“Öz dəyərlərimizi qoruyub saxlamalıyıq”

“Azərbaycan mədəniyyəti və kulturoloji maarifləndirmə” layihəsi

Layihə çərçivəsində müsahibimiz Azərbaycan Turizm İnstitutunun (ATİ) İctimai fənlər kafedrasının baş müəllimi, sənətşünas Sevil Kərimovadır:

- Bu gün Azərbaycan memarlıq baxımından istər inkişaf etmiş Asiya, istərsə də Avropa ölkələrindən geri qalmır. Hətta elə layihələr var ki, inkişaf etmiş Avropa ölkələri buna cəhd etməsə də, bizdə buna cəhd edilir. Hətta indi dünya miqyasında tanınan memarları belə ölkəmizə dəvət edirlər. Sözsüz ki, ölkədə reallaşan bütün bu tədbirlər dövlət siyasətinin nəticəsidir. Mən belə düşünürəm ki, Azərbaycan tarixində hər əsrin sonunda bir partlayış olur. Əgər XIX əsrin sonunda Z.Tağıyev, M.Muxtarov kimi görkəmli şəxsiyyətlər var idisə, XX əsrin ikinci yarısı sırf ulu öndər Heydər Əliyevlə bağlıdır. Çünki 1969-cu ildə o, hakimiyyətə gələrkən ölkədə bir dənə də olsun hansısa bir incəsənət xadiminin ev muzeyi yox idi. Beləliklə, Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra milli mədəniyyətimizi inkişaf etdirməyə başladı. Həmin yol bu gün də davam edir. Bu gün bizim ən böyük nailiyyətlərimizdən biri də “Eurovision” hesab olunur və onun ölkəmizdə reallaşmasına hazırlıq gedir. Mənə elə gəlir ki, biz artıq 10 ildir buna hazırlaşırıq. Yəni “Eurovision” qələbəsi olmadan da biz bilirdik ki, dünya miqyasına çıxmalı bir millətik. Mən xaricdə çox oluram və görürəm ki, son 20 ildə Azərbaycana münasibət necə dəyişib. Mən 1990-cı illərdə Türkiyədə təhsil alarkən bizə qarşı çox isti münasibət var idi. Amma sonrakı illərdə bəzi neqativ hallarla bağlı bir qədər soyuqluq yaransa da, artıq 2000-ci ildən sonra bizə çox mədəni, səviyyəli, ziyalı bir xalq kimi yanaşırlar. Ümumiyyətlə, Bakıya gələnlər ilk növbədə şəhərin gözəlliyindən danışır. Xaricilər ilk növbədə bu gün ölkəmizdə olanları görmək istəyir. Yəni yaraşıqlı binalar, beynəlxalq festivallar, muğamımız var. Xarici turistlər İçərişəhərə çox gəlir və burada aşkarlanan hər bir abidə memar tərəfindən araşdırılır, tez həmin yer çərçivəyə alınır. 1990-cı illərdə bu yox idi və aşkarlanan abidənin də üzəri örtülürdü. Bu gün mədəniyyət siyasəti bizdə aparıcıdır. Burada diaspor fəaliyyətini də qeyd etmək lazımdır ki, onlar da mədəniyyətimizin təbliği ilə məşğuldurlar. Yaxşı layihələr var, maliyyələşdirilir. Bu, təhsil sahəsində də özünü göstərir. Mən bir sıra ali təhil ocaqlarında tədrislə məşğul olmuşam və çalışıram ki, nəzəriyyədən başqa təbliğata da yer verim. ATİ-də yeni layihələr rəğbətlə qarşılanır. Biz “institut-tələbə-muzey” çərçivəsində bir layihə həyata keçirmək istəyirik. Çünki indi Azərbaycanda muzey pedaqogikası güclüdür. Bu il muzey-diyarşünaslıq ixtisası üzrə ilk buraxılışımız oldu. Tələbələr çox maraqlı mövzular seçmişdilər, məsələn, “Bakının dini abidələri turizm resursları kimi”. Gənc tələbə tanıdığımız abidələrə çox maraqlı aspektdən yanaşır. Yaxud digər mövzu “Muzeylərin milli şüurun formalaşmasında rolu” adlanırdı. Yəni bunlar işlənməmiş mövzular idi və tələbələrin çox gözəl təqdimatı oldu. Bizdə təhsil turizm istiqamətli olduğuna görə təbliğata çox yer veririk. Dünyada qloballaşma olsa da, çalışırıq ki, bir qədər kənar duraq, çünki milli dəyərləri itirə bilərik. Qərb mədəniyyətində bu özünü çox göstərir, orada hazırda artıq millətləri fərqləndirmək çətindir. Çünki yaşam dəyərləri eyniləşib. Məsələn, fransızla italyanlar fərqlənir və bir-birini sevmirlər. Amma digər tərəfdən həyat tərzi, mənəvi kodekslər eynidir. Azərbaycan hələki bu proseslərə çox qatılmayıb, burada yəqin ki, mental xüsusiyyətlər rol oynayır. Çalışırıq öz dəyərlərimizi saxlayaq. Eyni zamanda Qərbin nailiyyətlərini əldə edirik. Heç bir Şərq ölkəsində belə fenomen yoxdur. Məşhur şərqşünas Kramer XIX əsrin sonu, XX əsrin əvəllərində Azərbaycana gəlib və çox maraqlı bir fikir söyləyib: “Azərbaycan elə bir ölkədir ki, bura şərq-qərb, şimal və cənubun götürdüyü nə varsa, sanki hamısı bir yerdə qaynayır və çox maraqlı formalar meydana çıxır”. Bu proses indi də özünü göstərir.

- Bu gün gənclərin mədəniyyət tariximizə, milli dəyərlərə münasibətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Mən gənclərlə çox çalışıram və şahidi oluram ki, onlar azərbaycanlı olmaqla fəxr edirlər. ATİ-nin bir çox tələbəsi xaricdə, Avropanın bir sıra ölkələrində, Amerika, İsraildə oxuyurlar və onlarda bunu müşahidə edirik. Yəni gənclərdə bu hiss varsa, demək, bünövrə var və qalır onları düz yetişdirmək. Burada təhsil, tərbiyə əsas rol oynayır. Azərbaycan uşaqları digərlərindən fərqlidir. Bu gün bizdə 18 yaşda olan gənc oğlanla eyni yaşda fransız, yaxud türk oğlan eyni deyil. Bizimkilər ailəyə daha çox bağlıdır. O qədər də sərbəstlik yoxdur. Ona görə də bizim gənclərlə işləmək, yönəltmək daha rahatdır. Hara getsələr, azərbaycanlı olduğunu büruzə verirlər. Tədris prosesində bunun şahidi oluruq. Bizim tədris ocağındakı tələbələrin əksəriyyəti xaraktercə, təhsildə də ciddidir. Müsbət haldır ki, xaricə çox gedirlər və bu fərqi görürlər. Əgər bir vaxtlar əksəriyyət gənclər xaricdə qalmağa meyilli idisə, indi çoxu çalışır ki, müəyyən bilik əldə edib vətənə gəlsin və biliyini burada inkişaf etdirməyə davam etsin. Son 5-6 ildə gənclərdən qayıtmağa meyilli olanlar daha çoxdur. Çünki yaxşı ixtisas alırlar və burada da yaxşı kadra ehtiyac var.

- Tədris prosesi ilə bağlı mədəniyyət ocaqlarına səyahətlərin təşkili nəzərdə tutulurmu?

- Adıçəkilən “institut-tələbə-muzey” layihəsi var və Almaniya, Amerika tədris sistemində belə layihələrdən çox istifadə edilir. Bizdə də yəqin ki, bu tədricən öz əksini tapacaq. Bu, muzey pedaqogikasının bir hissəsidir. Tələbələrlə hazırda müstəqil olaraq bu sahədə çalışıram və bölgələrə çox səfər edirik. Yerlərdə isə tələbələr üçün komfort şərait tələb olunur. Qiymətlər də o qədər də ucuz deyil, bu isə məncə, rəqabətin azlığı ilə bağlıdır. Antalyada turizm obyektləri bir-birinin çox yaxınındadır. Bizdə isə ölkənin turizm potensialı üçün turizm şirkətləri çox azdır. Nə qədər çox olsa, rəqabət də artar və qiymətlər də aşağı olar. Tələbələr üçün abidələr çox maraqlıdır. Mədəni resursların turizm resursu kimi istifadəsi həm turizmdə, həm də mədəniyyətdə birinci problemdir. Bu sahədə bizdə bir qədər boşluq var. Azərbaycan ərazisində 10 minə yaxın xatirə abidələri var ki, tariximiz, mədəniyyətimizlə bağlıdır. Onları turizm sferasına çəkməliyik ki, sırf abidə kimi qalmasın. Yəni sadəcə konservasiya edib saxlamağa ehtiyac yoxdur. İndiki dövrdə mövcud olanlar istifadə edilir. Abidələr də istifadə obyektinə çevrilməlidir ki, təbliğ edə bilək. Məsələn, Türkiyədə Topqapı Muzeyini bir müddət bağladılar ki, toxunulmasın və orada turizm dayandı. Məcbur oldular yenidən açdılar. Hazırda yayımlanan “Möhtəşəm yüzyıl” serialının sponsorlarından biri məhz Topqapı Muzeyidir. Demək, bu muzeyin gəliri imkan verir ki, həm özünü icarəyə verir, həm də sponsor kimi çıxış edir, reklam olunur. Artıq adıçəkilən serialdan sonra oraya axın daha da çoxalıb. Bizdə də obyektlərin sırf turizm sferası kimi istifadəsi maraqlı olardı. Burada bizə ilk növbədə gənclər lazım olacaq. Yaxşı, professional kadrların olması vacibdir. Bizdə belə kadrlar da azdır. Bu gün ölkənin müxtəlif ali təhsil ocaqlarında muzey işi fakültəsi olsa da, ATİ-də çox fərqlidir. Burada tələbələrdə nə isə etməyə maraq var. Məncə, buradakı təhsil prosesinin də mühüm rolu var.

- Gənclər mədəniyyətimizin təbliği ilə bağlı bölgələrdə çalışmaq istəyirlərmi?

- Qeyd etdiyim kimi, bu il bizdə muzeyşünaslıq və diyarşünaslıq ixtisası üzrə ilk buraxılış oldu. Onlar bölgələrdə çalışmaq istəyirlər və yerlərdən onları dəvət də edirlər. Amma bu il məzunların bir çoxu oğlanlar olduğuna görə əsgəri xidmətə gedəcəklər və magistraturada oxumayanlarla da əlaqəni davam etdirəcəyik. Çünki turizm sferasıdır və şirkətlərlə anlaşmalarımız var. Onlar gəldikdən sonra da işə cəlb edəcəyik. İkinci kursdan başlayaraq ATİ-də təcrübədir. Bu ildən Azərbaycan incəsənəti ilə bağlı 90 saat ayrılıb. Sırf II və III kurslarda Azərbaycan mədəniyyəti keçilir. Bundan başqa çox yaxşı bir layihəyə start verilib ki, bu, bələdçi kurslarıdır. Kim bələdçi kimi çalışmaq istəyirsə, gəlib 6 ay kurs keçir ki, buraya 30-a yaxın fənn daxildir. Bələdçi işləmək üçün nazirliyin sertifikatını almalıdr ki, bunun üçün də gəlib bizdə kurs keçməlidir. İmtahan verib sertifikat alır.

- Mədəniyyətlə bağlı tədris prosesində dərsliklərin səviyyəsi sizi qane edirmi?

- Dərsliklərlə bağlı çox böyük problem var. Kitabların çoxu tərcümədir. Bəzən görürsən ki, çox nüfuzlu bir insan, mədəniyyət xadimidir, amma məcbur edirlər ki, onun kitabı ilə dərs keçilsin. Çünki bu gün müəyyən ixtisas üzrə dərslik ancaq bu adama məxsusdur. Kitabı açırsan, görürsən ki, bərbaddır. Azərbaycan dilində müəyyən ixtisaslar üzrə dərsliklər yoxdur. Muzeyşünaslıq ümumiyyətlə bərbad haldadır. Tərcüməsi kiməsə verilir, o isə mədəniyyətdən tamamilə uzaq olan adamdır. Qeyri-peşəkar şəkildə tərcümə edir. Məsələn, “Dünya muzeyləri” kitabında Drezden Qalereyası ilə bağlı belə faktları görmək olar. Yaxud Luvr Muzeyi haqqında hər il 167 dildə yeni kitab nəşr olunur və muzeyin öz nəşriyyatı var ki, burada olanlar təzələnir. Bizdə isə bu, 1999-cu ilin kitabıdır. Mən rektor Cəfər Cəfərovla danışdım və biz çalışırıq ki, öz proqramlarımız olsun. Dərsliklərlə bağlı çalışacağıq ki, öz müəllimlərimizin dərsliyi olsun. Çünki dünyada əksər tədris ocaqlarında belədir. Dərsliklər universitetin özünə məxsusdur. Məsələn, Türkiyədə də belədir. Rus ədəbiyyatlarının tərcüməsi pisdir. Dünya, Azərbaycan incəsənətinə dair sanballı bir kitab yoxdur. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin iki kitabı var, amma bu məni qane etmir. Yəqin ki, bu sahədə problemlər tədricən aradan qalxacaq.

Nigar

Palitra.-2011.- 12 iyul .- S.11.