«Mənəvi-əxlaqi tərbiyə uşaq vaxtından başlayıb ömrün sonuna qədər davam etməlidir»

“Azərbaycan mədəniyyəti və kulturoloji maarifləndirmə” layihəsi

Müasir dövrün ən aktual problemlərindən biri mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizlə bağlıdır. Qloballaşmanın geniş sürətlə yayılması və həyatımızın hər bir sahəsini əhatə etməsi günümüzün reallıqlarındandır. Artıq elə dövrdə yaşayırıq ki, biz cəmiyyət olaraq istəsək də bu reallıqların qarşısını ala bilmirik. Qloballaşmanın bir çox müsbət tərəfləri ilə yanaşı, mənfi cəhətləri də var. Bu zərərli tərəflərin qarşısını almaq və ya verəcəyi zərərin təsirini minimuma endirmək üçün mənəvi-əxlaqi dəyərlərin daha geniş yayılması, təbliğ edilməsi zəruridir. Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyev dəfələrlə vurğulayıb ki, sovet dövründə Azərbaycanın öz milli kimliyini qorumasının əsas səbəbi milli-mənəvi dəyərlərimiz olub. Odur ki, bu dəyərlərin daim təbliğ edilməsi, mətbuatın gündəmində olması zəruridir. Layihə çərçivəsində müsahibimiz olan Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Geostrateji Araşdırmalar mərkəzinin müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, iqtisad elmləri doktoru Əli Nuriyevlə söhbətimiz də elə bu məsələlərlə bağlıdır:

- Son illər milli mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizin qorunub saxlanması və inkişafı haqqında çox danışılır. Bu heç də təsadüfi olmayıb, müasir dövrdə problemin xüsusi aktuallıq kəsb etməsilə əlaqədardır. İqtisadiyyatın sürətli inkişafı, yaşadığımız müasir dünyada böyük sürətlə baş verən qloballaşma, ölkələrin hərtərəfli inteqrasiyası, təhsilin, dilin dünyəviləşməsi, vahid Avropa təhsil sisteminin formalaşması kimi obyektiv proseslər gedir. Bu qlobal proseslər çərçivəsində hər bir ölkədə milli mədəniyyət, dil, əxlaq, mənəviyyat digərlərilə üzləşir. Hər bir ölkə bu obyektiv prosesdən bəhrələnməyə, mütərəqqi bildiyini, inkişafa, tərəqqiyə uyğun gələni qəbul etməyə, yad, zərərli bildiyi meyillərdən özünün tarixən yaratmış olduğu, onun bir dövlət bir millət kimi mənəvi-mədəni varlığının simvoluna çevrilmiş milli mənəvi-əxlaqi dəyərləri qoruyub saxlamağa və inkişaf etdirməyə çalışır. Qloballaşma, inteqrasiya şəraitində milli mənəvi-əxlaqi dəyərlərin qorunması və inkişafı məsələsinin ön plana çəkilməsinin başqa səbəbləri də var. Əvvəla, demokratik cəmiyyətdə inkişaf etmiş, iqtisadi cəhətdən güclü dövlətlər nisbətən geri qalmış dövlətlərlə elmi, texniki-texnoloji, maliyyə, kadr hazırlığı sahəsində əlaqələrə girir və bu istiqamətlərdə onlara yardım göstərirlər. Bununla yanaşı öz mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərini, onun mənfi tərəflərini təbliğ edir və nisbətən zəif inkişaf etmiş ölkəni bütövlükdə, bütün sahələrdə asılı vəziyyətdə saxlamağa çalışır, öz siyasi, iqtisadi və mənəvi-əxlaqi iradəsini qəbul etdirmək cəhdləri göstərirlər. Belə vəziyyət zəif inkişaf etmiş ölkələrdə və ya inkişaf etməkdə olan ölkələrdə milli mənəvi-əxlaqi dəyərlərin qorunub saxlanması problemini qarşıya qoyur.İkinci səbəb ölkənin iqtisadi inkişafının, ayrı-ayrı sahibkarların, ayrı-ayrı insanların varlanması proseslərinin, ölkənin milli mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərinin qorunub saxlanması və inkişafı ilə kifayət qədər düzgün əlaqələndirilməməsidir. Bütün bunlar hər bir ölkədə mili mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərin qorunub saxlanması və inkişafı məsələsinin dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırılmasını və həllini mühüm bir vəzifə kimi qarşıya qoyur.

- Azərbaycanın da bu problemlərlə üzləşməsi nə ilə bağlıdır?

- Mən deyərdim ki, Azərbaycanın da bu gün həmin problemlə az-çox üzləşməsi qanunauyğun bir haldır. Respublikamızda neft strategiyasının müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi, innovasiyalı istehsal sahələrinin üstün sürətlə inkişafı, insan potensialının keyfiyyətinin yüksəlməsi, elmin-təhsilin inkişafı və Avropa təhsil sisteminə inteqrasiyası istiqamətində görülmüş tədbirlər, insan azadlığının genişlənməsi, cəmiyyətin idarə olunmasında demokratiyanın güclənməsi nəticə etibarı ilə ölkəmizin iqtisadi, siyasi və mədəni cəhətdən dünyaya inteqrasiyasını genişləndirib və gücləndirib. Həm də respublikamız irəliyə doğru inkişaf edib iqtisadi qüdrəti artdıqca bu inteqrasiya prosesləri daha da artacaq, nəticədə mənəvi-əxlaqi meşşanlığa, əxlaqi düşkünlüyə, milli yadlaşmaya qarşı mübarizə, milli mənəvi - əxlaqi keyfiyyətlərimizin qorunub saxlanması və inkişaf etdirilməsi məsələsi daim bizim diqqətimizi cəlb edəcək. Buna görə də dövlətimiz, onun başçısı, Prezident İlham Əliyev elm, təhsil və mədəniyyətimizin dünya elminə, təhsilinə, mədəniyyətinə inteqrasiyasına, insan potensialının keyfiyyətinin yüksəlməsinə böyük diqqət verməklə yanaşı, milli mədəniyyətimizin, mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizin qorunub saxlanması və inkişafına da böyük qayğı göstərir, bu məqsəd üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir. Bu qayğıya istinad edərək milli mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizin qorunub saxlanması və inkişafı ilə əlaqədar bəzi mülahizələrimi bildirmək istəyirəm. Mənəvi-əxlaqi dəyərlərin qorunub saxlanması və inkişafında meşşanlığa qarşı mübarizə mühüm rol oynayır. Adətən cəmiyyət öz inkişafının bir mərhələsindən digərinə keçid prosesində olanda, yaxud bir cəmiyyət formasından digərinə keçid prosesi dövründə əvvəlki dövrdə olduğuna nisbətən müvəffəqiyyət qazanmış insanların bir hissəsində meşşan əhval-ruhiyyəsi geniş yayılır. Misal üçün kapitalizmin ilkin inkişaf mərhələsində Rusiyada şəhər alverçilərini, sənətkarları, aşağı vəzifəli qulluqçuları və həmin təbəqəyə mənsub olan digər adamları meşşan adlandırırdılar. Dünyagörüşü dairəsi nisbətən məhdud olan bu qrup insanlar fəaliyyətinin mənasını öz mülkiyyətini, gəlirlərini artırmaqda və buna uyğun həyat tərzi formalaşdırmaqda görürdü. Beləliklə, ictimai görüş dairəsi məhdud olan bu qrup insanları mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər (elmin, təhsilin, tərbiyənin inkişafı) əslində yalnız öz gəlirlərini artırmaq və həyatlarını zənginləşdirmək üçün maraqlandırır. Belə adamlar əksər hallarda fizioloji tələbatın qulu olur. Cismani varlığını yaşatmaq hərisliyi güclü olur. Mənəvi varlıq cismani varlıqdan asılı vəziyyətə düşür. Kamil insanlarda isə əksinə, fiziki varlıq mənəvi varlığa tabe olur, ona xidmət edir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin ölkəmizin uzun müddətli sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasında xırda və orta sahibkarlığın inkişafına xüsusi diqqət yetirilir, sahibkarlığın inkişafı ölkə iqtisadiyyatının inkişafının başlıca vasitəsi kimi müəyyənləşdirilir. Bu strategiyanın müvəffəqiyyətlə inkişafı nəticəsində son illərdə respublikamızda xırda ticarət, sənətkarlıq sürətlə inkişaf edir, əhalinin orta mülkiyyətçilər təbəqəsi formalaşıb, dövlətin də, onların da gəlirləri artır.

- Qeyd etdiklərinizin mənəvi dəyərlərlərlə əlaqələndirilməsi necə olmalıdır?

- Belə şəraitdə gündəliyə belə bir sual çıxır - nə etmək lazımdır ki, sahibkarların inkişafı, ölkəmizin gəlirlərinin artması mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərimizin inkişafına daha çox xidmət etsin, ölkənin sürətli iqtisadi inkişafı bütövlükdə cəmiyyətin intellektual səviyyəsinin yüksəlməsi, mənəvi-əxlaqi dəyərlərin qorunması və inkişafının mühüm amilinə çevrilsin. Qabaqcıl dövlətlərin tarixi təcrübəsi göstərir ki, bunun əsas yolu ölkənin iqtisadi inkişafının, gəlirlərin artmasının tərbiyənin və təhsilin inkişafı ilə düzgün əlaqələndirilməsidir, yəni tərbiyə və təhsilə vəsait qoyuluşunun və bu sahənin təşkilinə diqqətin artırılmasıdır. Tərbiyə insanın fiziki və psixoloji dünyasını, intellektual səviyyəsini, ətraf aləmə, həyata münasibətini, həyat mövqeyini formalaşdıran və inkişaf etdirən tədbirlər və təsirlərin məcmusudur. Beləliklə, mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək üçün bütün dünyəvi və milli mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri öyrədən və təbliğ edən tərbiyə üslubu formalaşdırılmalıdır. Elmi, əqli tərbiyə kimi mənəvi-əxlaqi tərbiyə də uşaq vaxtından başlayıb ömrün sonuna qədər davam etməlidir. Çünki həyat göstərir ki, bütün ən yaxşı insani keyfiyyətlər (kəramətlilik, səxavətlilik, rəiyyətpərəstlik, sadə zəhmətkeş insanlara hörmət, mətanət, şücaət, möhtəşəmlik, qəhrəmanlıq, ağıl, mənsəb və hörmət sahibi olmaq, insanlılıq, haqq ədalət sahibi olmaq) qismən nəslən keçsə də əsasən təhsilin və tərbiyənin, xüsusilə əmək tərbiyəsinin məhsulu kimi meydana gəlir.

A.Miriyev

Palitra.-2011.- 12 iyul .- S.10.