İqtisad elminin strateji problemləri
İqtisad elmləri doktoru,
professor İsa Alıyev: «Dünya iqtisadiyyatında baş verən
dəyişikliklərin yaratdığı qeyri-müəyyən
vəziyyətlər geniş təhlil edilməli və Azərbaycan
üçün bu sahədə fəaliyyət proqramları
işlənməlidir»
Alıyev İsa Hüseyn
oğlu 8 oktyabr 1953-cü ildə anadan olub. Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı
İnstitutunu bitirib, iqtisad elmləri doktorudur, elmi rütbəsi
baş elmi işçidir. 6 kitabın və 180-dən
çox məqalə və tezislərin müəllifidir. 5
elmi əsəri xaricdə çap edilib. Azərbaycanda milli
iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafının
modernləşdirilməsi, aqrar sahənin idarə edilməsi,
eləcə də iqtisadi nəzəriyyənin aktual problemlərinin
tədqiqatçısıdır. 2003-cü ildə VEKTOR Beynəlxalq
Elm Mərkəzi tərəfindən təşkil olunan «XXI əsr
Azərbaycan ziyalıları» beynəlxalq layihəsinin qalibi
olub və «XXI əsr Azərbaycan ziyalıları» beynəlxalq
ensiklopedik kitabına adı salınıb.
Layihə çərçivəsində
budəfəki qonağımız AMEA İqtisadiyyat
İnstitutunun direktoru, iqtisad elmləri doktoru, professor İsa
Alıyevdir. İsa müəllim əvvəlcə ölkəmizin
keçdiyi inkişaf yoluna toxundu:
- Müstəqillik əldə
etdikdən sonra Azərbaycan qarşısında dayanan əsas
məsələ bu tarixi nailiyyəti qorumaq idi. Bu öhdəçilik
bir funksiya kimi məhz Heydər Əliyevin üzərinə
düşmüş və o, bu vəzifəni yerinə yetirərək
dövlətçiliyi möhkəmləndirmişdi. Lakin bu
proses davamlılıq tələb etdiyi üçün
Prezident İlham Əliyev çox bacarıqla bu siyasəti
davam etdirərək ölkəmizi dünyada inkişaf
etmiş respublikalar sırasına çıxardı. Bir
sözlə, ölkəmiz öz inkişafında tamamilə
yeni, həm də gələcəyimiz üçün yetkin
bir mərhələyə qədəm qoyub. Bu mərhələnin
də öhdəsinə çox mühüm strateji əhəmiyyətli
vəzifələr düşür. Bu vəzifələrin həlli
bir çox amillərlə bağlı olsa da, əsas amil elmlə
əlaqəlidir. Başqa sözlə desək,
respublikamızın gələcək inkişafının təməl
prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi elmin
qarşısında bir nömrəli vəzifə kimi
dayanır. “Bu gün Azərbaycan dövləti, onun
iqtisadiyyatı, mədəniyyəti
dinamik inkişaf edir. Azərbaycanın gələcəyi məsuliyyətli
qərarlar qəbul etməyə, milli mənafeləri
qorumağa və zamanın
çağırışlarına cavab verməyə qadir
mütəxəssislərdən asılı olacaq.
Qloballaşan və sürətlə dəyişən
dünyanın reallıqları ən yeni texnologiyaların
sirlərini mənimsəməyi, onlardan çevik faydalanmağı
olduqca aktual edir» deyən Prezident İlham Əliyev ölkə
inkişafının daha məsuliyyətli bir dövrə qədəm
qoyduğunu qeyd etməklə bu yolda elmin inkişafının
danılmaz rol oynayacağını xüsusi diqqətə
çatdırıb. Bununla da Azərbaycanda ümumən elmin,
daha konkret desək, iqtisad elminin zamanı qabaqlaya biləcək
vəzifələrin öhdəsindən gəlməsi aktual vəzifə
kimi qarşıya qoyulub.
Milli iqtisadi inkişafın
modernləşmə xətti strateji baxımdan işlənmiş
olsa da, taktiki baxımdan dünyada gedən qloballaşma prosesi
ilə bağlı daimi təkmilləşdirilməli və
inkişaf etdirilməlidir. Ölkədə iqtisadi inkişaf nəticə
etibarilə ölkə vətəndaşlarına, şəxsiyyətin
hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasına,
demokratiyanın inkişaf etdirilməsinə,
liberallaşmanın sürətlənməsinə, bir
sözlə, iqtisadi modernləşmənin mərhələli
demokratikləşməsinə gətirib
çıxarmalıdır. Bir sözlə, iqtisad elmi
qarşısında duran vəzifələr bu kontekstlərdən
çıxış edilərək həll edilməlidir. Məşhur
iqtisadçı C.M.Keyns yazırdı ki, «iqtisadçılar
və siyasi mütəfəkkirlər haqlı olsalar da, səhv
etsələr də, onların ideyaları
başqalarının düşündüyündən daha
böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həqiqətdə
yalnız onlar dünyanı idarə edirlər».
Hazırda Azərbaycanda gedən
quruculuq işlərini dərindən təhlil etmək,
qloballaşan dünyada Azərbaycanın özünəməxsusluğunu
təmin edəcək səviyyədə elmi-tədqiqat
işlərini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zərurətləri
yaxşı bilən dövlət
başçısının elmin inkişafına dair qərarları
müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan
2009-cu il Azərbaycan dövlətinin elm, innovasiya və XXI əsrin
milli intellektual potensialını səfərbər etmək
baxımından tarixi əhəmiyyətli dövlət qərarlarının
qəbul edildiyi il kimi yaddaşlarda qalacaq. Məhz ötən
il dövlət başçısı elmin inkişafına və
bu sahədə problemlərin kompleks həllinə xidmət
etməyə yönəlmiş bir sıra mühüm qərarlar
qəbul edib. Bunlardan “2009-2015-ci illərdə elmin
inkişafı üzrə Milli Strategiya”nı və “Azərbaycan
Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı
üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə
bağlı Dövlət Proqramı”nı, “2009-2013-cü illərdə
Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində
islahatlar üzrə Dövlət Proqramı”nı, Prezident
yanında Elmin İnkişafı Fondunun yaradılması
haqqında sərəncamları qeyd etmək olar.
- Bu qərarların qəbulu
elmin problemlərinin həllində böyük imkanlar
açır...
- Bəli, bununla da elmin, o
cümlədən iqtisad elminin inkişafı
üçün geniş fürsət yaranır. Artıq
dövlət başçısının qeyd etdiyi kimi,
respublika iqtisadiyyatında keçid dövrü bitib və
sosial-iqtisadi inkişafın yeni dövrü başlayıb. Rəsmi
səviyyədə elan olmuş bu müddəa hər birimizin
üzərinə böyük vəzifələr qoyur. Ona
görə də təmsil etdiyimiz elm sahəsində bundan
sonra daha böyük səylə, əzmkarlıqla
çalışmalıyıq. Belə vəzifələrin
öhdəsindən gəlmək haqqında düşünərkən
respublika mətbuatında “İctimai və humanitar elmlər:
zaman kontekstində baxış» məqaləsi ilə
çıxış edən akademik Ramiz Mehdiyev bu məqaləsi
ilə qarşıda duran problemlərlə bağlı bir
çox məqamlara aydınlıq gətirib, onların yeni
dövrün tələblərinə uyğun həlli
yollarını da göstərib. Bu məqalə ilə o,
zamanın nəbzini tutub, tənqidi qeydləri ilə hər
bir elm sahəsinin, o cümlədən iqtisad elminin həll edə
biləcəyi məsələləri açıb göstərib.
Akademik R.Mehdiyev məqaləsində elmi fəaliyyətə,
xüsusən də ictimai elmlərə böyük qiymət
verərək göstərir ki, ictimai elmlər cəmiyyətdə
baş verən proseslərin və dövlət-vətəndaş
münasibətlərinin əlaqələndirilməsini təhlil
etməlidir. O, ölkəmizi obyektiv istiqamətlərə
yönəltməklə millətimizin düşünən
beyninə, insanların ictimai əxlaqının yüksəldilməsinə,
bütövlükdə inkişafın aparıcı amilinə
çevrilməlidir. Bu vəzifələrin öhdəsindən
gəlmək üçün ictimai elmlər sahəsində
yeni ideyalar irəli sürməyə qadir şəxslər,
kreativ düşüncəli insanlara ehtiyac var.
- İqtisad elminin
qarşısında dayanan əsas problemlər, vəzifələr
hansılardır?
- Yeni iqtisadi münasibətlər
dövründə iqtisad elminin üzərinə böyük
vəzifələr düşür. O, cəmiyyətdə
baş verən sosial-iqtisadi proseslərdə düzgün nəticələrin
əldə edilməsi istiqamətində işlər görməli,
baş verə biləcək böhran və ziddiyyətli
halların qarşısının alınması
yollarını diktə etməlidir. İqtisad elmi həm də
nadir inkişaf yolu keçmiş və yeniləşən Azərbaycan
cəmiyyətinin gələcək dayanıqlı
inkişafının əsaslarının, konseptual problemlərinin
işlənib hazırlanmasında da mühüm işlər
görməlidir. Bir sözlə, iqtisad elminin
qarşısında duran vəzifələrin prioritetlərinin
dəqiq müəyyənləşdirilməsi zamanın tələbidir.
Bu prioritetlər sırasında dayanan bəzi əsas məqamları
qeyd etmək olar. Əvvəla, iqtisad elmi Azərbaycanda
müstəqillik dövründə keçilən yolun mərhələlərini,
gələcəyin iqtisadi mahiyyətini, məzmun elementlərinin
çalarlarını dəqiq tədqiq etməli, Azərbaycanın
özünəməxsus yeni sosial-iqtisadi modelini işləyib
hazırlamalıdır. Yeni mühitdə dövlətin
makroiqtisadi tənzimləmədə rolunu
aydınlaşdırmalıdır. Ölkəmizdə iqtisadi
inkişafın müasir modeli, onun xüsusiyyətləri,
konseptual və nəzəri-metodoloji
qanunauyğunluqlarını daha qabarıq təqdim edilməli
və dünyaya çatdırmalıdır. İqtisadi hadisə
və proseslər konseptual modellər əsasında
aparılmalı, milli iqtisadçılıq mövqeyi
aydınlaşdırılmalıdır.İqtisadi tədqiqatlar
qlobal inteqrasiya prosesində insan kapitalının
inkişafının reallaşması istiqamətində
öz vəzifələrini müəyyənləşdirməli
və reallaşdırmalıdır. Digər tərəfdən
iqtisadiyyatın konkret sahələri üzrə mövcud
problemlər müəyyənləşdirilməli və
onların proteks istiqamətləri işlənilməlidir.
İqtisadi fənlərin tədrisi və koordinasiyası sahəsində
işlər görülməlidir. Qloballaşma prosesi nəticəsində
dünya iqtisadiyyatında baş verən dəyişikliklərin
yaratdığı qeyri-müəyyən vəziyyətlər
geniş təhlil edilməli və Azərbaycan
üçün bu sahədə fəaliyyət proqramları
işlənməlidır. Dünyada analoqu olmayan iqtisadi
inkişaf xüsusiyyətləri azərbaycançılıq
nöqteyi-nəzərindən işlənib hazırlanaraq
dünyaya çatdırılmalıdır. Bu baxımdan
ölkəmizdə həyata keçirilən irimiqyaslı
iqtisadi islahatlar, ölkə iqtisadiyyatının strukturunda
baş verən dəyişikliklər təhlil edilməli və
optimal struktur haqqında daimi tövsiyələr
hazırlanmalıdır. Milli iqtisadi inkişaf
konsepsiyasının ideoloji əsasları tədqiq edilməlidir.
Ayrı-ayrı sahələrdə formalaşan tələbat
sistemi müəyyənləşdirilməli, mövcud
ehtiyatlarla tutuşdurma əsasları ilə keyfiyyətli həyat
tərzi məsələləri və bu kimi digər amillər
diqqətdə saxlanılmalıdır.
Anar Miriyev
Palitra. -2010. – 19 may. – S.6.