“İlk növbədə təhsil müəssisələrində elmin rolunu artırmaq lazımdır”

Layihə çərçivəsində müsahibimiz Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının birinci vitse-prezidenti, akademik Arif Həşimovdur. Arif müəllim bizimlə müsahibəsinə Azərbaycan təhsili barədə ümumi fikirlərini bildirməklə başladı:

- Öncə onu qeyd etməliyəm ki, Azərbaycan təhsili artıq 90-cı illərin təhsili deyil. Azərbaycan təhsilində inkişaf hiss olunur və bu inkişaf da bizə deməyə əsas verir ki, gələcəkdə indiki təhsil sistemimiz, həm də keçmiş sovet təhsil sisteminin müsbət xüsusiyyətlərini özündə saxlamaqla ciddi, səmərəli nailiyyətlərə imza atacaq. Bu, cəmiyyətimizin kompleks inkişafı üçün əsas kimi götürülməlidir. Azərbaycan gəncliyi də əvvəlki gənclik deyil. Əgər Azərbaycan gəncliyi əvvəlki gənclik olsaydı, təhsil sistemimiz hansı formada olmasından asılı olmayaraq, effektini bir o qədər də göstərməyəcəkdi. Amma indiki gənclərimiz öz tələbkarlıqlarını xeyli artırıblar. Çünki əgər tələbə, şagird özü müəllimə qarşı tələbkar olmasa, hansı sistem olursa-olsun, onun əhəmiyyəti olmayacaq. Bugünkü durum buna əsas verir ki, gənclərimiz daha tələbkarcasına özünü inkişaf etdirməyə yönlənsin və təhsil sistemimizdən, yaradılan imkanlardan bəhrələnsin. Azərbaycanın bugünkü inkişafı, cənab Prezidentin gənclərə göstərdiyi qayğı onu deməyə zəmin yaradır ki, tək təhsildə yox, bütün digər sahələrdə də gənclərin dünyagörüşü, məşğulluq səviyyəsi olduqca artır. Dünyagörüşü artdıqca, istər-istəməz təhsil vasitəsilə ümumi səviyyəni yüksəltmə, öz üzərində çalışma bacarıq və görüşləri də artmış olur. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, bu gün digər sahələrlə yanaşı, təhsil sahəsi də inkişaf və islahatlar mərhələsinə çoxdan qədəm qoyub. Amma bu mərhələyə qədəm qoyulması ilə hələ hər şey həll olunmur. Gələcəkdə də proseslər bu sürətlə getsə, Azərbaycan təhsilində əsas götürülən hədəflərə çatmaq mümkün olacaq. İkincisi, təhsilin inkişafı üçün bütün dünya praktikası belədir ki, ilk növbədə təhsil yerlərində, müəssisələrində elmi və elmin rolunu artırmaq lazımdır. Son dövrlərdə ciddi inkişaf etmiş Yaponiya, Çin və digər ölkələrin müsbət təcrübəsi də bunu əyani şəkildə sübut edir. Çünki elmin inkişafı olmasa təhsilin inkişafı ola bilməz. O yerdə ki elmin inkişafı yoxdur, təhsil yalnız əvvəl olanları təkrarlamaq əsasında aparılır. Burada isə hər hansı yenilik olmur. Elmin inkişafı Azərbaycanda o biri ölkələrdən fərqli olaraq daha çox Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında təmərküzləşib, bununla belə, universitetlərlə bu sahədə birgə iş aparılması elmlə təhsilin vəhdətdə inkişafına təkan vermiş olur. Buna xeyli əyani nümunələr göstərmək olar. Məsələn, bizdə bu baxımdan ən yaxşı model Naxçıvan modelidir. AMEA-nın Naxçıvan bölməsi və Naxçıvan Dövlət Universitetinin birgə fəaliyyəti təhsillə elmin qarşılıqlı səmərəli fəaliyyətinin və iş birliyinin ən yaxşı misalıdır. Bu baxımdan həmin bölmələr nəinki Azərbaycanda, qonşu ölkələrdə də çox yaxşı mövqe qazanıblar. Həm Türkiyə, həm də İranda çox hallarda Naxçıvan modelinə həsədlə baxırlar.

- Rəqabətədavamlı təhsil və elm üçün bu iki sahənin qarşılıqlı əlaqələndirilmiş, birgə fəaliyyət mexanizmi ilə bağlı daha hansı fikirləriniz var?

- Bu yeni mexanizm inkişaf prosesində özü yerini tapmalıdır. Hər hansı qərarla elmlə təhsili birləşdirmək elə də effektli olmazdı. Sadəcə olaraq bu iki sahə inkişaf tələbatı və zərurətlərindən çıxış edərək birgə fəaliyyət göstərməlidir, optimal mexanizm ortaya çıxmalıdır. Təhsil müəssisəsini bitirən hər bir gənc mütləq elmlə məşğul olmaq motivasiyasına yiyələnməlidir. Sonda da elmlə təhsilini birləşdirməyin nəticəsini görməlidir. Naxçıvan Dövlət Universiteti modelini ona görə misal çəkdim ki, burada gənclər təhsil aldıqları müddətdə təhsillə yanaşı elmlə məşğul olmağa da yönləndirilirlər. Bu cür praktika hazırda Gəncədə də mövcuddur. Gəncədə elmi bölməmiz və bir neçə universitet fəaliyyət göstərir. Deməli, elmi və təhsil potensialının toplandığı Gəncədə də elmlə təhsilin birgə fəaliyyəti müşahidə olunur. Digər regionlarımızda da belə bir müsbət praktika artıq formalaşmağa başlayıb. Bakıda isə bu barədə ənənə xeyli vaxtdır ki, oturuşmağa başlayıb, ona görə də bununla bağlı əlavə misallar çəkməyə çox ehtiyac duyulmur. Məsələn, AMEA ilə Bakı Dövlət Universiteti tarixən sıx əlaqədə olublar. Hətta bir vaxtlar rektorla AMEA prezidentinin bir olması versiyası da təklif edilmişdi. Məsələn, Yusif Məmmədəliyev həm universitetdə rektor, həm də akademiyanın rəhbəri olub. Məlum olduğu kimi, bizim akademiyada elmi-tədqiqat institutları da fəaliyyət göstərir. Bu elmi-tədqiqat institutlarının da koordinasiyası, yəni elmi yönümlü fəaliyyəti akademiya vasitəsilə həyata keçirilir. Burada da elmlə təhsilin intensiv qarşılıqlı fəaliyyəti mövcuddur. Bundan başqa elmlə təhsil təkcə universitet və elmi-tədqiqat institutları arasında deyil, həm də universitetlər və elmi tədqiqat institutları ilə şirkətlər, istehsalat və sənaye qurumları arasında həyata keçirilir. Bizim istehsalla məşğul olan milli şirkətlərimiz mövcuddur. İndi heç bir şirkət deyə bilməz ki, elmi tədqiqat və elmin istehsala tətbiqi ilə bağlı iş birliyi önəmsizdir. Bütün problemlər və məsələlər elmtutumludur. Ona görə də şirkətlərin bu işə ciddi marağı var və bizdə də belə olmalıdır. Ona görə də bu cür vacib məsələlərlə məşğul ola biləcək kadrların hazırlanması çox aktualdır. Bu kadrlar da elmi-tədqiqat institutlarında, akademiyada formalaşır. Burada isə bir daha təhsillə elmin bir yerdə olmasının önəmi ortaya çıxır. Bundan başqa təkcə elmi kadrlar yox, həm də mühəndis kadrlarının hazırlanması günümüzün tələbidir. Texniki kadrların hazırlanması gündəmdə duran əsas məsələlərdəndir. Sovet dövründə texniki-peşə məktəblərinin fəaliyyəti daha intensiv idi. Aşağı texniki personal həmin məktəblərdə hazırlanırdı. Həmin texniki-peşə məktəblərinin cəmiyyətin inkişafındakı rolu çox böyükdür. Sovet dövründə verilən texniki-peşə təhsili və peşə hazırlığının səviyyəsi çox yüksək idi. Bu barədə o vaxt kimsə irad tuta bilməzdi, çüki ortada real nəticələr var idi. İndi isə bizdə şirkətlərlə birgə belə məktəblərin intensiv və səmərəli fəaliyyətinin bərpa olunması, dövrün tələbinə uyğun texniki-peşə məktəblərinin formalaşdırılması prosesi gedir. Təhsil Nazirliyi bu yöndə müvafiq qurumlar və xarici təşkilatlarla iş aparır. Bu baxımdan texniki-peşə məktəblərində dərs deyəcək müəllimlərin də elmi baxımdan ciddi hazırlığı olmalıdır. Ona görə də texniki-peşə məktəblərini bitirənlər mütləq İKT-ni yaxşı mənimsəməlidir. Çünki bütün dəzgahlar və avadanlıqların hamısı proqramlarla idarə olunur. Onların idarəetmə sistemlərini ancaq müvafiq elmi kadrlar öyrədə bilərlər. Deməli, bütün sahələrdə təhsil elmlə əlaqələndirilməlidir, bunsuz sözügedən sahənin inkişafı səmərəli ola bilməz. Gələcəyin əsası bu iki bir-birini tamamlayan sahənin birliyi üzərində qurulmalıdır. Bu baxımdan bütün müvafiq strukturların, eləcə də sahə ekspertlərinin, elmi və təhsil potensialının imkanlarının birləşdirilməsi və günün tələbinə əsasən uzlaşdırılması cəmiyyətin inkişafı və güclü inkişaf etmiş bir səviyyəyə çatmaq yolunda əsasdır.

İlkin AĞAYEV

Palitra.- 2011.- 21 iyun.- S. 5.