«Təhsilin informatlaşması ilk növbədə ali təhsilin mövcud problemlərinin həllinə yönəlməlidir»

Layihə çərçivəsində müsahibimiz ADU-nun dosenti İlham Əhmədovdur («ilhamahmed@mail.ru):

- Məqsədli inkişaf proqramları layihələr silsiləsi olub universitetdə müxtəlif innovasiyaların yaradılması və tətbiqinə imkan verir. Belə innovasiyalardan biri də universitetdə keyfiyyətin menecment sisteminin (KMS) yaradılmasıdır. KMS proseslərini təşkil etmək üçün xüsusi şöbənin - Keyfiyyətin idarə edilməsi (KİE) şöbəsinin yaradılması məqsədə uyğundur. İlkin mərhələdə KİE şöbəsinin məqsədi universitetdə KMS-nin əsas prosedurları üzrə sənədlərin layihələnməsi və onun praktik tətbiqidir. Bu mərhələdə KİE şöbəsi fəaliyyət profilinə uyğun olaraq layihə tipli, proqram məqsədli struktur kimi fəaliyyət göstərir. Sonralar universitetdə KMS inkişaf etdikcə KİE şöbəsi əlaqələndirici tipli, proqram məqsədli struktura çevrilir. Şöbənin universitetdaxili qurumlarla əlaqələri əsasən horizontal xarakterli olur. KİE şöbəsi digər xətti-funksional bloklarla əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərir. Hazırda respublika ali məktəblərində real olaraq keyfiyyətə yönəlik hər hansı müasir model tətbiq edilmir. Burada yalnız universitetlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə Təhsil Nazirliyinin 2005-ci ildə hazırladığı “Ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin attestasiyası və akkreditasiyasının keçirilməsinə dair tələblər və meyarlar” adlı normativ sənəd qeyd edilə bilər. Bu sənədin mühüm bloku təhsil müəssisəsinin özünütəhlilinə həsr edilib. Hesab edirik ki, bu sənəd ümumən keyfiyyətə təminat baxımından Bolonya prosesinin tələblərinə qismən cavab verir. Universitetin attestasiya ekspertizası mərhələsindən əvvəl özünütəhlil proseduru həyata keçirilir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, özünütəhlil proseduru attestasiya və akkreditasiya prosesində istifadə edilən meyarları genişləndirməli, konkretləşdirməli və keyfiyyətin menecmenti baza prinsiplərinə tam uyğun olmalıdır.

- Qeyd etdiyiniz özünütəhlil modeli nələri əhatə etməlidir?

- Universitetin müasir özünütəhlil modeli ilk öncə aşağıdakı məsələləri əhatə etməlidir:

1. Kadr hazırlığı prosesinin istehlakçıya istiqamətlənməsi müəyyənləşməlidir.Məzun və işverənlərin bu prosesdən qane olma mexanizmi müəyyən edilməlidir. Təhsilin məzmununun əmək bazarı tələblərinə uyğunluğu müəyyənləşməlidir;

2. Universitetin potensial imkanları və fəaliyyət nəticələri ilə yanaşı proseslərin təşkili də əhəmiyyət kəsb edir, yəni özünütəhlil modeli «tədris prosesi, elmi-tədqiqat prosesi və s. bu kimi proseslər necə təşkil edilmişdir?» tipli suallara birqiymətli cavab verməlidir.

Universitetin müasir özünütəhlil modeli əsas göstəricilər üzrə universitetin inkişaf dinamikasını izləməyə imkan verməlidir. Keyfiyyətin menecmenti prinsipləri əsasında universitetin özünütəhlil modeli ənənəvi özünütəhlil modelindən xeyli dərəcədə fərqlidir. Universitetlərimiz attestasiya və akkreditasiyaların təşkilində tədricən universitetin müasir özünütəhlil modelinə keçməlidirlər. Beynəlxalq təcrübədə universitetin özünütəhlil modeli aşağıdakı meyarlar və altmeyarlar əsasında aparılır.

Meyar 1. Keyfiyyətə təminat məsələsində universitet rəhbərliyinin liderliyinin təmin edilməsi.

Meyar 2. Universitetin siyasəti və strategiyası.

Meyar 3. Personalın idarə edilməsi.Meyar 4. Resurslar və tərəfdaşlar.

Meyar 5. Proseslərin idarə edilməsi.

5.1. Universitetdə keyfiyyətin menecmenti sistemi prosesləri.

5.2. Universitetin əsas işçi prosesləri.

5.3. Universitetin köməkçi işçi prosesləri.

Meyar 6. İstehlakçıların razılığı.Meyar 7. Personalın razılığı.

Meyar 8. Universitetin cəmiyyətə təsiri.

Meyar 9. Universitetin fəaliyyətinin nəticələri.

Universitetlərdə tədrisin keyfiyyəti, o cümlədən keyfiyyətin menecment sistemininin səmərəli fəaliyyəti universitetin informatlaşma səviyyəsindən çox asılıdır. Ümumiyyətlə, beynəlxalq təcrübədə son 20-25 ildə universitetlərin sürətli inkişafı təhsilin informatlaşması istiqamətində reallaşır. Bir çox təhsil innovasiyaları müasir informasiya texnologiyaları ( İT) vasitəsilə həyata keçirilir. Bolonya prosesi müddəalarının tətbiqi səmərəsi də universitetlərin informatlaşma səviyyəsindən asılıdır. Bu sırada KMS-nin səmərəli təşkili üçün müvafiq informasiya sisteminin yaradılması və tətbiqi xüsusi qeyd edilə bilər. Bolonya prosesinin mühüm komponentləri kimi kredit sisteminin tətbiqi, bu zaman tələbələrin fərdi tədris planlarının və bu əsasda fərdi təhsil trayektoriyalarının hazırlanması, bu trayektoriya üzrə tədris prosesinin izlənilməsi, onların icrasına nəzarət, müəllimlərin fərdi tədris yükünün müəyyənləşməsi və icrasına nəzarət kimi mürəkkəb məsələlərin həlli zamanı meydana çıxan irihəcmli informasiya massivini bir anlıq təsəvvür etsək, bu işin miqyası aydın olar. Bu informasiya massivini operativ emal etmədən keyfiyyəti idarə etmək mümkün deyil. Bu irihəcmli informasiyanı isə yalnız müasir informasiya texnologiyaları vasitəsilə reallaşdırmaq mümkündür.

Bu gün Bolonya prosesinin tələbləri sırasında E-Bolonya (Elektron Bolonya) konvensiyası mövcuddur. E-Bolonya vahid Avropa virtual təhsil məkanı yaradaraq universitetlərin vahid virtual şəbəkədə elektron təhsil verməsinə şərait yaradır. E-Bolonya tələbinin icrası istiqamətində də gələcəkdə universitetlərimizdə xeyli işlər görülməlidir (xüsusən də distant təhsil sisteminin yaradılması və inkişafı istiqamətində). Distant təhsil sistemi inkişaf edən ölkələrdə Bolonya prosesinin reallaşması daha asandır. Distant təhsil sistemi bir model olaraq qurularkən artıq Avropa standartları, Bolonya prosesinin tələbləri nəzərə alınıb. Müasir universitetlərdə bu gün dövr edən informasiya massivinin həcmi o qədər böyükdür və onun operativ emalına ayrılan vaxt o qədər azdır ki, bu prosesləri müasir informasiya sistemləri olmadan səmərəli həll etmək mümkün deyil.-

Bütün bunlar təhsildəki problemləri aradan qaldıra bilərmi?

- Təhsilin informatlaşması ilk növbədə ali təhsilin mövcud problemlərinin həllinə yönəlməlidir. Bu problemlərin ən mühümü təhsilin əlyetərliyinə təminat və keyfiyyətin yüksəldilməsindən ibarətdir. Milli universitetlərimizdə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi problemlərinin həllində aşağıda qeyd edilən bir sıra çətinliklər mövcuddur:

- respublikada bir tələbənin hazırlanmasına ayrılan vəsait MDB ölkələri arasında aşağı göstəricilərdən biridir, bu mənada universitetlərə ayrılan maliyyənin ciddi artırılmasına ehtiyac var. Təhsilimizdə bu gün mövcud olan bir çox məsələlərin həlli maliyyə azlığına görə ləngiyir. Amma bu gün maliyyə artımı olsa belə onun səmərəsi özünü qısa müddət ərzində yox, yalnız uzunmüddətli perspektivdə göstərə bilər. Çünki bir çox məsələlərdə ciddi vaxt itkisinə yol vermişik;

- təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi cəhdləri bəzən təşkilati ətalət və pedaqoji heyətin mövcud qayda və davranış normalarını dəyişmək istəməməsi ilə əlaqədar olur. Yeni metodikaların, norma və standartların qəbul edilməsi, praktik tətbiqi yeni təfəkkür tərzinin formalaşmasını tələb edir. Bu isə pedaqoji heyət tərəfindən bəzən müqavimətlə rastlaşır. Bu müəyyən mənada başadüşüləndir, çünki yenilik, innovasiyalar heç də hamı tərəfindən asanlıqla qəbul edilmir, buna müəyyən zaman lazım gəlir. Universitetlərimizdə Bolonya prosesinin tətbiqi də bəzən bu tip problemlərlə müşayiət edilir.

Beynəlxalq təcrübədə universitetlərin idarə edilməsi əsasən ERP modeli üzərində qurulub və proses bu əsasda avtomatlaşdırılır. Bu məqsədlə İnteqral İdarəetmə Sistemlərindən istifadə edilir. Universitetdə Təlim Prosesinin İdarə Edilməsinin İnteqral Sistemləri (buna bəzən “Elektron Universitet” və ya “Virtual Universitet” də deyilir) Bolonya prosesinə keçidlə əlaqədar meydana çıxan bir çox məsələləri operativ həll etməyə imkan verir. Bir çox tanınmış universitetlər bu gün investisiyaları bu istiqamətə yönəldirlər. Azərbaycan Respublikasında da təhsilin müasir menecment tələbləri səviyyəsində qurulmasına, bu məqsədlə AİS-in yaradılmasına və bu yönümlü təhsil menecerlərinin hazırlanmasına, bu sahələrə ciddi investisiya qoyuluşuna ehtiyac var. Universitetlərimizin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası ütün bu məsələlərin kompleks həllindən keçir.

Anar Miriyev

Palitra.-2011.- 14 iyun.- S. 6.