“Universitetin innovativ inkişaf yolunu seçməsi üçün müvafiq kadr potensialı olmalıdır”

Layihə çərçivəsində müsahibimiz təhsil məsələləri üzrə ekspert, dosent İlham Əhmədovdur.

- İnnovativ təhsil nədir?

- Universitetin innovativ inkişafı innovasiyaların universitet fəaliyyətinin bütün sferalarına sistemli tətbiqi prosesidir. Universitetin inkişafının innovativ xarakteri onun fəaliyyət nəticələrinin innovasiyalar hesabına təmin edilməsidir. İnnovativ inkişaf informasiya cəmiyyətində universitetin rəqabətədavamlı olması, dinamik inkişafı üçün əsas şərtdir. Burada ənənə və yeniliyin mübarizəsi, vəhdəti, sinergetik inkişafı məsələləri özünü göstərir. İnnovativ təhsilin mahiyyətini qısa olaraq belə ifadə edə bilərik: “Keçmişin arxasınca qaçmamalı, gələcəyi yaratmalı”. İnnovativ təhsil təlimdə innovasiyaların yaradılması, inkişafı, yayılmasına istiqamətlənmiş proses kimi xarakterizə edilir. İnnovativ təhsil ənənəvi təhsilin informasiya cəmiyyəti tələbləri səviyyəsinə transformasiya edilməsi (“layihələnməsi”), onun informasiya cəmiyyəti texnologiyaları ilə reallaşması deməkdir. Bu zaman təhsildə müəllimin rolu və statusunun dəyişməsi, onun məsləhətçi tyutor funksiyası daşıması, təhsil vasitəsilə cəmiyyətin texnoloji, sosial-iqtisadi sifarişinin reallaşması müşahidə edilir. Təbii ki, istənilən universitet innovativ inkişaf yolunu seçə bilməz. Bunun üçün ilk növbədə universitetin müvafiq kadr potensialı olmalıdır. Tarixin bütün mərhələlərində olduğu kimi, innovasiya cəmiyyətində də kadrlar hər şeyi həll edir, lakin belə innovativ düşüncəli kadrlar kor-koranə yetişmir, onları yetişdirmək, tərbiyə etmək lazımdır. Bu, müasir təhsilin ən ümdə məsələsidir. Bu günün təhsili qabaqlayıcı xarakter daşımalı, cəmiyyətin inkişafını önləməlidir. Məlum olduğu kimi, keçən əsrin 80-ci illərində informasiya cəmiyyətinə hazırlıq məqsədilə bir çox ölkələrdə (o cümlədən SSRİ-də) təhsilin bütün səviyyələrində “İnformatika” kursunun tədrisinə başlanıb. Bu gün innovasiya cəmiyyətinin formalaşması ərəfəsində də analoji addım atmaq zəruridir. Ali təhsilin bir çox istiqamətlərində tələbə və magistrlərə innovatika elminin əsaslarının tədrisi əhəmiyyətli olardı. RF-də eksperimental qaydada, hətta bəzi orta məktəblərdə belə innovatika elminin əsasları tədris edilir. Bu yolla biz də gələcək inkişafımız üçün innovativ düşüncəli kadrlar yetişdirə bilərik.Universitetlərin inkişafının yeni strategiyasının formalaşmasında innovasiyaların sistemyaradıcı funksiyası var. Universitetin innovativ fəaliyyəti onun struktur bölmələrinin innovativ fəaliyyətinin təşkili və əlaqələndirilməsi mexanizminin yaradılmasını tələb edir. Universitetlərin innovativ inkişafını əngəlləyən bəzi problemləri qeyd etmək istərdim:1. Universitetlərdə aparılan elmi tədqiqatların zəif maliyyələşməsi (əgər buna maliyyələşmə demək mümkünsə). Elmi işlərə universitetlərimizdə ildə cəmi 2 milyon manat xərclənir, normada bu bəlkə də bir laboratoriyanın ehtiyacıdır. Bu səbəbdən elmi tədqiqatların nəticələri rəqabətədavamlı deyil. Halbuki bu amil universitetin inkişafının əsasıdır və bu gün elmi-tədqiqat işləri kifayət qədər kapitaltutumlu olmalıdır; 2. Universitetlərdə aparılan elmi tədqiqatların nəticələrinin kommersiyalaşdırılması üçün bazarda tələb və təklifin, hüquqi bazanın zəif olması;3. Universitetin innovativ infrastrukturunun olmaması, universitetlərdəki mövcud strukturun innovativ inkişafa mane olması.Universitetin innovativ fəaliyyəti aşağıdakı üç istiqamətdə reallaşa bilər:1. Universitetdə innovasiyaların yaradılması innovativ inkişaf amili kimi;2. Universitetdə innovasiya fəaliyyətinin tədrisi innovasiya üzrə kadr hazırlığı amili kimi;3. Universitetin təhsil fəaliyyəti innovasiyaların dəstəklənməsi və inkişafı amili kimi. İnkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatında bu gün tədqiqat universitetləri aparıcı mövqeyə malikdirlər. Onların gəlirlərinin mühüm hissəsi təhsil xidmətləri hesabına deyil, innovativ fəaliyyət hesabına formalaşır. İnformasiya cəmiyyətinin inkişafı universitetlərin fəaliyyət xarakterini, inkişaf strategiyasını, idarəetmə sistemini də dəyişdirir. Universitetlərin təşkilati strukturunda yeni bölmələr yaranır, “Texnopark”lar, “Təhsil keyfiyyətinin menecmenti” departamenti, “Marketinq” departamenti, “Elektron təhsil” departamenti (və ya “Distant Təhsil” departamenti), “İnformasiya sistemləri və proqram təminatının yaradılması və istismarı” departamenti kimi yeni bölmələrin yaradılması nəticəsində universitetlərin fəaliyyəti və idarə edilməsi daha çox istehsalat müəssisəsini xatırladır. Universitet rəhbərliyi tərəfindən səmərəli idarəetmə qərarlarının qəbulu və dəstəklənməsi “Təhsilin avtomatlaşdırılmış idarəetmə informasiya sistemləri” proqram kompleksi olmadan mümkün deyil. Belə avtomatlaşdırılmış idarəetmə informasiya sistemləri əvvəllər əsasən istehsal və xidmət müəssisələrində tətbiq edildiyi halda bu gün “Elektron universitet” sistemi kimi inkişaf etmiş bütün universitetlərdə uğurla tətbiq edilir.Təhsildə innovasiyaların yaradılması və tətbiqi universitetin bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə imkanlarını artırmaqla yanaşı innovativ universitet modeli qurmağa imkan verir. Bildiyiniz kimi, respublikamızda Elmin İnkişaf Fondu yaradılıb. Elmin İnkişaf Fondu elmi kollektivlərə və ya bir qrup alimlərə qrantların verilməsi yolu ilə perspektiv elmi tədqiqatları maliyyələşdirəcək. Yaxşı olar ki, yaxın gələcəkdə təhsilə dair innovativ tədqiqatların aparılması və praktik tətbiqi üçün də belə bir analoji fond yaradılsın. Təxmini adı İnnovativ Təhsilin İnkişafı Fondu kimi ola bilən bu fond vasitəsilə universitetlərin elmi-pedaqoji kollektivlərinə və ya bir qrup təşəbbüskar alimə qrantlar verilsin. Bu yolla universitetlərdə innovativ təhsilə dair perspektiv elmi-tədqiqatlar maliyyələşdirilsin, onların tətbiqi sürətləndirilsin. Universitetlərimizin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası və ali təhsilin informatlaşması problemlərinin həllində innovativ layihələrə ehtiyac var. Bu, sürətli inkişafın ən qısa yoludur. Hazırda universitetlərdə bir sıra innovativ təhsil təşəbbüsləri mövcuddur, lakin maliyyə dəstəyi olmadığından onları reallaşdırmaq çətindir. Son illər respublikanın ümumtəhsil məktəblərində innovativ təhsilin inkişafı üçün xüsusi müsabiqələr keçirilir, məktəblərə bu məqsədlə xüsusi qrantlar verilir. Ali təhsil məzmun və formaca daha mürəkkəb olub elm və istehsalatın inteqrasiyasına, innovasiyaların yaranmasına daha əlverişli imkanlar yaradır. Bu səbəbdən universitetlərdə də innovativ ideyaların, innovativ təhsilin inkişafı üçün müsabiqələrin təşkili məqsədəuyğundur.Respublikada təhsilin inkişafı istiqamətində reallaşan dövlət proqramlarında olan layihələrin əksəriyyətini bu gün universitetlər sərbəst icra edə bilərlər. Bu məqsədlə həmin layihələrə nəzərdə tutulmuş maliyyə vəsaitlərinin müəyyən hissəsi universitetlərə ayrılarsa, işin məsuliyyəti də universitetlərin üzərinə qoyularsa, bundan həm universitetlər, həm də təhsil sistemi uda bilər. Beynəlxalq səviyyədə buna “ölkədaxili qrant” deyirlər, bir çox tanınmış universitetlər məhz belə qrantlar hesabına sürətlə inkişaf edib daha sonra isə beynəlxalq qrantlar ala biliblər. Beynəlxalq reytinq cədvəllərində yüksək mövqe qazanan universitetlərin inkişaf yolu bunu sübüt edir. Rusiya Federasiyasında “İnnovasiya Təhsil Proqramları” layihələrinə 2 il ərzində hökumət bir milyard ABŞ dolları ayrılıb və müsabiqə nəticəsində qalib olan 57 universitetin hər birinə 15-30 milyon dollar arasında qrant verilib, o cümlədən 3 pedaqoji universitet qrant alaraq Rusiyanın “İnnovativ pedaqoji təhsil sistemi”ni yarada biliblər.

- Respublikada təhsilin informatlaşması vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Dinamik inkişaf edən müstəqil Azərbaycan Respublikası informasiya texnologiyalarının inkişafını özünün prioritet sahələrindən biri elan edib. Bu məqsədə nail olmaq üçün son zamanlar respublikada informasiya texnologiyalarının, təhsilin və insan kapitalının davamlı inkişafı xüsusi dövlət qayğısı ilə əhatə edilib. Hazırda bir sıra ciddi dövlət proqramları qəbul edilib və uğurla həyata keçirilir. Yeniləşən Azərbaycanın yeni məktəblərində yeni təfəkkürlü müəllimlər işləməlidir, onlar yeni texnologiyaları - innovativ təhsil texnologiyalarını, virtual dərsləri tətbiq etməyi bacarmalıdırlar. Bu gün təhsil ictimaiyyəti bu problemlərin həlli yollarını araşdırmalı, imkanları səfərbər edib real inkişafa nail olmalıdır. Təhsilin informatlaşması bu gün hər hansı ölkənin təhsil sisteminin beynəlxalq təhsil məkanına inteqrasiyasının mühüm şərtidir. Bu mənada ali təhsil müəssisələrində distant təhsil bazasında müasir informasiya-təhsil məkanının yaradılması zəruridir. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi, virtual, distant təhsil müasir təhsil innovasiyasıdır, təhsilin kompyuterləşməsinin zirvəsidir. Son zamanlar mətbuatda qiyabi təhsilin tədricən distant texnologiyalar əsasında reallaşa bilməsi barədə müzakirələr gedir. Ümid edirik ki, gec də olsa, bizim respublikamızda da distant təhsil inkişaf edəcək. Bunsuz milli təhsil sisteminin perspektivi yoxdur, çünki qlobal təhsil məkanına inteqrasiyanın yeganə yolu distant, açıq, virtual təhsildir.

- Ali təhsil müəssisəsinin informatlaşması prosesi necə olmalıdır?

- Ali təhsil müəssisəsinin informatlaşması prosesi bu məqsədlə yaradılmış xüsusi proqram (İT strategiya) əsasında həyata keçirilməlidir. Bu proqramın icrası müasir informasiya texnologiyaları bazasında universitetin təhsil, elmi-tədqiqat, idarəetmə fəaliyyətini səmərəli qurmaq üçün perspektiv vahid informasiya-təhsil məkanını yaratmağa şərait yaradır. Bu kompleks xarakterli problemi dekanlıqlar və kafedralar səviyyəsində həll etmək mümkün deyil. Bu məsələlərin səmərəli həlli universitetin bütün strukturlarını əhatə edən kompleks tədbirlərin hazırlanması və həyata keçirilməsinə, nəticədə ali məktəbin idarə edilməsinin keyfiyyətcə yeni səviyyəsinə keçidin imkan verir. Bu sahədə hüquqi-normativ sənədlərin, texniki standartların hazırlanması, zəruri təşkilati və maliyyə dəstəyi və s. məsələlər Təhsil Nazirliyi tərəfindən öz həllini tapmalıdır. Ali təhsil müəssisəsinin informatlaşması proqramının məqsədi informasiya cəmiyyəti, biliyə əsaslanan iqtisadiyyat şəraitində işləyə bilən yeni nəsl, keyfiyyətli kadrlarının hazırlanması, ali məktəbdə təhsilin kompleks informatlaşması, vahid informasiya-təhsil məkanının yaradılması problemlərinin qoyuluşu, bu problemlərin həlli üçün zəruri tədbirlər sistemini müəyyənləşdirməkdir. Bu məqsədlə yaradılacaq universitet vahid informasiya-təhsil məkanı aşağıdakı 3 istiqamət üzrə fəaliyyəti nəzərdə tutur: 1. Tədris prosesinin informatlaşması; 2. Elmi- tədqiqat işinin informatlaşması; 3. Universitetin idarə edilməsinin informatlaşması. Proqramın səmərəli icrası məqsədilə universitetin tərkibində yeni struktur - universitetin informatlaşması departamenti və ya informatlaşma idarəsi yaradıla bilər. Universitetin informatlaşması üzrə bütün tədbirlər ayrı-ayrı layihələr formasında hazırlanmalı və universitetin informatlaşması departamenti tərəfindən həyata keçirilməlidir.

Anar Miriyev

Palitra.- 2011.- 2 fevral.- S. 7.