“Türkiyədəki diaspor icmaları ilə tələbə və müəllimlərimiz arasında əlaqə zəifdir”

Müsahibimiz Türkiyənin Ankara Universitetində Yaponiyanın siyasi tarixi üzrə doktorantura təhsili alan Vurğun Həsənlidir. Onunla söhbətimizdə Türkiyədə azərbaycanlı gənclərin təhsil almaları, diaspor fəaliyyəti və digər maraqlı məqamlara toxunduq.

- Türkiyədəki fəaliyyətiniz barədə məlumat verərdiniz. Oraya hansı məqsədlə getmisniz ? - Mən bakalavriat və magistratura təhsilimi Türkiyədə yaponşünaslıq üzrə almışam. Hal-hazırda da Türkiyə Respublikasının Ankara Universitetində Yaponiyanın siyasi tarixi üzrə doktorantura təhsili alıram. Bununla yanaşı “Müasir Yaponiya” adlı kitab üzərində işləyirəm. Bu, ilk kitabım olacaq. 2012-ci ilin mart ayına qədər bitirməyi planlayıram. İnşaallah, çox maraqlı kitab alınacaq.

- Türkiyə təhsili ilə bağlı fikirlərinizi bilmək istərdik.

- Dahi Mustafa Kamal Atatürk Türkiyənin cəhalətdən təhsilin inkişafı ilə qurtula biləcəyini düşündüyü üçün, bu sahədə ciddi reformlar edib. Hazırda Türkiyə təhsil baxımından bir çox sahədə dünyanın öndə gələn ölkələri arasındadır. Xüsusilə tibb təhsili Türkiyədə çox inkişaf edib. Bununla yanaşı mühəndislik, hərbi təhsil və bir çox sahədə Türkiyə universitetləri öz sözlərini deyə bilir. Müasir Türkiyədə təhsilə çox əhəmiyyət verilir. Məhz buna görədir ki, büdcənin ən çox hissəsi təhsilə ayrılır. Müqayisə üçün deyə bilərəm ki, dövlət büdcəsinin birinci böyük hissəsi təhsil üçün, ikinci böyük hissəsi isə hərbi sahə üçün ayrılmaqdadır. Bu da onu göstərir ki, Türkiyədə təhsil bundan sonra da inkişaf edəcək. Türkiyə artıq öz təyyarəsini, hərbi təyyarəsini, gəmisini və avtomobilini özü istehsal etmək istəyir. Yəni söhbət maşının hissələrinin xaricdən gətirərək Türkiyədə yığılmasından getmir. İstehsal olunacaq avadanlığın bütün hissələrinin Türkiyədə istehsal olunması nəzərdə tutulur. Bu da savadlı alimlərin, mühəndislərin və mütəxəssislərin sayəsində baş tuta bilər. Türkiyə yuxarıda qeyd etdiyim məsələləri ölkənin 100 illiyinin qeyd olunacağı 2023-cü ilə qədər yetişdirməyi planlaşdırır. Bunları həyata keçirə bilmək bir ölkə üçün ifadə olunmaz uğurdur və eyni zamanda ölkə təhsilinin keyfiyyətinin göstəricisidir.

- Azərbaycanlı tələbələrin Türkiyədə təhsil alması ilə bağlı nə düşünürsünüz ?

- Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, Türkiyə təhsili keyfiyyət baxımından yüksək səviyyədədir. Burada təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin gələcəkdə ölkəmizin inkişafına müsbət təsirinin olacağını düşünürəm. Lakin Türkiyəyə gələcək tələbə soydaşlarımıza, universitet və ixtisas seçərkən universitetləri ətraflı araşdıraraq seçmələrini tövsiyə edərdim. Çünki Türkiyədə bir universitetin müəyyən sahələr üzrə çox inkişaf etdiyi, müəyyən sahələr üzrə isə çatışmazlıqlarının ola biləcəyini unutmamalarını istərdim. Yəni Türkiyə universitetləri Qərb universitetləri kimi, müəyyən sahələrə yönəlirlər və özləri üçün o sahəni prioritet bildikləri üçün o sahə çox inkişaf edir. Məsələn, Orta Doğu Teknik Universiteti mühəndislik sahəsində çox inkişaf edib. Hacettepe Universiteti tibb sahəsində, Ankara Universiteti isə humanitar sahələrdə Türkiyədə birinci sıradadır. Bu baxımdan dəyərləndirərək, universitet seçərlərsə, istədikləri səviyyədə təhsil ala bilərlər. Eşitdiyimə görə, Qərb universitetlərində xarici tələbələr dil məsələsi ilə əlaqədar olaraq yerli tələbələrlə eyni səviyyədə təhsil ala bilmir. Xarici tələbələrə ayrı sinif ayrılır və yerli tələbələrə nisbətən aşağı səviyyədə təhsil alırlar. Bu, Türkiyədə belə deyil. Dilimiz yaxın olduğuna görə, Türkiyə vətəndaşları ilə eyni sinifdə təhsil alırıq. Buna görə, Türkiyədə universitet illərində yaxşı oxuyan azərbaycanlı tələbənin gələcəyin güclü mütəxəssisi olacağına şübhəm yoxdur.

- Azərbaycanlı tələbələr Türkiyədə hansı səviyyədə ictimai fəallıq göstərir?

- Azərbaycanlı tələbələrin fəallığı alqışlanacaq səviyyədədir. Lakin bu fəallıq az sayda tələbənin həyata keçirdiyi fəaliyyətlərdir. Bizim Türkiyədəki tələbə sayımızın 3000-ə yaxın və hətta ondan daha çox olduğu deyilir. Bu, böyük rəqəmdir. Bu rəqəm Türkiyədə Azərbaycan lehinə yaxşı işlər görülməsi üçün yetərlidir. Ancaq tələbələr arasında qopuqluqlar var. Bunun əsas səbəbi odur ki, Türkiyəyə gələn tələbələr iki yolla gəlirlər. Biri dövlət xətti ilə, digəri isə öz hesabına. Dövlət xətti ilə gələnlər arasında müəyyən qədər əlaqə var. Səfirlik bu tələbələri koordinasiya edə bilir. Amma öz hesabına gələnlər dağınıqdır. Bu tələbələr sadəcə olduqları şəhərdəki azərbaycanlı tələbələri tanıyır və onlarla əlaqə qura bilirlər. Digər şəhərlərdəki azərbaycanlılarla qohum-tanış deyillərsə, əlaqə qurmaları mümkün olmur. Bu da tələbələrin olduqları şəhər çərçivəsində fəallıq göstərməsinə şərait yaradır. Türkiyə səviyyəsində ictimai fəallıq göstərə bilmirlər. Dağınıqlıq problemi həll olunarsa, tələbə ictimai fəaliyyətlərində geniş fəallıq hiss oluna bilər.

- Türkiyədə Azərbaycan diasporu hansı dərəcədə təşkilatlanıb?

- Türkiyədə iki milyondan çox azəri türkünün yaşadığı iddia olunur. Bunların çoxu 20-ci əsrin əvvəllərində, rus və erməni zülmündən qaçanlardır. Ona görə də Türkiyədə bizim xalq səviyyəsində diasporumuz daim olub. Lakin müasir dövrdə istədiyin işə təşkilatsız nail olmaq çətinləşib. Hansı ölkədə olursansa ol, nə qədər saya malik olursansa ol, təşkilatlanmaq və birlik əmələ gətirmək vacibdir. Türkiyədə Azərbaycan diasporu var. Bunlar əsasən Türkiyə vətəndaşı olan “yerli” azərilər tərəfindən qurulmuş təşkilatlardır. Ancaq bu diaspor icmalarının arasında birliyin olduğundan bəhs etmək çətindir. Sözügedən təşkilatların bəziləri özünü reklam etmək, ictimaiyyətə tanıtmaq üçün belə bir təşkilat qurub. Bəziləri həqiqətən diaspor işinin mahiyyətini başa düşmədiyi üçün uğur qazana bilmir. Bəziləri isə, müəyyən çətinliklərlə qarşılaşdığı üçün xırda fəaliyyətlərlə məşğul olmaqdadır. Birliyin olmaması, yüz minə yaxın Türkiyə ermənisinin bizdən daha səs-küylü işlərə imza atmasını özümüz üçün dəyərləndirməliyik. Nəyə görə bütün dəyərlərimizin eyni olduğu ölkədə ermənilər bizə qarşı təxribat törədə bilir? Biz Türkiyədə təşkilatlanmaq əvəzinə müxtəlif insanları günahlandırırıq. Ermənilərin uğur qazanmasındakı əsas səbəb, onların Türkiyədə vahid birlik altında fəaliyyət göstərməsi ilə əlaqədardır. Ayrı-ayrı erməni təşkilatları olsa da, “Erməni Camaatı” adı altında birləşiblər. Türkiyə azərbaycanlıları da birləşməyi bacararsa sayımızı nəzərə aldıqda, Türkiyədə çox güclü mövqe əldə edə biləcəyimizi güman edirəm.

- Azərbaycanlı tələbələr diaspor quruculuğu işində nə dərəcədə öz töhfəsini verə bilir?

- Mən əslində, Türkiyədəki lobbiçiliyimizi tələbələrin daha sərrast etdiyini düşünürəm. Çünki tələbələr həm müasir dünyada olub-bitənləri yaxından izləyir, həm gənc olduqları üçün ölkəmiz üçün müəyyən işlər görməkdə həvəslidir. Eyni zamanda Azərbaycanın ən savadlıları arasından seçilib gələn gənclərimizdir. Yəni istədiyimiz potensialdır. Hal-hazırda da, Azərbaycanla bağlı bir çox işin həyata keçirilməsində əsas işi buradakı tələbələr gerçəkləşdirir. Türkiyədəki tələbə potensialımız bizim üçün əldəolunmaz “nemətdir”. Amma bunu yerində dəyərləndirmək lazımdır. Yoxsa heç bir nəticə ala bilmərik, bu, dəyərsiz “çoxluqdan” başqa bir şey ifadə etməz. Bir də, düşünün, Türkiyədə üç min erməni tələbəsi olsaydı, vəziyyət necə olardı? Türkiyə kimi güclü və nüfuzlu bir ölkə ictimaiyyətində Azərbaycan haqqında müsbət düşüncə formalaşdıra biliriksə, bu, bizim uğurumuz sayılacaq. Bu məsələdə tələbələrimiz əsas rol oynayan amil olacaq.

- Diasporun, tələbələrin və təhsil ocaqlarında çalışan soydaşlarımızın Azərbaycan haqqında Türkiyə əhalisini hansı səviyyədə maarifləndirdiyini düşünürsüz ?

- Son illər Türkiyə universitetlərinə gələn azərbaycanlı tələbə və müəllimlərin sayının artdığı müşahidə olunur. Demək olar ki, Türkiyənin hər şəhərində azərbaycanlı tələbə və universitetdə çalışan müəllim tapmaq mümkündür. Keçmişdə Türkiyənin müəyyən şəhərlərində azərbaycanlı tələbə tapa bilərdik. Ona görə də, tələbələrin olduğu şəhərdə ölkəmizlə bağlı tədbir keçirilərdi. İndi isə Türkiyənin bütün şəhərlərində Azərbaycanın təbliğ olunmasına dair hansısa fəaliyyətin olduğunu görə bilirik. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, bu, Türkiyədəki tələbələrimizin, müəllimlərimizin həm saylarının artması, həm də geniş coğrafiyaya yayılması ilə əlaqədardır. Azərbaycan haqqında maarifləndirmə prosesində keçmişə nəzərən canlılıq sezmək olur. Amma bunu yetərli qəbul etməmək lazımdır. Tələbə və müəllim sayı artdıqca, daha koordinasiyalı və əlaqəli şəkildə fəaliyyətlər həyata keçirilməlidir. Həmçinin fəaliyyət sayını artıraraq daha geniş kütlələrə xitab hədəflənməlidir.

- Bu sahədə çatışmayan cəhətlər nələrdir?

- Çatışmayan cəhət olduqca çoxdur. Azərbaycanlı tələbə və müəllimlər olduqları şəhərdə belə bir-birilərini tanımırlar. Ən azından olduqları şəhərdə bir-biriləri ilə əlaqə saxlamalı, müəllimlər tələbələrin problemlərinin həll olunmasında köməklik göstərməlidir. Çünki nə də olmasa, müəllim tələbəyə nisbətən daha geniş imkanlara malikdir. Söhbət maddi imkandan getmir. Dünyanın hər yerində xarici tələbənin probleminin həll olunmasında vəziyyət eynidir. Heç kim xarici tələbənin sözünü eşitmək istəmir. Məsələn, müəllimlər bu kimi məsələlərdə kiməsə “ağız açdıqda” tələbəyə nisbətən sözü daha çox eşidilər. Bundan başqa, Türkiyədəki Azərbaycanla əlaqədar diaspor icmaları ilə tələbə və müəllimlərimiz arasında əlaqə çox zəifdir. Ona görə də, sözügedən icmalar ya istiqamətsiz, ya da özbaşına fəaliyyət göstərərək Azərbaycan haqqında xoşagəlməz imic formalaşdırır. Ya da bu icmaların çoxu Azərbaycan haqqında sadəcə ümumi məlumatlara sahib olduqları üçün məqsədyönlü işlər həyata keçirməkdə çətinlik çəkirlər. Tələbə-müəllim-diaspor üçbucağı əlaqələndirilərsə, Azərbaycan haqqında Türkiyə ictimaiyyətində dolğun, düzgün, ətraflı, müsbət və məqsədyönlü təbliğat aparıla bilər.

- Bu sahə ilə bağlı təklifləriniz varmı ?

- Birincisi, hər şəhərdə azərbaycanlı tələbələr öz birliyini əmələ gətirməlidir. Daha sonra, ayrı-ayrı şəhərlərdəki tələbə birlikləri Türkiyə səviyyəsində vahid birlik formalaşdırmalıdırlar. “Niyə vahid birlik formalaşdırmalıyıq” sualına cavab isə budur ki, bu birlik formalaşarsa, ayrı-ayrı şəhərlərdə keçirilən tədbirlər ətraflı analiz edilər, tədbirin çatışmayan cəhətləri aydınlaşdırılar və tədbirdə əldə olunmuş müsbət təcrübə digər şəhərlərdə keçiriləcək tədbirlərdə istifadə oluna bilər. Eyni zamanda, məsələyə “tək əldən səs çıxar” prinsipi ilə yanaşsaq, bəzi şəhərlər var ki, oradakı azərbaycanlı tələbələr hansısa fəaliyyəti həyata keçirməkdə çətinlik çəkir. Ona görə vahid təşkilat problemlərin olduğu şəhərlərə yaxından köməklik göstərərək problemin həll olunmasında yaxından köməklik göstərə bilər. Digər bir məsələ isə budur ki, vahid təşkilatın səsi Türkiyə ictimaiyyətində ciddi qəbul olunar. Ölkə rəhbərliyi vahid təşkilatın problemlərini ciddi qəbul edərək, həll olunmasında köməklik göstərə bilər. 21-ci əsrin ən güclü silahı olan media intensiv olaraq istifadə olunmalıdır. Əgər sözügedən tələbə təşkilatı qurularsa, türk mediasının qapıları da üzümüzə açılar. Çünki Türkiyə mediasında xırda məsələlərə yer verilmir. Tələbə birliyini həyata keçirdikdən sonra, bu birlikdən qazandığımız təcrübə ilə bütün soydaşlarımız arasında birlik formalaşdırmanın vacibliyi ortaya çıxacaq. Bu da soydaşlarımızı Türkiyədə “istifadə olunan” xalq kütləsindən çıxarıb, sözü dinlənən xalq kütləsinə çevirəcək. Türkiyənin get-gedə nüfuzu artan, həmçinin qonşu və qardaş ölkə olduğunu nəzərə aldıqda, burada ciddi işlər görməyin əhəmiyyətini də ortaya çıxar.

İlkin AĞAYEV

Palitra.-2011.-6 dekabr.- S.6.