İctimai təfəkkürdə milli maraq anlayışı

Əgər yaxın 300 illik tariximizə nəzər salsaq, xalqımızın milli maraqlar anlayışına kifayət qədər dəyər verməməsinin nə qədər faciəli nəticələr doğurduğunun şahidi olarıq.1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın ölümü ilə mərkəzi hakimiyyət dağıldı, ölkədə ayrı-ayrı xanlıqlar yarandı və onlar da çox asanlıqla xarici güclərin yeminə çevrildilər. 1918-1920-ci illərdə mövcud olan şanlı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ömrü qısa olduğundan milli maraqların qorunmasının həlledici olmasının önəmini fərdlərin ictimai təfəkkürünə yeridə bilmədilər. O illərdə milli dövlətin kəndlisi torpağı, fəhləsi isə gündəlik bir tikə çörəkpulunu milli maraqlardan üstün tuturdu. Əslində 18-ci əsrin ortalarından vahid, müstəqil dövləti olmayan insanlardan bunun əksini tələb etmək ədalətsizlik olardı.

Bu gün isə müstəqil Azərbaycanda tamamilə fərqli situasiya var və qloballaşmanın iri addımlarla irəlilədiyi müasir dövrün ayrı-ayrı xalqlar üçün yaratdığı əsas problemlərdən biri milli maraqların qorunub saxlanması ilə bağlıdır. Tədqiqatçıların fikrincə, azərbaycanlının milli kimliyi üç əsas dayaq üzərində bərqərar olub: milli tarix, mədəniyyət və din. Adıçəkilən bu üç komponent azərbaycançılığın əsasını təşkil etməklə həm də onun üçün “müdafiə təbəqəsi” rolunu oynayır. Azərbaycan xalqının və dövlətinin milli maraqları da məhz bu “müdafiə təbəqəsi”nin məcazi mənada desək “ozon qatı”nın dağılmasına yol verməməyi tələb edir. Bunun üçün isə “Milli maraqlarımız hər şeydən üstundür” şüarı müasir ictimai təfəkkürümüzün ən üst qatında yer almalıdır.Milli maraqlar anlayışı özündə nəyi ehtiva edir? Mövcud qanunvericiliyə görə respublikanın milli maraqları Azərbaycan xalqının fundamental dəyər və məqsədlərinin, habelə insan cəmiyyət və dövlətin inkişaf və tərəqqisini təmin edən siyasi, iqtisadi, sosial və hərbi tələbatlarının məcmusudur. Siyasi sahədə milli maraqların əsasını dövlət müstəqilliyi, suverenliyi və ərazi bütövlüyü, Konstitusiya quruluşunun qorunması təşkil edir. İqtisadi sahədə əsas milli maraqlar iqtisadi sabitliyin təmin edilməsi, təbii maddi sərvətlərin qorunması və s.-dən ibarətdir. Sosial sahəyə gəldikdə isə burada əsas məsələ Azərbaycan xalqının genofondunu qoruyub saxlamaqdır.Bir sözlə, bu mövzu çox əhatəli olduğundan burada konseptual yanaşma tələb olunur. Bu baxımdan bir neçə məqama diqqət yetirək. Birinci olaraq milli maraqların qorunmasında dövlətin yürütdüyü xarici siyasət və onun liderinin öz üzərinə götürdüyü məsuliyyət barədə fikirlərimizi bildirək. Bu gün dövlətin yürütdüyü xarici siyasət xalqımızın maraqlarının, milli mənafelərimizin təmin olunmasına, ölkəmizin nüfuzunun, dünya siyasətində rolunun artmasına xidmət edir. Məlumdur ki, bununla bağlı çoxsaylı misallar çəkmək olar. Həyata keçirilən müstəqil siyasət bütün beynəlxalq müqavilə və layihələrdə milli maraq və gəlirlərimizin qabarıq əks olunmasını təmin edir. Həmçinin Prezident İlham Əliyev Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli, beynəlxalq hüquq normaları əsasında, Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun həlli istiqamətində ardıcıl və məqsədyönlü siyasət həyata keçirir. Bu məqam xarici siyasətdə və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətdə xüsusi prinsipial xətt kimi götürülür. Keçirilən bütün görüşlərdə Azərbaycanın bu milli haqqının tanınması - torpaqlarımızın işğaldan azad olumması və ərazi bütövlüyümüz əsas şərt kimi ortaya qoyulur və xarici diplomatlar, dövlət başçıları tərəfindən qəbul edilir. Azərbaycanın müəllifi olduğu nəhəng, qlobal iqtisadi çəkiyə malik Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, Bakı -Qars kimi enerji və nəqliyyat layihələrindən işğalçı Ermənistanın tamamilə təcrid olunması və regionun autsayderinə çevrilməsi də milli maraqlarımızın bu kontekstdə təmin edilməsinin parlaq göstəricisidir. Mənəvi sərvətlərimizin qorunması milli maraq anlayışının ehtiva etdiyi əsas məqamlardandır. Bu səpgidə milli maraqlarımızın - dilimizin, mədəniyyətimizin, milli dəyərlərimizin qorunmasında ümummilli liderin nümunəvi xidmətləri olub. Məsələn, hələ sovetlər dönəmindən ümummilli liderin bu sahədə həyata keçirdiyi siyasətlə Azərbaycan dilinin Azərbaycan SSR Konstitusiyasında dövlət dili kimi xüsusi maddədə göstərilməsinə nail olunub. Bu, “qırmızı imperiya” şəraitində belə milli maraqları qorumağın və təmsil etməyin bariz ifadəsidir. Yeni dövrdə dilin, eləcə də bütövlükdə milli mədəniyyətin özünəməxsusluğunun, milli-mədəni irsimizin və dəyərlərimizin qorunub saxlanılması məqsədilə ardıcıl proqram və layihələr həyata keçirilir. Eləcə də milli musiqimizin, dəyərlərimizin qorunub saxlanması və inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqətlə yanaşılır. Son dövrlərdə milli musiqimizin simvolu olan muğamın təbliği, Azərbaycan mədəniyyəti, tarixi, kulturoloji məsələlərlə bağlı KİV-də yazı və süjetlərin çoxalması, bu yöndə xüsusi layihələr həyata keçirilməsi də bu sıradan qeyd edilə bilər. Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliği məqsədilə də çoxsaylı layihələr reallaşdırılır. Bunun üçün vətəndaş cəmiyyəti institutlarına dövlət dəstəyi göstərilir. Məsələn, QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının və KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun fəaliyyəti nəticəsində QHT-lər və KİV-lər milli məsələlərə aid layihələrə daha çox diqqət yetirməyə və bu sahədə olan problemləri həll etmək üçün effektiv layihələr həyata keçirməyə başlayıblar. Bu layihələr bilavasitə Azərbaycan mədəniyyəti və dəyərlərinin təbliğinə, cəmiyyətə dərindən aşılanmasına, xaricdə tanıdılmasına həsr edilib. Eləcə də milli maraqlarımızı qorumaqla bağlı diasporumuz təşkilatlanıb və dövlətin məqsədyönlü siyasəti nəticəsində səfərbər olunub. Bakıda keçirilmiş dünya azərbaycanlılarının qurultayları ayrı-ayrı ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızın daha sıx birləşməsi, təşkilatlanması və ümummilli problemlərimizin həllinə cəlb edilməsi üçün mühüm vasitədir. Daha bir məqam maddi sərvətlərimizin qorunması ilə bağlıdır. Bu məsələdə də ümummilli liderin Azərbaycanın əsas təbii sərvətlərindən olan neft və qaz sektorunun xarici şirkətlər tərəfindən özəlləşdirilməsinə imkan verməməsi bariz nümunə kimi göstərilə bilər. Bu məqam millətimizin bütün nümayəndələrinə Azərbaycanın təbii sərvətlərinin, iqtisadi maraqlarının yüksək tutulmasını və hər məqamda qorunmasını aşılayır. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, vətəndaşların ictimai təfəkküründə milli maraqların qorunmasında təhsil çox önəmli sahələrdən biridir. Belə ki, gələcəyin savadlı, peşəkar kadrlarını yetişdirmək, insan kapitalını formalaşdırmaq üçün təhsilin ən erkən pillələri hədəfə götürülməlidir. Professor, AMEA-nın müxbir üzvü Səlahəddin Xəlilovun bildirdiyi kimi, istedadları aşkar etmək və milli inkişaf naminə onların istedadlarını reallaşdırmaq üçün bağçalardan işə başlamaq lazımdır. Yəni ibtidai siniflərdən düzgün maarifləndirmə və tədris aparılmalıdır. Bu baxımdan təhsilin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı həyata keçirilən dövlət proqramları, təhsilin maddi-texniki bazasının ildən-ilə gücləndirilməsi, son illərdə minlərlə yeni məktəbin tikilməsi, yeni tədris binaları və korpuslarının yaradılması, müasir standartlara uyğun universitetlərin formalaşdırılması, gənclər üçün xaricdə təhsil proqramının icrası və sair məsələlər milli təhsilin və millətin təhsil maraqlarının təzahürləri sayılmalıdır.Ölkədə gedən demokratikləşmə prosesi və müasir dövlət quruculuğu prosesi də milli inkişaf prinsipi əsasında həyata keçirilir. Bu proses milli ideya kontekstində reallaşdırılır. Belə ki, Azərbaycanda demokratikləşmə prosesi milli identikliyin qorunub saxlanması şərti ilə aparılmaqdadır. Burada milli maraqların təmin olunması əsas götürülür. Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev “Bakinskiy raboçiy” qəzetinə verdiyi müsahibədə bu məqamla bağlı belə bildirib: “Milli ideyanın millətin inkişafına, dövlətin tərəqqisinə tam dolğun xidmət etməsi üçün o, demokratiyanı “kəməndinə salmalıdır”, cəmiyyəti innovasiyalı modernləşməyə istiqamətləndirməlidir. İnsanların şüuruna hakim kəsilən milli ideya millətin konkret fundamental məqsəd və vəzifələrinə nail olmaqda reallaşmalıdır. Buna görə də müasir şəraitdə demokratiya Azərbaycan milli ideyasının ən mühüm komponentinə çevrilir”. Göründüyü kimi, dövlət demokratiyanı milli maraqlar və milli inkişaf məqsədlərinə yönəltməklə demokratik inkişafın Azərbaycan modelini ərsəyə gətirmiş olur. Azərbaycan dövlətinin bu yöndə apardığı siyasət milli ideya zəminində siyasi məkanın demokratikləşməsini, mütərəqqi və hərtərəfli iqtisadi inkişafı, dünya birliyinə inteqrasiyanı özündə birləşdirir. İctimai təfəkkürdə təhlükəsizlik məsələləri xüsusilə böyük önəm kəsb etməyə başlayıb. Müasir dövrdə dünyada ictimai-siyasi münasibətlərin olduqca kəskinləşdiyi və mürəkkəbləşdiyi bir dövrdə bu məqam xeyli aktualdır. Belə ki, hazırda “demokratiya”, “vicdan azadlığı” və sair etiketlər altında süni şəkildə müxtəlif ideyaların, təriqətlərin ölkələrə ayaq basması və sosial-siyasi təlatümlərə, deqradasiyaya, cəmiyyət pozuculuğuna səbəb olması tez-tez müşahidə edilən hallardandır. Bu mənada hər bir dövlət milli maraqlardan çıxış edərək millətin bölünməzliyi, təhlükəsizliyi və stabilliyini qorumalı, parçalanmalara səbəb olan süni ideyaların yayılmasının qarşısını almalıdır. Əks halda bu gün bir sıra Şərq, eləcə də Qərb ölkələrində baş verən xaos, hərc-mərclik, kütləvi terrorlar, vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə üzləşmək çox asan olacaq.”Ərəb baharı” Liviyada 50 mindən çox insanın ölümünə səbəb oldu, Misirin əsas gəlir mənbəyi olan turizm sektorunu dağıtdı, Suriyada hər gün 20-30 adam ölür... Bu cür süni ideyaların və cəmiyyətlərdə qeyri-stabilliyin yaradılmasında məqsəd isə yalnız bəzi dünya güclərinin geopolitik maraqlarını reallaşdırmaq və onların regionlarda təbii sərvətləri ələ keçirməsi məqsədini daşıyır. Məhz bu kimi hallara yol verməmək üçün Azərbaycan dövləti daim milli maraqların keşiyindədir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının İctimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənov bu barədə son çıxışlarının birində bildirib: “Azərbaycan heç zaman kənardan ölkə həyatına süni şəkildə demokratiya və dini təriqətlərin idxal olunmasına yol verməyəcək”. Bu mövqe bir daha millətin və cəmiyyətin sırf milli inkişaf və mənafelərə əsaslanmaqla oxşar təhlükələri dəf etməyə hazır olduğunu göstərir.Qeyd edilənlər eyni zamanda hər bir Azərbaycan vətəndaşının diqqət yetirməli, izləməli və milli maraqların, mənafeyin tam təmin olunması üçün töhfəsini verməli olduğu əsas məqamlardandır. Çünki istər siyasi, iqtisadi, sosial, istərsə də təhlükəsizlik sferasında mövcud olan milli maraqlar hər şeydən üstündür.

Namiq ƏLİYEV

Palira.-2011.-16 dekabr.- S.11.