«Muzeyimizdə
Şamaxıya aid dəyərli eksponatlar qorunur»
Layihə çərçivəsində
müsahibimiz Şamaxı
Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin direktoru Firqiyyə Zamanovadır. O, müsahibəyə
muzey haqqında məlumat verməklə başladı:
- S.Ə.Şirvani adına Şamaxı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi
1945-ci ildə Şamaxı
Ölkəşünaslıq Muzeyi adı ilə təşkil edilib. Muzeyin ilk rəhbəri filoloq-alim Bilal İbrahimov olub. Həmin vaxt muzeyə xeyli sayda eksponatlar
toplanılıb, 1948-ci ildə
ekspozisiya tərtib edilib. Sonralar muzeyə eksponatların
cəlb edilməsində
bütün Şamaxı
ziyalıları yaxından
iştirak edib. 1950-2000-ci illərdə Şamaxıda arxeoloji tədqiqatlar aparan arxeoloqlar Cabbar Xəlilov, Hüseyn Ciddi, Aləm Nuriyev, Şirzad Əhmədov xeyli arxeoloji materiallar veriblər. Muzeyin foyesində Şamaxı
kəndləri və onun tanınmış insanları haqqında məlumat bazası yaradılıb. Zəngin flora-fauna, Astrofizika Rəsədxanası,
palçıq vulkanları
haqqında məlumat və eksponatlar muzeyin “Diyarşünaslıq”
zalında nümayiş
etdirilir. Orta əsr
Şamaxı şəhərinin
avropalı səyyah-rəssamlar
tərəfindən çəkilmiş
rəsmlərinin reproduksiyası
ekspozisiyanın ən
maraqlı yerlərindədir.
Muzeyin “Şamaxı qədim dövrdə”, “Şamaxı Şirvanşahlar
dövlətinin mərkəzi”,
“Şirvan çar Rusiyası dövründə”,
“Şirvan Xalq Cümhuriyyəti dövründə”,
“Şamaxı sovet dövründə”, “Şamaxı
müstəqillik dövründə”
adlı bölmələrində
də zəngin eksponatlar yerləşdirilib.
Muzey
2009-cu ilin noyabr ayında əsaslı təmir edilib. İkimərtəbəli muzeyin ümumi
sahəsi 1097 kvadratmetr,
ekspozisiya zalının
sahəsi isə 325 kvadratmetrdir. Burada yaradılmış
7 bölmədə Şamaxının
qədim və müasir dövrlərinə
aid 1061 eksponat nümayiş
etdirilir. Ümumiyyətlə,
Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində 9 minə yaxın əsas, 600 yardımçı eksponat
var. Muzeydə XVIII əsrdə
alman səyyahları tərəfindən çəkilən
şəkillər əsasında
hazırlanmış Şamaxı
şəhərinin maketi,
rayonun fauna və florasını əks etdirən təbiət guşəsi yaradılıb.
Burada erməni vəhşilikləri
barədə toplanan istintaq materiallarına xüsusi yer ayrılıb. Mədəniyyət ocağının həyətində
Şamaxının tanınmış
12 şəxsiyyətinin büstü
qoyulub. Muzeyimizdə eksponatlar müxtəlif
guşələrdə sərgilənir.
Birinci istiqamət «Diyarşünaslıq»
üzrədir. «Şamaxı qədim dövrdə» istiqamətində
ən qədim dövrdən VI əsrə
qədər dövrü
əhatə edən eksponatlar sərgilənir.
«Şamaxı Şirvanşahlar dövlətinin
mərkəzi» bölməsində
isə VI əsr -
1538-ci illəri əhatə
edən tarixi əsərlər nümayiş
olunur. «Şamaxı
Səfəvilər dövləti
və Şirvan xanlığı dövründə»
istiqaməti üzrə
də zəngin eksponatlar sərgilənir.
«Şamaxı çar Rusiyası dövründə» və
«Şamaxı Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti
dövründə» bölmələrində
də müvafiq olaraq həmin dövrə aid eksponatlarımız
nümayiş olunur.
«Şamaxı Sovet İttifaqı dövründə» və
«Şamaxı müstəqillik
illərində» istiqamətlərində
isə müasir dövrə aid dəyərli
əsərlər nümayiş
edilir. Muzeyimizdə Şamaxıya aid dəyərli eksponatlar qorunur. Muzeyin “Diyarşünaslıq” zalında
zəngin flora (burada
25-35 milyon il
əvvələ aid daşlaşmış
ağac tapılıb),
fauna (Şamaxı cüyürü
ilə məşhurdur),
Astrofizika Rəsədxanası
(Şamaxı səması
dünyada ən açıq səmalardandır)
haqqında məlumat və eksponatlar qorunur. Burada Şirvanda yaşayan
müxtəlif heyvanların
və quşların müqəvvaları, Şirvanda
əkilib-becərilən bitkilərin
herbariləri, müxtəlif
minerallar və Şirvana məxsus süxurlar xüsusi vitrinlərdə qoyulub.
Orta əsr Şamaxı şəhərinin avropalı
səyyah-rəssamlar Adam Oleari,
Konreli de Breyn və başqaları tərəfindən çəkilmiş
rəsmlərinin reproduksiyası
ən maraqlı guşələrdən sayılır.
Muzeyimizdə il ərzində müxtəlif tədbirlər
keçiririk. Xüsusilə məktəblilərin, yeniyetmələrin
muzeyimizə ekskursiyalarının
təşkil edilməsi
daim diqqət mərkəzində saxlanılır.
Müxtəlif dərslərin əyani
vəsaitlərlə birlikdə
keçirilməsi şagirdlərin
daha dərin bilik almasına yardım edir. Çalışırıq ki,
muzeyə gələn
şagirdlərə, yeniyetmələrə
ölkəmizin, Şamaxının
qədim tarixi ilə bağlı ətraflı məlumat verək, onları qədim eksponatlarla tanış edək. İstər rayon əhalisinin, istərsə də rayonumuza gələn çoxsaylı yerli və xarici turistlərin muzeyimizə marağı həmişə
böyük olur.
Şamaxı turizm bölgəsi
olduğu üçün
müxtəlif ölkələrdən
rayonumuza tez-tez qonaqlar gəlir. Onlara yüksək səviyyədə
xidmət göstərərək
tariximizi təbliğ
etməyə çalışırıq.
- Şamaxıda başqa hansı tarixi abidələri qeyd edə bilərsiniz?
-
Dahi şairimiz Sabirin ev-muzeyini qeyd edə bilərəm. Şamaxı şəhərində
yerləşən Sabirin ev-muzeyi
1962-ci ildə şairin anadan
olmasının 100 illiyi ilə əlaqədar
təşkil olunub. Muzeyin
yaradılmasında və fəaliyyətində Şamaxı
ziyalılarından Ə.Səfərovanın, A.Alcanovun,
M.Namazovun, M.Məmmədovun,
İ.Quliyevanın, R.Xəlilovanın və
başqalarının əməyi çox
olub. Muzeyin yerləşdiyi
hazırkı ikimərtəbəli bina
1979-cu ildə tikilib istifadəyə verilib. Muzeyin 6 sərgi salonu var. Birinci
sərgi salonunda M.Ə.Sabirin
uşaqlıq, təhsil illərinə, səhayətlərinə
aid eksponatlar və şairin sabun bişirdiyi qazanın maketi
nümayiş olunur. Digər salonlarda XIX-XX əsrlərə
aid məişət əşyaları,
muzeyə verilən hədiyyələr, Sabirin
müasirlərinin şəkilləri, tədqiqatçılarının
əsərləri, “Molla Nəsrəddin”
jurnalının nümunələri və s.
eksponatlar tamaşaçılara təqdim
edilir. Ən mühüm
tarixi abidələrimizdən biri kimi Cümə məscidini
mütləq qeyd etməliyəm.
Hazırda məsciddə bərpa və yenidənqurma işləri
aparılır. Bu məscid Azərbaycan ərazisində,
bütövlükdə Cənubi Qafqazda və
Yaxın Şərqdə ən qədim müsəlman məbədlərindən
biridir. 1859-cu və 1902-ci illərdə baş verən zəlzələlər Cümə
məscidinə ciddi ziyan
vursa da, sonralar məscid Zivər bəy Əhmədbəyovun
və polşalı mühəndis İosif Ploşkonun layihəsi
əsasında yenidən bərpa olunub.
1918-ci ilin martında ermənilər tərəfindən
Şamaxıda törədilən soyqırımı
zamanı ən böyük
qırğın Cümə məscidində baş
verib. Şamaxılıların məscidə
sığınmasından istifadə edən ermənilər
burada yanğın törədərək
təxminən 1700 günahsız insanı qətlə yetiriblər.
Sovet dövründə təyinatı
üzrə istifadə olunmayan məscid məhv
olmaq təhlükəsi ilə üzləşsə
də, ümummilli lider
Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə abidə
qorunub və 1980-ci ildə təmir olunub.
Dövlət başçımızın
imzaladığı sərəncam əsasında Şərq
memarlığının incisi olan bu abidəyə də
ikinci həyat verilir.
Cümə məscidində aparılan bərpa və yenidənqurma
işləri yüksək keyfiyyətlə, Azərbaycanın
çoxəsrlik milli memarlıq irsi ənənələrinə uyğun şəkildə yerinə yetirilir. N.Tusi adına
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası
isə mühüm elmi
mərkəzdir. Azərbaycan astronomiya elminin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayan Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası 1959-cu ildə
yaradılıb, 1960-cı ildən fəaliyyətə
başlayıb. Rəsədxana dəniz səviyyəsindən
1500 metr hündürlükdə yerləşməklə
dünyanın bir sıra rəsədxanalarını
qabaqlayır. Rəsədxana çətin müşahidə
edilən Cənub səmasının öyrənilməsində
üstünlüklərə malikdir. Belə
ki, burada aydın gecələrin
sayı il ərzində 190-200-ə
çatır. Rəsədxananın muzeyi
də var. Muzeydə müxtəlif
dövrlərdə həyata keçirilən elmi
tədqiqatların nəticələri əks olunub.
Muzeyin ən qiymətli eksponatı 1959-cu il noyabrın 27-də Yardımlı rayonu ərazisinə düşən, tərkibi
92 faiz dəmirdən olan
127 kiloqramlıq meteoritdir.
Anar Miriyev
Palitra.- 2011.- 21 dekabr.- S. 6.