Eldar Hüseynov:“Yüksək ixtisaslı ekoloji kadrlar hazırlanmalıdır”

“Televiziyalarda «müğənnilər»in bir-birini təhqir etməsi, onlara mebel, maşın, qiymətli daş-qaşlar bağışlanması barədə verilişlərin sayı azaldılmalı və bunların əvəzinə ekoloji maarifləndirmə proqramları nümayiş etdirilməlidir”

Layihə çərçivəsində qonağımız Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin (ADAU) Ekologiya və meşə mühəndisliyi kafedrasının müəllimi, beynəlxalq ekologiya doktoru və professoru Eldar Hüseynovdur.

Bu gün ölkəmizdə yaşıllıqların, parkların salınması, ətraf mühitin mühafizəsi kimi məsələlərə xüsusi diqqət var. Ekoloq Eldar Hüseynov bu məsələyə münasibətini belə ifadə edir: “2010-cu il ölkəmizin ekoloji durumunun yaxşılaşdırılması üçün önəmli bir il olacaq. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin təşəbbüsü ilə respublikamızda ətraf mühitin mühafizəsi, dövlət qoruqları, yasaqlıqlar və milli parkların yaradılması, səhralaşmaya qarşı mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi, yeni meşə zolaqlarının salınması, eləcə də ekoloji cəhətdən mühüm əhəmiyyət kəsb edən digər vacib məsələlər sahəsində böyük işlər görülüb. Ekoloji sivilizasiya mahiyyət etibarilə ətraf mühitə, onun əsas amillərinə (hava, torpaq, su, flora, fauna və s.) neqativ və antropogen təsirlərin qarşısının alınması, təbii resurslardan düzgün və məqsədyönlü istifadə olunması, qorunub saxlanması və gələcək nəsillərə təhvil verilməsindən ibarətdir. Dünyanın inkişaf etmiş və inkişafda olan bütün ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da bu məsələ dövlət siyasətinin əsas tərkib hissələrindən biri və ən vacibi hesab edilməli və Davamlı İnsan İnkişafının başlıca prioriteti sayılmalıdır”.

- Bəs sizcə, bizdə ekoloji mədəniyyət hansı səviyyədədir?

- Maraqlı sualdır. Çox təəssüf ki, bu sahədə biz bir qədər geridəyik. Hazırda beynəlxalq aləmdə hamı belə bir fikirlə razılaşır ki, insanlarda mədəniyyətin, sivilizasiyanın yeni növü - ekoloji mədəniyyət formalaşmalıdır. Ekoloji mədəniyyət bəşəri mədəniyyəti təcəssüm etdirən mədəniyyətin sivil inkişaf forması və təhsil mühitidir. XXI əsr bütün xalqlardan mədəni inkişafın əsas istiqaməti kimi ekoloji təhsilin fasiləsiz inkişaf strategiyasını, konsepsiyasını, proqramını hazırlamağı və həyata keçirməyi tələb edir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından, uşaqlıqdan başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta, orta ixtisas və ali məktəblərdə isə tamamilə formalaşmalıdır. Bunun üçün isə ilk növbədə yüksək ixtisaslı ekoloji kadrlar hazırlanmalıdır. Bu vacib məsələ təbii ki, müvafiq ali məktəblərin, xüsusilə Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin üzərinə düşür.

Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanda ümumilikdə əhalinin ekoloji mədəniyyəti, şüuru, psixologiyası hələ də günün tələbi səviyyəsində deyil. Bunun əsas səbəbi onlarda ekoloji bilgilərin, məlumatların zəif olması, yaxud tamamilə olmamasıdır. Bütün görülən işlərə baxmayaraq ölkədə əhalinin ekoloji maarifləndirilməsi və məlumatlandırılması Davamlı İnsan İnkişafı Konsepsiyasının tələblərinə cavab vermir və onunla uzlaşmır. Odur ki, alimlərimiz, ziyalılarımız əhalinin ekoloji maarifləndirilməsində fəal iştirak etməli və öz mənəvi vətəndaşlıq borcunu layiqincə yerinə yetirməlidir. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən KİV də bu nəcib işə qoşulmalı, təşəbbüskarlıq göstərməli və fəaliyyətini gücləndirməlidir. Çünki əksər mərkəzi və yerli mətbuatlarda, radio-televiziya kanallarında qlobal ekoloji məsələlərə, əhalinin ekoloji maarifləndirilməsinə həsr olunmuş xüsusi verilişlər aparılmır, sanki bu planetar və bəşəri əhəmiyyətli məsələ tamamilə unudulub. Bunun əvəzinə qəzet səhifələrində və efir vaxtlarında milli mentalitetimizə yad olan, gənclərimizin tərbiyəsinə olduqca neqativ təsir göstərən materiallar yer alır, televiziya kanallarında bayağı, yararsız «şou» proqramlar və səsi, sənəti ilə seçilməyən, səhnə mədəniyyəti olmayan «müğənnilər», «estrada ulduzları» daha çox tüğyan edir, ekran sanki onlar tərəfindən zəbt olunub. Televiziya kanallarında onların ata-ana olmağa hazırlaşması, bir-birini təhqir etməsi, onlara villalar, mebel, mənzil, maşın, qiymətli daş-qaşlar bağışlanması barədə verilişlərin sayı azaldılmalı və bunların əvəzinə ekoloji maarifləndirmə proqramları nümayiş etdirilməlidir. Yeri gəlmişkən, olduqca vacib bir məsələyə toxunmağın vaxtı artıq çoxdan çatıb. Ali məktəb dərslikləri əvvəllər dövlətin maliyyə dəstəyi hesabına nəşr olunurdu. Hətta müəlliflərə böyük məbləğdə qonorar da verilirdi. Bu gün isə həmin sahədə vəziyyət heç də qənaətbəxş deyil, əksinə, çox acınacaqlı haldadır. Müəlliflər dərsliyi yazır, aldığı çox cüzi əməkhaqqının hesabına isə onun elektron versiyasını hazırlayır. Lakin dərsliyin nəşri müəlliflərin maddi imkanı xaricində olduğundan onlar çox ciddi çətinliklər və problemlərlə qarşılaşır. Bu barədə bütün distansiyalara edilən müraciətlər sonda Təhsil Nazirliyinə göndərilir. Nazirliyin cavabı isə birmənalı olur: «Biz yalnız orta məktəb dərsliklərinin nəşrinə maliyyə dəstəyi göstəririk, ali məktəb dərslikləri isə bizim səlahiyyətimizə aid deyil». Güman edirik ki, bu acınacaqlı və narahatlıq doğuran problem tezliklə dövlət səviyyəsində öz həllini tapacaq. Bu yaxınlarda heç də güclü səsi, sənətkarlığı olmayan bir «müğənni»nin bir dəfə konsert verməsi üçün «sponsorlar» ona 70 min dollar pul veriblər. Başqa bir «müğənniyə» mahnının klipi üçün «sponsor» 200 min dollar pul xərcləyib. Bunu «müğənnilər»in özləri bəyan edir. Yaxşı olar ki, imkanlı şəxslər bir konsertə, yaxud klipə verdiyi eyni məbləğ pula xeyli müxtəlif ali məktəb dərsliklərinin nəşri üçün müvafiq maliyyə dəstəyi göstərsinlər. Ölkəmizdə də qiymətli, zəngin, savadlı yazılan ali məktəb dərsliklərinin müsabiqəsinə və daha məhsuldar alimlərə dəyər verilməlidir.

- Akademik Budaq Budaqov müsahibələrinin birində bildirdi ki, Azərbaycanda iqlim qurşaqlarının sayı əslində çoxdur

- Budaq müəllimlə tamamilə razıyam. Dünya üzrə 11 iqlim qurşağı var Onun 9-nun Azərbaycanda olduğu mülahizələri vardı. Ancaq indi müəyyən olunub ki, 11 iqlim qurşağının hamısı Azərbaycan ərazisində mövcuddur.

- Bu gün ekoloji problemlərin həlli sizcə, Azərbaycanda hansı səviyyədədir?

- Bu sahəyə dövlət hər zaman diqqət yetirib, ekoloji problemlərin həlli dövlət siyasətinin tərkib hissəsi sayılıb və bu davam edir. Bəlkə də dünyada ikinci bir ölkə yoxdur ki, orda Azərbaycandakı qədər yaşıllaşma işləri getsin. Bu gün də Prezidentimiz Azərbaycanın ekoloji problemlərinə qayğı göstərir. Bu gün tullantıların utilizasiyası və təkrar emalı zavodu da tikilir ki, bu da bir sıra ekoloji problemlərin qarşısını alacaq. Məişət tullantılarından heyvandarlıq və quşçuluq təsərrüfatları üçün də yem alınacaq.

- Maraqlıdır, doğrudanmı Yer planetinin varlığına 2012-ci ildə son qoyulacaq?

- Dünyanın Şimal qütbü, ekoloqların təbirincə desək, soyuducu sistemi bərbad gündədir. Antarktida, Arktika, Qrenlandiya iqlim xəritəsinin tənzimləyicisidir. Lakin insanın antropogen fəaliyyəti nəticəsində ən böyük zərbə Şimal qütbünə dəyib. Şimal qütbündəki buzlaqlar çox sürətlə əriyərək dünya okeanına qarışır ki, bu da suyun səviyyəsini qaldırır. Okeanoloqlar belə qərara gəliblər ki, əgər Şimal qütbünün buzlaqlarının bu cür sürətlə əriməsi davam edərsə, bir neçə ildən sonra bəşəriyyət böyük fəlakətlərlə üzləşəcək. Yer kürəsinin əsas hissəsi dünya okeanında suyun səviyyəsinin qalxmasından dolayı suyun altında qalacaq. Təkcə Antarktida buzlağı əriyərsə, suyun səviyyəsi 80-90 metr artacaq. Bu isə Yer kürəsinin suyun altında qalması deməkdir. Alimlər belə müəyyən ediblər ki, 2050-ci ilə qədər suyun səviyyəsi 3-5 metr qalxa bilər. Bu gün Antarktidada dünyanın iqlim xəritəsini öyrənən laboratoriya yerləşir. Bilirsiniz ki, ekologiya naziri Hüseynqulu Bağırov başda olmaqla Azərbaycanı təmsil edən ekspedisiya qrupu da orada oldu. Dünya alimlərinə ibrət dərsi oldu ki, dünyanın istənilən ölkəsindən həmin ərazidə nümayəndə olmalıdır ki, vəziyyətdən çıxış yolu tapılsın. Bu baxımdan Azərbaycan bir sıra ölkələri kölgədə qoydu.

- Altıncı dərslik üzərində çalışırsınız. Bir qədər bu barədə danışın.

- 2007-ci ildə “Müasir ekologiya” adlı kitabın birinci hissəsi nəşr olundu. 5 cildli bu kitabın növbəti hissələri üzərində işləyirik. “Müasir ekologiya” adlı kitaba görə Ekologiya Nazirliyi akademik Həsən Əliyevin 100 illik yubileyində bizə, yəni kitabın müəlliflərinə mükafat verdi. Eyni zamanda kitab da mükafata layiq görüldü. Bilirsiniz ki, bizim daha bir kitabımız “Davamlı İnsan İnkişafı” dərsliyidir. Bu kitab 5 illik gərgin zəhmətimizin məhsulu olaraq 2009-cu ildə nəşr olunub. Hazırda “İnsan ekologiyası” adlı ali məktəb dərsliyi üzərində çalışırıq. Bundan başqa torpağın çirklənməsi, ekoloji toksikologiya ilə bağlı araşdırmalar aparacağam. Müasir dövrdə dünya miqyasında insanın sağlamlığı üçün ekoloji cəhətdən təmiz, saf və keyfiyyəyli məhsul istehsal olunması məsələsi müzakirə edilir. Bu gün dünyanın bir sıra ölkələrində genetika mühəndisliyi, hormonal üsullarla “super” məhsullar alınır. Genetik modifikasiyaya uğrayan məhsullar təbii ki, zərərlidir. Mən də bu barədə elmi məqalələr yazmağı düşünürəm. Bundan başqa dövri mətbuatda bir sıra virus xəstəlikləri və ekoloji maarifləndirmə ilə bağlı mövzulara toxunmaq niyyətindəyəm.

Nüşabə Zövqət

Palitra. – 2010. – 25 may. – S.10.