“Heç bir kənd təsərrüfatı bitkisi üzüm qədər gəlir verə bilməz”

Bugünlərdə ölkə başçısı tərəfindən imzalanan sərəncama əsasən “2012-2020-ci illərdə Azərbaycanda üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı” təsdiq edilib. Dövlət Proqramında göstərilir ki, üzümçülük və şərabçılıq aqrar-sənaye sahələri arasında xüsusi yer tutmaqla, əlavə dəyər yaradılması və iqtisadi səmərəlilik baxımından ölkə iqtisadiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Üzüm digər kənd təsərrüfatı məhsulları arasında hər 100 hektar torpaq sahəsi üzrə yeni yaradılan iş yerlərinin sayına və ümumi məhsul buraxılışına görə, ən yüksək göstəriciyə malik olan texniki bitkilərdən biridir. Bununla belə, üzümçülük kənd təsərrüfatı istehsalının ən çox kapital tələb edən sahəsidir. Müsahibimiz Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin şöbə müdiri Sabir Vəliyevdir:

- Azərbaycanda üzümçülüyün və şərabçılığın qədim tarixi var. Hələ eramızdan əvvəl mövcud olan üzümçülük və şərabçılıq ərəblərin işğalından sonra müəyyən müddət dayanmasına baxmayaraq hətta XVII-XVIII əsrlərdə belə Azərbaycanda bu sahədə istehsal olub. Onu da qeyd edim ki, “Mədrəsə” sortundan istehsal olunan şərablar tuluqlarda şərabçılqda tanınmış ölkə olan Fransaya göndərilirdi. Bizim “Mədrəsə” sortundan alınan süfrə şərabının keyfiyyəti bütün ölkələrin şərablarından yaxşıdır. Mən Beynəlxalq Dequstasiya Komissiyasının üzvü kimi Moskvada 60 ölkənin iştirakı ilə keçirilən tədbirdə “Mədrəsə” sortunu təqdim etdim və bu sort süfrə şərabları içərisində birinci yerə çıxaraq qızıl medala layiq görüldü. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda belə sortların olması ölkə başçısının bugünlərdə imzaladığı “2012-2020-ci illərdə Azərbaycanda üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı”nda da öz əksini tapıb. Orada da göstərilir ki, ölkəmizdə təxminən 600-ə yaxın müxtəlif sortlar əkilir ki, onların 400-ü yerli, qalanları isə xaricdən gətirilmiş sortlardır. Amma biz onların hamısını əkmirik. Əhali sovetlər dövründə olduğu kimi özü seçir ki, bunların hansı xəstəliyə davamlıdır, məhsuldardır, keyfiyyətli məhsul verir. Azərbaycanda üzümçülük və şərabçılığın inkişafı ümummilli lider Heydər Əliyevin 1969-cu ildə hakimiyyətə gəlməsindən sonra başlayıb. Ondan əvvəl ölkədə cəmi 272 min ton üzüm istehsal olunurdu. Amma 1970-84-ci illərdə üzüm istehsalı 2 milyon 100 min tona çatıb. Ölkəmiz hər hektardan 95 sentner məhsul almışdı. Azərbaycan İttifaq miqyasında I yerə çıxmışdı. Bunun hamısı ulu öndərin apardığı iqtisadi siyasətin nəticəsi idi. Hətta H.Əliyev Azərbaycandan kənarda olan soydaşlarımızı bu sahənin inkişafına yönəldirdi. Mən 1969-72-ci ildə Ümumittifaq Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və Şərabçılıq “Maqaraç” institutunda aspiranturada oxuyurdum. H.Əliyevin tapşırığı əsasında SSRİ Yeyinti Sənaye Nazirliyi mənim təyinatımı Azərbaycanda mövcud olan Dövlət Üzümçülük Şərabçılıq Komitəsinə göndərdi. O dövrdə mən qısa müddət ərzində adi mütəxəssisdən baş idarə rəisinə qədər yüksəldim. Üzümçülüyün və şərabçılığın inkişafı ilə bağlı ulu öndər bir çox rayonlara gedir, yerlərdə toplantılar keçirilirdi, bu tədbirlərdə bütün üzümçülük və şərabçılığın problemləri həll olunurdu. Çünki həmin iclaslarda hər bir mütəxəssis məsuliyyət hiss edirdi ki, onun qarşısında duran vəzifə nədən ibarətdir. Eyni zamanda H.Əliyev bu sahədə kadr hazırlığına böyük diqqət yetirirdi.Onun təşəbbüsü ilə 1976-cı ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutu yaradıldı. Sonradan hətta onun bazasında birlik yaradıldı və mən də bir müddət onun rəhbəri vəzifəsində çalışdım. 1984-cü ildən sonra verilən bir qərarla şərab zavodlarını sovxozlardan ayırmışdılar. Halbuki şərab zavodlarının əksəriyyəti dövriyyə fondu hesabına sovxozların vəsaiti hesabına, 17-dən yuxarı bəzi böyük zavodlar Moskvadan alınan SSRİ Maliyə Nazirliyinin vəsait hesabına tikilmişdi. Burada “Azərüzümemal” adlı bir birlik yaradılmışdı və zavodlar bu birliyə cəmləşdirmişdi ki, gələn gəliri özləri mənimsəsinlər. Sonra mən dəfələrlə mətbuatda çıxışlar etdim ki, bu qanunauyğunsuzluğu etmək olmaz və istehsalla emal bir yerdə olmalıdır. Sonra ulu öndərimiz tərəfindən 1994-cü ildə xüsusi tapşırıq oldu və onlar birləşdirildi. 1995-98-ci illərdə illərdə Dövlət Özəlləşmə Proqramı qəbul olundu və proqrama əsasən islahatlar getməli idi. Çox qısa müddətdə islahatlar getdi və 40-a yaxın normativ sənədlər qəbul olundu. Üzümçülük və şərabçılıq sahəsi də özəlləşdikdən sonra sahibkarlar zavodları özəllədirməyə başladılar. Nəticədə üzüm sahələri şəxsi mülkiyyətə verildi, həm də şərab zavodları özəlləşdirilməyə başlandı.

- Şərabçılıqla bağlı lisenziyalaşdırma sahəsində hansı tədbirlər həyata keçirilib?

- Son illərdə aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, iqtisadiyyatımızda vaxtilə dövlət büdcəsinin 40-45 faizini verən bir sahə indi iflasa uğrayıb. Biz istiqaməti spirtli içkilərin istehsalına yönəltmişik. Biz material hazırlayıb ulu öndərə təqdim etdik. Lisenziyalaşdırma prosesini həyata keçirmək lazım oldu. Çünki bir çox evlərdə, hətta Bakıda, konserv zavodlarında, su-şirə istehsal edən müəssisələrdə araq, konyak və digər spirtli içkilər buraxılırdı və çoxsaylı zəhərlənmələr olurdu. Heç bir müharibə insanlara bu qədər zərər verə bilməz, nəinki spirtli içkilər. Çünki spirtli içkilərin tərkibində müxtəlif proseslər gedir, aldehidlər, metil birləşmələri həddindən artıq çox olduqda insanlar onu mənimsədikdə özləri də bilmədən daxili orqanları sıradan çıxır, nəsli kəsilir. Keçmişdə araq istehsalı Bakı 1 saylı araq zavodunda həyata keçirilirdi. Hətta o vaxtı mağazalarda araq satışı artanda bilirdik ki, hardasa qanunsuz araq istehsal olunur və qısa müddətdə bunun qarşısını alırdıq. Buna görə də bu, mütləq dövlətin nəzarətində olmalıdır. Sonra lisenziyalaşdırma haqqında bir neçə dəfə qərar qəbul olundu və 2002-ci ildə H.Əliyevin təşəbbüsü ilə Milli Məclis tərəfindən “Üzümçülük və şərabçılıq haqqında”qanun qəbul olundu. Bu qanunla bağlı Nazirlər Kabinetinin 199 saylı xüsusi qərarı oldu və burada şərabçılıq məhsullarına adların verilməsi, əsasnaməsi, qaydaları hazırlandı. Şərabçılıq müəssisələrində texnoloji proseslər, kommunikasiya xətlərinin olması, laboratoriyanın akreditasiyadan keçməsi və digər bütün şərait olduqdan sonra onlara şəhadətnamələr verilməlidir. Sonrakı dövrlərdə də ölkə başçısının bir neçə sərəncamında da insanların sağlamlığının qorunmasıyla bağlı həm KTN, həm də SN və digər aidiyyətli orqanlara tapşırıqlar oldu. Ona görə də 235 saylı qərarla Nazirlər Kabinetinin xüsusi qərarı ilə komissiya yaradıldı ki, monitorinqlər keçirilsin. O vaxtdan bəri 5 nazirliyin peşəkar nümayəndələrindən ibarət komissiya var və bu komissiya mütəmadi olaraq yerlərdə ticarət şəbəkələrində, istehlak bazarında müəyyən monitorinq aparırlar. Zavodların özünün laboratoriyasına inanmırıq və biz yenidən məhsulları analizə göndəririk, fiziki-kimyəvi tərkibi müəyyən olunduqdan sonra ona icazə verə bilərik.

- Yeni Dövlət Proqramına uyğun olaraq hansı tədbirlərin həyata keçirilməsini vacib hesab edirsiz?

- O dövrdə neftin o qədər strategiyası yox idi və bunu gələcək üçün də demək olmaz. Amma H.Əliyev çox gözəl strategiya müəyyən edib ki, heç bir kənd təsərrüfatı bitkisi üzüm qədər gəlir verə bilməz. İqtisadi siyasət bundan ibarətdir ki, Azərbaycanın təminatı üçün 100 illərlə məhsul verəcək, insanlar işləyəcək. Ölkə başçısı tərəfindən yeni təsdiq edilən proqramda göstərilir ki, bir neçə mənbədən sahibkarlara uzunmüddətli kreditlər verilməlidir. İnsanlar bu krediti şəffaf almalıdır, üzüm əkilməlidir. Biz belə planlaşdırmışıq ki, hazırda 15 min hektar üzüm sahəmiz var, 2020-ci ilə qədər 50 min hektar üzüm əkilsə, gələcəkdə 400 min tondan yuxarı üzüm əldə ediləcək ki, əhalinin böyük hissəsinin güzəranı daha da yaxşılaşacaq. Həm də infrastruktur yaranacaq. Eləcə də xaricdən gələn əkin materialını məhdudlaşdırmalıyıq. Çünki bəzi imkanlı adamlar KTN-in xəbəri olmadan hansı yollasa tingləri xaricdən gətirib əkirlər. Bu isə sonradan problemlərə yol açır. Bunlar əsasən rayonlaşmış calaqaltı və calaqüstü Azərbaycan sortları olmalıdır. Məsələn, Naxçıvan xüsusi relyefə malikdir və orada bu sahənin inkişafına böyük üstünlük vermək lazımdır. Orada 5 kişmiş sortu var ki, oradan bəzi sortları gətirib calaqüsütü kimi əkib geniş yaymaq olar. Ona görə də kreditlərlə bağlı oraya üstünlük verilməlidir, orada üzümçülük geniş yayılmalıdır. Orada şərab zavodları tikilməsi, dəmir beton dayaq istehsal edən poliqon tikilməsi, ting təsərrüfatları yaratmaq lazımdır. Həm Naxçıvan, həm də Azərbaycanın bir neçə bölgəsində bunu etmək lazımdır, çünki bu infrastrukturun yaranması vacibdir.

Nigar Abdullayeva

Palitra.- 2011.- 20 dekabr.- S. 7.