“Dövlət hesabına xarici təhsillə bağlı ictimaiyyət geniş və vaxtında məlumatlandırılmalıdır”

Son dövrlərdə dövlətin ölkə təhsilinin inkişafına ciddi dəstəyinin nəticəsidir ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 16 aprel tarixli 2090 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə” Dövlət Proqramı qəbul edilib. Bu proqrama uyğun olaraq xeyli sayda tələbə xaricdə keyfiyyətli ali təhsil almağa göndərilib. Bu işdə dövlətin məqsədi ölkəni müxtəlif sahələr üzrə savadlı, yüksək təhsilli və peşəkar kadrlarla təmin etməkdir. Bu isə insan kapitalının formalaşması işində əvəzsiz xidmətdir. Bununla belə layihə çərçivəsində gənclərin xarici ölkələrdə təhsil alması ilə bağlı müəyyən məqamlara diqqət yetirməyə dəyər. Mövzu ilə bağlı müsahibimiz yeni təhsil texnologiyalarının tətbiqində öncül bir təhsil qurumu olan Kaspi Təhsil Mərkəzinin direktoru Elnur Əliyevdir. Elnur müəllim mövzu ilə bağlı söhbətə belə başladı:

- Azərbaycanda insanlar təhsilə çox həssasdırlar. Ümumiyyətlə, təhsil, səhiyyə, nəqliyyat insanların həyatında çox vacib rol oynadığına görə bu sahələrə insanlar həmişə çox diqqət ayırırlar. Çünki insanlar hər gün bu sahələrə aid məsələlərlə üz-üzə gəlirlər. Ona görə də bu üç sahənin xüsusi diqqətdə saxlanması və əhalinin xüsusən bu üç sahədə tam təmin olunması dövlətin fəaliyyətinin əsas prioritet istiqamətlərindən sayılır. Bu məsələ həqiqətən də belə olmalıdır. Təhsil də bu kontekstdə xüsusi qeyd edilməlidir. Bu gün sorğu keçirilsə ki, dövlət təhsilə, yoxsa nəqliyyata çox pul qoymalıdır, insanlar “təhsilə” cavabını verəcəklər. Səhiyyə, ya təhsil məsələsində də təhsil çoxları tərəfindən seçilmiş olacaq...

- Çünki səhiyyə və ya nəqliyyat sahəsində yaxşı kadr olmaq üçün də birinci növbədə yaxşı təhsil almalısan...

- Tamamilə doğrudur. Ona görə də cəmiyyətdə sorğu keçirilsə, insanların böyük əksəriyyəti təhsilə daha çox investisiya yatırılmasına tərəfdar olacaqlar. Çünki bütün bu sahələr birinci növbədə təhsilin sayəsində inkişaf edir. Büdcədən təhsilə ayrılan vəsait ildən-ilə dövlət tərəfindən artırılır. Bu, çox təqdirəlayiq haldır. Çoxlu məktəblər, yeni təhsil korpusları tikilir, təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazası günün tələbinə uyğun olaraq yaxşılaşdırılır. Eyni zamanda daha da intensiv olaraq bu cür tədbirlərin görülməsi zəruridir. Çünki Azərbaycanda hazırda təhsildə keçid dövrü olduğuna görə bir sıra çətinliklər var. Belə ki, yeni sistemə keçməklə bağlı olaraq bu cür çətinliklər və maneələr özünü göstərir. Məsələn, bir müsbət hal kimi xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, 2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil alması üzrə dövlət proqramı gənclərimizin yüksək ali təhsilə və mükəmməl mütəxəssis kimi formalaşmasına ciddi və əvəzolunmaz töhfədir. Bunun Azərbaycan təhsilinə böyük önəmi olacaq. Biz bunun müsbət təsirini 10 ildən sonra görəcəyik. Bu proqram çox böyük imkan verir ki, istedadlı Azərbaycan gəncləri xaricdə təhsil alsınlar. Amma məncə, indiyə qədər 500 nəfər xaricə təhsil almağa göndərilib. Növbəti illər ərzində də 2015-ci il başa çatana qədər ən yaxşı halda bu sürətlə 1500-2000 nəfəri xarici ölkələrə dövlət hesabına təhsil almağa göndərmək mümkün olacaq. Halbuki proqrama əsasən, ortaya qoyulmuş normativ 5000-dir. Bu sürətlə proqramda nəzərdə tutulmuş vaxt ərzində 5000 nəfərin xaricə təhsil almağa göndərilməsi bir qədər çətin olacaq. Bu proqramla bağlı olaraq müvafiq qurumlar tərəfindən hər hansı islahatlar aparılmalıdır. Çünki hədəfə çatmaq üçün bu islahatlar vacibdir. Əgər burada maliyyə çatışmazlığı varsa, bu, həll edilməlidir. Yaxud da digər məqamlar varsa, şərtlərə, seçim meyarlarına, universitetlərlə əlaqələrə və sair məsələlərə dəyişikliklər edilməlidir. Həmçinin prioritet ixtisaslara görə də bu məsələdə dəyişikliklər etməyə ehtiyac duyulur. Hazırda vəziyyət belədir ki, bu hədəfə çatmaq real görünmür. Təhsil Nazirliyi tərəfindən bu sahədə ciddi səylər göstərilir, bununla belə onların nümayəndələri də qeyd edirlər ki, bu məsələdə qarşıya qoyulan hədəflərə vaxtında çatmaq hələki çətin görünür.

- Onlar bu barədə əsasən hansı çətinlikləri qeyd edirlər?

- Mən deyərdim ki, ən böyük çətinlik Azərbaycanın təhsil sahəsindəki bu işdə hələ çox böyük təcrübəsinin olmamasındadır. Hələ bu barədə başlanğıc mərhələsindəyik. Bəlkə də 2 ildən sonra bu barədə standart illik norma vaxtında yerinə yetiriləcək. İlk illərdə əsasən təcrübə problemi özünü göstərdi. İkinci məsələ isə insanların xaricdə təhsil almaq imkanları ilə bağlı məlumatlanma, bilgi qıtlığıdır. Üç il əvvəl tələbələr xarici ali məktəblərlə bağlı 3-5 universitet adı çəkə bilərdilər. İndi isə bu barədə məlumat getdikcə genişlənməkdədir. Bu, müsbət haldır. Amma yenə də geniş təbəqələrdə, valideynlərdə bununla bağlı məlumat qıtlığı aktuallıq kəsb edir. Daha bir məsələ bu prosesin sistemə salınmamasıdır. Məsələn, xaricdə təhsillə bağlı olaraq bir il öncədən tələbələrə elan verilməli, onların müraciətləri qəbul edilməli, yığılmalıdır. Prioritet ixtisaslar üzrə bu müraciətlərə baxılmalıdır. Statistik nəticələr bəlli olmalıdır ki, nə qədər adam bu proseslə maraqlanır. Bu məsələ geniş təşviq olunmalıdır. Tələbələr də bununla bağlı olaraq bütün sənədlərini verməlidir. Beləliklə, ilin birinci yarısında xaricdə təhsil üzrə müraciət edən tələbələrin sayı, bunların hansı ixtisaslarla bağlı sənəd verdiklərinin statistikası və sair məsələlər aşkar olunmalıdır. Ümumiyyətlə, xaricdə təhsillə bağlı seçim prosesini düzgün aparmaq üçün bu barədə yığılan sənədlərə aid informasiya geniş olmalıdır ki, onu düzgün təhlil etmək mümkün olsun. Bizdə bu proses getmir. Şəxsən mən belə fikirləşirəm ki, bizdə kiçik bir qurum, hər hansı bir təşkilat bu işlə ayrıca məşğul olmaq üçün yaradılmalıdır. Doğrudur, nazirlikdə bununla məşğul olan mütəxəssislər fəaliyyət göstərir, amma sırf bu işlə bağlı formalaşdırılmış ayrıca qurum fəaliyyət göstərməlidir. Geniş effektin əldə edilməsi üçün belə ayrıca bir qurumun olması çox məqsədəuyğundur.

- Bununla hansı dəyişikliklərin baş verəcəyini düşünürsünüz?

- Bu, məhz ona xidmət edəcək ki, Azərbaycanda xarici təhsillə maraqlanan 3000 və yaxud daha çox sayda insanın öz sənədlərini təqdim etmələrinə şərait yaradılacaq. Dövlət hesabına xaricdə təhsil almaq istəyən bütün insanları əhatə etməklə onların içərisindən məsələn, 1000 nəfər ən yaxşısını seçmək olar. Onların hazırlığı üzərində işlənilməlidir. Məsələn, dil hazırlığı problemi varsa, öncədən bu baryerin aradan qaldırılması üçün onlarla işləmək lazımdır. Çünki bu namizədlərin xaricdə təhsil almaq üçün bir il vaxtları olacaq. Bir il ərzində onlar tam olaraq üzərilərində işləməklə nəticə əldə edə bilərlər. 1000 nəfərə dövlətin təqdim etdiyi prioritet ixtisasları təklif etmək olar. Yekun olaraq hər il 1000 adamdan 500-nü seçib xaricdə təhsil almağa göndərmək olar. Bu baxımdan əldə informasiyanın daha geniş olması həmin xaricdə təhsil üzrə namizədlər arasından daha layiqliləri seçməyə geniş imkan yadaracaq. Başqa bir məsələ odur ki, bizdə hazırda dövlətin xarici təhsillə bağlı proqramında seçilmiş universitetlər reytinqə görə sıralanır. Ən yaxşı universitetlər ümumi reytinqə görə müəyyən olunur. Amma şəsxən mən belə düşünürəm ki, hər bir universitetin ümumi reytinqindən başqa biz ixtisas üzrə reytinq məsələsini diqqətə götürməliyik. Ola bilər ki, bir universitetin reytinqi çox yaxşıdır, amma müəyyən ixtisasla, xüsusən də bizə lazım olan ixtisasla bağlı bu reytinqin yaxşı olduğunu demək olmaz. Təklif edərdim ki, bəlli ixtisaslar üzrə bəlli universitetlər seçilsin. Həmçinin universitetlər ümumi reytinqlərə və dövlətlərə görə yox, məhz ixtisaslara görə bölünməlidir. Məsələn, mühəndislik üzrə biz yalnız müəyyən universitetlərə tələbə göndərməliyik. Həmçinin müəyyən ixtisaslarla bağlı limit məsələsinə də diqqət yetirmək lazımdır. Belə ki, müəyyən vaxt keçəndən sonra məsələn, idarəetmə ilə bağlı ixtisaslar xeyli çoxalacaq. Bu isə eyni zamanda intellektual əmək bazarında rəqabətin də yüksək səviyyəyə gəlib çatmasına səbəb olacaq. Bazarın bu baxımdan dolması yaxşı haldır. Amma bizim mühəndislik, tibb sahəsinə aid ixtisaslara böyük ehtiyacımız var. Türkiyə, Rusiya, Almaniyadan başqa ölkələrə Azərbaycan tibb sahəsi ilə bağlı tələbə göndərə bilmir. Xarici universitetlərin şərtlərinə tələbələrimizin uyğunlaşması ilə bağlı tövsiyələr, konsultasiyalar olmur. Digər ölkələrin universitetləri ilə bu baxımdan əlaqələr qurulmur.

İlkin Ağayev

Palitra.- 2011.- 2 fevral.- S. 6.