Xarici ölkələrdə psixoloqlara daha çox müraciət olunur

Azərbaycanda psixologiya elminin qədim tarixi olduğunu deyən psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru, psixoloq Vasif Muradzadənin sözlərinə görə, ilk olaraq ölkəmizdə güzəran psixologiyası, bunun üzərində psixologiya elmi formalaşmağa başlayıb. İlk psixoloji laboratoriyanı yaradan isə Fuad İbrahimbəyov olub. V.Muradzadə deyir ki, psixologiya elmi cavan elmlərdən olsa da, kökləri ötən əsrin əvvəllərinə gedib çıxır:

“N.Gəncəvi, Bəhmənyardan başlamış M.F.Axundov, Ə.Qəmküsar, A.Səhhət psixologiya elminin inkişafına təkan verən şəxsiyyətlər olublar. 60-cı illərdən etibarən ölkəmizdə psixoloqlar formalaşmağa və artıq xalq arasında psixoloqdan məsləhət almaq kimi tendensiya yaranmağa başladı. Bu zəmində uğurlu addımlardan biri kimi praktiki psixoloqların hazırlanması prosesi oldu. 1989-91-ci ildə kurslar yaradıldı və buraya müxtəlif bölgələrdən ali təhsilli pedaqoqlar cəlb olundu. Məktəblərdə psixoloji xidmət başladı. Müəlim-şagird münasibətləri, çətin tərbiyə olunan uşaqlar, müəllim-valideyn problemlərini aradan qaldırmaq üçün psixoloqlar fəaliyyətə başladılar. Məktəbin psixoloji xəritəsini hazırladılar. Bu isə o deməkdir ki, hər bir şagird haqqında fərdi psixoloqun məlumatı var. Uğurlu addım kimi məktəblərdə psixoloqlara direktor müavini səviyyəsində status verildi. Uşaqların məktəbə qəbulunda, sinifdən-sinfə keçirilməsində, məktəbdən xaric edilməsində, hətta istedadlı uşaqların üzə çıxarılmasında psixoloqlar mühüm əhəmiyyət kəsb etdilər. Məktəbdə çalışan psixoloqları görən valideynlərin onlar haqda məlumatları genişləndi və psixoloqlara müraciət etməyə başladılar. Bakıda bu proses sürətlə getdi və BDU-da Psixologiya fakütəsi yaradıldı. Artıq 10 ildir ki, bu sahədə ixtisaslar yaranmağa başlayıb. Nəticədə cəmiyyət içərisində psixoloqların sayı artmağa başladı, bu say artdıqca onları tanıyan insanların da artdı və onlara müraciət etməyə başladılar. Bu gün psixoloqlar KİV-lərdə çıxış edir, telekanallara dəvət olunurlar”. Lakin V.Muradzadə onu da qeyd etdi ki, insanlar psixologiya elmini dərindən bilmədiklərindən psixoloqla psixiatrı fərqləndirə bilmir və müraciətlər zamanı yanlışlıqlar baş verir: “Əqli cəhətdən anormal hansısa bir fərdin müalicəsi ilə bağlı psixoloqa müraciət olunur və psixoloq onları başa salanda ki, əsəb pozğunluqları ilə müalicə üçün psixiatra, nevropatoloqlara müraciət etməlidirlər, bu zaman onlarda narazılıq yaranır. Bu gün ölkəmizdə tanınmış psixiatrlar, eyni zamanda psixoloqlar var”.

Psixoloqun sözlərinə görə, inkişaf edən dövlətlərdə nəinki ailələrin, müəssisələrin, tədris ocaqlarının da psixoloqları var: “Bizdə də tədricən bu proses gedir və hətta son zamanlar sürətlənib. Son zamanlar baş verən kriminal hadisələr kifayət qədərdir və cinayətkar öz cinayətini etiraf edərkən tam ayıq vəziyyətdə olmadığını deyir. Amma yoxlayanda aydın olur ki, hadisəni törədən insanda o qədər də anormallıq əlaməti yoxdur. Yəni vaxtında psixoloqa müraciət edilsə, bunun qarşısını almaq mümkün idi. Bundan başqa ailədaxili problemlər, boşanmaların sayının artması nəticəsində nəinki valideynlər, uşaqlara da böyük zərbə dəyir. Onların psixologiyasında çatışmazlıqlar baş verir, stress halları onları gətirib nevroz vəziyyətinə çıxarır. Bütün bunlar onların beyninə psixoloji təsirdir və gələcəkdə onların cinayət əməllərinə getməsi ehtimalı artır”.

Bu gün ölkədə nuklear ailələrin sayının artdığını qeyd edən V.Muradzadə deyir ki, əvvəllər geniş, mürəkkəb ailələr daha çox idi ki, burada uşaqlar kollektivçiliyə öyrənirdilər: “Bunun yaxşı və pis tərəfləri var idi. Pis tərəfi o idi ki, sərbəstlik yox idi və valideynlər istədiyi kimi övladlarını tərbiyə edə bilmirdilər və o zaman psixoloqların olmaması nəticəsində müəyyən çətinliklərlə qarşılaşırdılar. Son zamanlar isə ailələrin sərbəst olması ənənə halını alıb. Ata-ana və uşaqlardan ibarət olan ailələr “nuklear ailə” adlanır. Natamam nuklear ailələr də var. Cəmiyyət inkişaf etdikcə gender problemi də inkişaf emək üzrədir. Bu zaman həm ata, həm ana işləyir, uşaqlar isə ailədə tək qalır ki, məktəbə gedib gəlməsi, məktəbdə təsirlərə düşməsi halları var. Şəhərdə urbanizasiya artıb və müxtəlif tərbiyəli insanlar var ki, bu mühitə düşən uşaqlar artıq çaşbaş qalır. Yəni valideynin işdə olduğu müddətdə idarəsiz qalırlar. Bu zaman müxtəlif yönəlmələr, yayınmalar olur. Bu zaman valideynlər uşağında yaranan problemlə bağlı məktəbə müraciət edir ki, həmin vaxt onların köməyinə psixoloqlar çatır. Məktəbin psixoloqu mütəmadi uşaqlarla məşğul olmalıdır və valideynləri vaxtında xəbərdar etməlidir. Məktəb psixoloqu bir nəfər olduğu üçün bütün valideynlər ona müraciət edə bilmir və başqa psixoloq axtarırlar. Bu zaman məktəb psixoloqunun verdiyi rəyə əsasən uşağın əgər anormallığı varsa, o, xüsusi məktəblərə göndərilir. Bəzi səbəblərdən uşaq elə anormal vəziyyətdə məktəbdə oxuyur. Valideyn məktəbdən gizlin olaraq uşağı üçün müraciət edəcək birini axtarır. Bu zaman psixoloqa da, psixiatra da gedib çıxırlar. Uşaqla adi rəftar, düzgün istiqamətləndirmə, depressiya vəziyyətindən çıxarma üçün psixoloqun məsləhətinə böyük ehtiyac var. Ancaq psixiatra müraciət edilərsə, bu zaman uşağı dərman, təbabət üsulu ilə müalicə edəcək ki, bəlkə də hec buna ehtiyac yoxdur. Amma əksinə, elə uşaqlar var ki, onların psixoloqa deyil, sırf psixiatra ehtiyacı var və onlar hökmən tibbi nöqteyi-nəzərdən müalicə olunmalıdırlar”.

V.Muradzadə onu da vurğuladı ki, Azərbaycanda psixoloqlara, o cümlədən ona müraciət edənlərin sayı artır: “Məsələn, 20-22 yaşında tələbədir, valideyn onu idarə edə bilmir və artıq uşaq olmadığı üçün valideynlə razılaşmır. Ali məktəbdə də müəllimlərlə problem yaranır. Ali məktəblərdə sırf psixoloq ixtisası olmadığından tələbələr də müraciət etməyə kənarda psixoloq axtarır. Əhalinin sayı artıb və psixoloqlar çatmır. Psixoloji xidmət kabinetlərinin sayı azdır. Bu zaman insanlar şəxsi tanıdığı psixiloqa müraciət edirlər. Xaricdə ailələrin sırf psixoloq və həkim-psixiatrları olur. Həkim-psixiatrlar bir neçə ailəyə xidmət göstərirlər. Onlar artıq xəstəxanalarda yerləşirlər. Psixoloqlar isə azad psixoloqlar cəmiyyətidir ki, ailələr onlara müraciət edirlər, dəvət edirlər. Həmin psixoloq ailəyə bir gün yox, bütün ailə üzvlərinə yaşadığı müddətdə xidmət edir. Vaxtaşırı əlaqə saxlayır, hətta həmin ailədə gənclərin ailə qurması, məktəbə göndərilməsində, peşə yönümündə, istedadlarının üzə çıxarılmasında böyük xidmət göstərir. Bu zaman psixoloq da faydalanır. Həm maddi baxımdan, həm də cəmiyyətin inkişafında böyük xeyri var. Ölkəmizdə bu istiqamətdə təəssüf ki, maariflənmə işi sürətlə getməyib. Yəni dəli adam psixoloqa müraciət edir. Psixoloqa hər birimizin ehtiyacı var. Bu gün dünyada baş verən hadisələr, siyasi proseslər, telekanallarda göstərilən cinayətlər insanlara pis təsir edir. Guya bu reallıqdır, amma baxır ona kim necə münasibət bəsləyir. Gənclər ona baxıb səhv cəhətləri götürür və öz həyatlarında tətbiq etməyə çalışırlar. Belə bir fikir yaranır ki, onlar psixoloqa müraciət etmiş olsalar, yaranmış vəziyyətdən çıxardılar. Bu da yalnışdır. Xaricdə bunlar tənzimlənir və psixoloqlar ailənin daimi üzvü kimi fəaliyət göstərir. Yəni orada icbari olaraq pxsixoloq yardımına ehtiyac var”. Psixoloq Xatirə Səfərova da hər bir ailənin psixoloqa ehtiyacı olduğunu deyir: “Hər bir ailə hər hansı problem yarandığı ərəfədə psixoloqa müraciət etməlidir. Ailədə baş verən neqativ hallara öz prizmasından baxdıqda başqa cür yanaşsa da, psixoloq müəyyən olunmuş analizlər nəticəsində məsələnin həllini tapacaq. İnsanlar çox zaman öz personasını görə bilmir, bu səbəbdən də problemləri mənfi istiqamətdə həll edərək həllini tapmağa çalışır. Lakin psixoloq insanın davranış mexanizmini düzgün istiqamətə yönəldir. Xarici ölkələrdə hər bir ailənin psixoloqu var, hətta başları ağrıyanda belə ilk olaraq həkimə deyil, psixoloqa müraciət edərək səbəbini öyrənməyə çalışırlar. Psixoloq isə öz növbəsində problemin yaranma səbəbini tapır ki, bu zaman insan özünü daha rahat görə bilir. Nəinki o problemə emosional şəkildə yanaşaraq məsələnin neqativləşdirir”.

Artıq Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələrdən biri olduğunu deyən psixoloq insanların psixologiya elminə sahib olmasını istəyir: “Bizim yaşam tərzimiz ruhumuzdan irəli gəlir. Bir insan öz daxili ruhunu sağlam şəkildə görə bilmirsə, tanımırsa, o zaman bütün sahələrdə uğur qazanma şansı aşağı düşür. Psixologiya ruh haqqında elmdir. Təbii ki, burada insanın prizmasındam söhbət gedir. İnformasiya bolluğu artdıqca insanlar daha çox psixoloqa müraciət etməyə başlayırlar. Elmi tərəfdən buna yanaşıldıqda psxoloqdan istifadə normal hal şəklini alır. Lakin bizim şirkətə bir çox müraciətlər olur ki, bunlar ailədaxili münasibətlərin korlanması, xüsusilə də uşaqlarla bağlıdır. Ümumiyyətlə, müraciətlərdə sosial xobiya birinci yerdə durur. Psixoloqa müraciət etməzdən əvvəl əhali elmdən məlumatlı olmalıdır ki, nəyə görə ona müraciət edir. Psixoloq arzuları həyata keçirən sehrbaz deyil, o, insanın daxili personasını açıb özünə göstərir”.

Nigar

Palitra.- 2011.- 8 iyun. – S . 7.