gəlir. Şəbəkə ilə bağlı sifarişlər qəbul edirik. Otellər, adi adamlar üçün hazırlayırıq. Ancaq məhsulları yerli əhalidən daha çox turistlər alır. Hazırlanan məhsulun miqdarına gəldikdə isə o gələn turistlərin sayına baxır. Əsasən Türkiyə, İran, Almaniya, İran, Amerikadan gələn turistlər alır. Bu sənətdə zəhmətlə yanaşı bilik də tələb olunur. Burada həndəsə, riyaziyyat, rəsmxət kimi elmlər birləşir. Qiymətlərə gəldikdə isə kiçik işlər var ki, 20-50 manat arasındadır, gec başa gələn şəbəkə isə 200-300 manatadır. Bu sənəti yaşatmaq, gələcək nəslə çatdırmaq üçün bizdə dərnək fəaliyyət göstərir. Burada uşaqlar sənətin sirlərinə yiyələnirlər, ancaq onların sırasından 1-2 nəfər yaxşı öyrənən çıxarsa böyük işdir. Gərək uşaqda həvəs olsun və bu gün az da olsa həvəs göstərənlər var. Biz Bakıda keçirilən turizm sərgisində iştirak etdik, amma bu, bizim ilk sərgi deyil. Belə ki, Səudiyyə Ərəbistanında, Tunisdə, Türkiyədəki sərgilərdə olmuşam. Azərbaycandan müxtəlif sənət ustaları dəvət olunsa da şəbəkə sahəsində ölkəmizi yalnız mən təmsil edirəm. Xaricdə olarkən müşahidə edirəm ki, bu sənətdən dünyada yoxdur, yalnız bizdədir. Hazırda ölkədə şəbəkədən əsasən otellərdə, abidələrdə istifadə edilir. Məsələn, Xan sarayını biz bərpa etmişik. 1959-cu ildə mənim atam bu sarayı bərpa edib, 2002-2004-də mən bərpa etmişəm. Atamın sənətini davam etdirirəm ki, bu sənət ölməsin. Elə şəbəkə var ki, özümüz hazırlamışıq, yeni dizayndır. Ancaq eləsi var ki, qədimliklə müasirliyin vəhdətini təşkil edir. Məsələn, masaüstü lampa var ki, o müasir üsuldadır. Turistlər böyük şəbəkələri apara bilmirlər və onlar daha çox kiçik suvenirlərə üstünlük verirlər. Turistlərin daha çox maraq göstərdiyi şəbəkələrdən biri rəhlədir. Kitab oxumaq üçün istifadə edilən bu şəbəkəni bir ağacdan hazırlayıram və iş ağacın içərisində aparılır, qiyməti isə 30 manatdır. Ümumiyyətlə, şüşə işləmələr daha çox vaxt tələb edir. Əgər burada 1 mm yanlışlıq olarsa nəticə alınmır. Adətən eskizi işləyirik və sonra onu taxtaya köçürürük. Bu il Şəki "Sənətkarlıq paytaxtı" elan edilib və çalışırıq ki, yeni işlər təqdim edək və gələn turistlər də bizim xalqın incəsənəti, mədəniyyətinin nəyə qadir olduğunu bilsinlər. Bizdə bu sahədə zavod yoxdur, ancaq əl işləridir. Şərait olsa, biz də onu genişləndirərik, tələbatı da ödəyərik. Genişləndirmək üçün bir qədər maliyyə dəstəyi lazımdır. Bəlkə də gələcəkdə sahibkar kimi bu istiqamətdə fəaliyyəti genişləndirə bilərik.

«Ən çox araqçın, telefon kisələri, əl çantaları, süfrələr alınır»

Növbəti müsahibimiz təkalduz ustası Güləndam Alxasovadır:

- Ümumiyyətlə, təkalduz məxmər, yun parça üzərində işlənir. Ancaq qoblin üslubunda olan təkalduz kətan parça üzərində işlənir. Təkalduz sənəti Şəkidə qədim el sənətidir ki, bu da tək əllə almaq mənasındadır. Bu sənətlə qədimdə kişilər məşğul olsa da zaman keçdikcə qadınlar bu sənəti seçiblər və biz də bu sənəti yaşatmaqla gələcək nəsillərə çatdırmaq istəyirik. Çətin sənətdir və bir əsərin üzərində 3-4 ay işləyirik. Hazır olduqdan sonra çərçivəyə salırıq, satırıq, hədiyyələr veririk, həmçinin muzeylərə təqdim edirik. Hazırda Şəkidə bu sənət qadınlar arasında geniş yayılıb. Şəki Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biridir və burada hər üç ailədən biri sənətkardır. Hətta bu sənətlə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan gənclər, sağlamlıq imkanı məhdud olan insanlar da məşğul olur. Mən həm rəssam kimi Rəssamlar İttifaqının üzvüyəm, həm də xüsusi qayğıya ehtiyacı olan gənclərlə bağlı reabilitasiya mərkəzinin rəhbəriyəm. Orada gənclərə bu qədim el sənətini öyrədirik. Hazırda 30-a yaxın sağlamlıq imkanı məhdud insan var ki, bu sənətə yiyələnib və onlar da digər insanlar kimi bu sənəti yaşatmaqdadır. Bu, iki tərəfdən də qiymətlidir, çünki həm əlil insanı yaşadır, həm sənət yaşayır. Bu sənətə insanın fiziki qüvvəsi daha çox sərf olunur. Ancaq çox maraqlıdır və biz ailəliklə bu sənətlə məşğul oluruq. Şəki Sənətkarlıq Mərkəzində mənə Rayon İcra Hakimiyyəti tərəfindən qalereya ayrılıb və orada emalatxanam var. Fərdi şəkildə bu işi həvəsi olan qızlar, gənclərlə davam etdirirəm. Bu sənətdə gəliri əsas götürmürük, çalışırıq ki, sənət yaşasın, amma sifarişlər, satış da olur. Həm turistlər, həm də yerli əhali tərəfindən alınır. Əsasən ipək saplardan istifadə olunur və ən çox araqçın, telefon kisələri, əl çantaları, süfrələr alınır. Mən istərdim ki, bu sənət daha geniş yayılsın və bizim qədim bir el sənəti kimi bütün dünyaya səs salsın.

«İstəmərəm ki, babam, atam məşğul olan papaqçılıq sənəti unudulsun»

Digər müsahibimiz isə papaqçı Aqil Kərimovdur:

-Mən papaqçılıq sənətini babam, atamdan öyrənmişəm. Azərbaycanda qədimdə 650 papaqçı olub ki, onların 250-si Şəkidə olub. Ancaq indi Şəkidə papaqçı atam və mənəm. Papaq-mənim anlamımda qeyrət rəmzidir və bunu bütün kişilər başına qoymalıdır. Şəkidə papaq həm yerli əhali, həm də xaricilər tərəfindən alınır. Əsasən bizdə gənclər deyil, yaşlı insanlar alırlar, ancaq keçmişdə olduğu kimi həvəs yoxdur. Papaqları əsasən qaragül quzularının dərisindən hazırlayırıq ki, bunlar da Özbəkistandan gətirilir. Həmin qoyun növü ölkəmizdə yoxdur və bir vaxt gətirilsə də bu növ qoyunlar inkişaf etmədi. Bu qoyunların əti yeyilmir, onun ancaq dərisindən istifadə edilir. Hətta elə quzular var ki, dərisini almaq üçün ana bətnində boğulur. Qiymətlərə gəldikdə isə məsələn, qara rəngli papaqlar 60-70 manat, ən bahalı gümüşü rəngli əntiq adlanan papaqlar 150-180 manatdır. Çoban papaqları adlanan ağ rəngli bu papaqlar əsasən çobanlar, rəqqaslar üçün nəzərdə tutulur. Ancaq daha çox xaricilər alırlar. Onu da qeyd edim ki, hazırda bu papağı alan çoban yoxdur. Sadəcə, adı qədimdən belə saxlanılıb. Bu dərilər də bahalıdır və 60-70 manata satılır. Şəkidə dükanımız var və orada istehsal edib satırıq. Mən istəmərəm ki, babam, atam məşğul olduğu bu qədim sənət unudulsun. Ancaq təəssüf ki, indi bu sənətlə heç bir gənc maraqlanmır. Ölkəmizdə keçirilən müxtəlif sərgilərdə iştirak etmişəm. Papaqçı olmaq üçün bu sənəti bacarmaq lazımdır. N.Gəncəvinin sözlərilə desək: "Kamil bir palançı olsa da insan, yaxşıdı yarımçıq papaqçılıqdan". Bu çətin sənət olduğu üçün hər insanın işləməyə səbri çatmır. Elə papaq var ki, 1-2 günə, eləsi də 1 həftəyə başa gəlir. Bir vaxtlar bölgələr üzrə ayrı-ayrı papaq növlərindən istifadə edilib, ancaq indi eyni formalardan istifadə edilir. İndi əsasən papağı ziyalılar alır. Əziyyəti qazancından daha çoxdur. Ancaq bu sənətə gəlməyimə peşman deyiləm.

Nigar

Palitra. -2010. – 4 may. – S.12.