«Universitetlərdə
keyfiyyətin menecment sistemi yaradılmalıdır»
Layihə çərçivəsində müsahibimiz təhsil məsələləri
üzrə
ekspert, dosent İlham Əhmədovdur.
O, müsahibəyə müasir
universitetlərin inkişafı
üçün zəruri
olan məsələlərə
toxunmaqla başladı:
- Bolonya prosesi tələblərinin ən
mürəkkəbi universitetlərdə keyfiyyətin menecment sisteminin (KMS) yaradılmasıdır desək,
yəqin ki, səhv etmərik. Bu məsələ
milli universitetlərimiz
üçün mühüm
pedaqoji innovasiyadır.
Ölkə universitetlərində
KMS-nin yaradılması və
inkişafı üçün gələcəkdə
Təhsil Nazirliyi və ali təhsil müəssisələri
səviyyəsində xeyli işlər görülməlidir.
Təbii ki, bir müsahibə
çərçivəsində universitetdə
KMS-nin yaradılması
kimi mürəkkəb
problemin bütün incəliklərinə toxunmaq
mümkün deyil. Bu səbəbdən
strateji əhəmiyyətli
müəyyən məqamlara
toxunmaqla kifayətlənəcəyəm. Bolonya prosesi tələblərinə müvafiq
olaraq ali təhsildə keyfiyyətin
menecment sistemi “İSO-
9001:2000” seriyalı
beynəlxalq standartlar
əsasında qurulmalıdır.
Bu məqsədlə qabaqcıl
universitetlər Keyfiyyətin
Menecmenti üzrə Avropa Fondu (EFQM ) Modelini ali təhsil müəssisələri üçün
modifikasiya edərək «Universitetdaxili keyfiyyətə təminat
sistemi» yaradıb və son 15 ildə uğurla tətbiq edirlər. Bu sistemin reallaşması üçün universitetlərin tərkibində
yeni strukturlar yaradılır. Universitet fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi,
attestasiya, akkreditasiya,
lisenziyalaşdırma prosesi keyfiyyətə nəzarət
sisteminin, «Universitetdaxili keyfiyyətin
menecmenti sistemi»nin fəaliyyətinin, iş mexanizmi səmərəliliyinin
auditindən ibarətdir. Əgər universitetdə yaradılmış bu
struktur, onun fəaliyyət mexanizmi mükəmməldirsə,
“İSO- 9001:2000” seriyalı beynəlxalq standartlara, EFQM Modelinə uyğundursa, bu model tam şəkildə tətbiq
edilirsə, onda bu ali təhsil
müəssisəsində keyfiyyətə
təminat var, əks-halda müasir anlamda keyfiyyətə kompleks təminatdan və beynəlxalq akkreditasiyadan danışmaq
mümkün deyil. Beynəlxalq akkreditasiyadan
keçmək iddiasında
olan, Bolonya prosesi tələblərinə cavab vermək istəyən universitet KMS-yə malik olmalıdır. Bu zəruri şərtdir, lakin kafi deyil. Universitet
səviyyəsində bu
işlərin reallaşmasından
əvvəl milli səviyyədə bir çox məsələlər
həll edilməlidir, KMS-nin modeli, iş mexanizmi və müvafiq normativ bazası yaradılmalıdır.
Çünki bu tip problemlər universitet səviyyəsində
həll edilə bilməz. Növbəti mərhələdə isə universitetlər
səviyyəsində müəyyən
işlər reallaşa
bilər. Bunun üçün universitetin
müəyyən resursları
olmalıdır, ilk növbədə
səriştəli insan
resursları və maliyyə resursları olmalıdır. Səriştəli
insan resursları
dedikdə KMS-ni yaxşı bilən komanda, layihə qrupu nəzərdə tutulur. Təəssüf ki, universitetlərimizin
əksəriyyətində KMS haqqında təsəvvür yoxdur. Bu işin
reallaşması üçün
universitetlərimizdə hələlik
zəruri maliyyə resursları da yoxdur, hər halda bu günə qədər bu məsələnin həllinə
yönələn maliyyə
resursu ayrılmayıb. Universitetlərimizin
əksəriyyətində KMS haqqında təsəvvürün
olmaması da elə bununla bağlıdır. Universitetlərdəki belə vəziyyət Bolonya prosesinin digər istiqamətləri
üçün də
xasdır.
Belə ki, zəruri resurslar olmadan, müvafiq hazırlıq mərhələsi
təşkil edilmədən,
elmi-metodik təminat yaradılmadan, lazımı
maliyyə vəsaiti ayrılmadan
xeyli müddətdir ki, Bolonya prosesini
həyata keçirməyə,
universitetlərimizi informatlaşdırmağa
cəhd edirik, nəticəsi də məlumdur.
- Bu sistemi tətbiq etmək üçün hansı zəruri tədbirləri həyata keçirmək lazımdır?
- Universitetlərdə KMS modelinin
tətbiqi istiqamətində
universitet kollektivinin mühüm vəzifələri var. Bu səbəbdən universitet rəhbərliyi ali təhsil müəssisəsinin
fəaliyyətinə ümumi
rəhbərlik çərçivəsində
KMS-nin yaradılması
və təkmilləşdirilməsini təmin etməlidir. KMS-nin yaradılması istiqamətində
aşağıdakı məsələlərin həlli zəruridir:
1. Universitetin keyfiyyət
sahəsində siyasəti,
məqsədləri və
öhdəlikləri təyin
edilməlidir;
2. KMS-nin fəaliyyəti üçün hüquqi
əsas yaradılmalı,
bu məqsədlə universitetdaxili normativ
sənədlər hazırlanmalıdır;
3. Universitet rəhbərliyinin
keyfiyyət üzrə
nümayəndəsi təyin
edilməli, ona müvafiq səlahiyyətlər
verilməlidir;
4. KMS-nin fəaliyyəti üçün zəruri maddi
və maliyyə resursları ayrılmalıdır.Keyfiyyət
üzrə səlahiyyətli
nümayəndə aşağıdakı
konkret məsələləri
həll edir:
1. Universitetdə təhsilin keyfiyyəti istiqamətində
siyasət və məqsədləri
konkretləşdirir;
2. Keyfiyyətin idarə edilməsi üzrə
təlimatlar
hazırlayır;
3. KMS-nin “İSO-9000” seriyalı
beynəlxalq standartların
tələblərinə uyğunluğunu
təmin edir;
4. Təhsilin keyfiyyətinə
yönəlik resursları,
məsrəfləri planlaşdırır,
onların icrasını sistematik
təhlil edir;
5. Universitetdə yeni yaradılan Təhsilin keyfiyyətinin idarə edilməsi
(KİE) şöbəsinin işinə nəzarət
edir.6. Təhsil xidmətlərinin
keyfiyyətini təmin
edir, təhsil xidmətlərinin reallaşma
mexanizmini konkretləşdirir;
7. Ali peşə təhsili üzrə dövlət təhsil standartlarının
universitetin reallaşdırdığı
təhsil xidmətlərinə
uyğunluğu barədə
qərar qəbul edir;
8. Keyfiyyətin idarə edilməsi istiqamətində
tənzimləyici və
qabaqlayıcı tədbirlər
planlaşdırır.
- Sadaladıqlarınızın
tətbiqi keyfiyyət
amilinə nə dərəcədə təsir
göstərəcək?
- Keyfiyyətin yüksəldilməsinin yeni modelini ali məktəbdə uğurla reallaşdırmaq üçün
ilk növbədə “universitetdaxili
keyfiyyət siyasəti” formalaşmalıdır. Universitetdə keyfiyyət sahəsində siyasətin
əsas məqsədi şəxsiyyətin, cəmiyyətin,
dövlətin, universitetin bugünkü
və perspektiv tələblərinə uyğun olaraq kreativ düşüncəli, yüksək səriştəli
kadrların hazırlanmasıdır. Universitetin keyfiyyət sahəsində siyasətini reallaşdırmaq üçün universitetin aşagıdakıları etməsi zəruridir:
1. Təhsilin keyfiyyətli olmasında maraqlı
tərəflərin tələb
və təkliflərini daim
öyrənmək, inkişafı
proqnozlaşdırmaq;
2. Tədrisin
və universitetin idarəedilmə
prosesini daim təkmilləşdirmək,
resurslarla təminat problemlərini operativ həll etmək, monitorinq fəaliyyətinin fasiləsizliyini təmin
etmək;
3. Tədrisin elm və istehsalata inteqrasiyası, yeni təhsil
texnologiyalarının tətbiqi,
tələbələrin
informasiya texnologiyaları, xarici
dillər, hüquq və iqtisadi
sahədə bilik səviyyələrini yüksəldərək keyfiyyətli təhsilə nail olmaq;
4.
Ali təhsil sahəsində liderlərin nailiyyətlərinə istiqamətlənmək,
rəqabətqabiliyyətliliyi
yüksəltmək;
5.
Orta təhsil müəssisələri ilə
əməkdaşlığa nail olmaq;6. Qərarların qəbul edilməsində
avtoritarlığa deyil, daha çox məlumatların və
faktların təhlilinə əsaslanmaq;
7. Tələbə və digər təhsil
xidməti
istehlakçıları
ilə qarşılıqlı faydalı münasibətlər
qurmaq.
Müasir universitetin
strateji hədəflərə nail olması üçün əsas alətləri “Universitetin kompleks inkişaf
proqramı” və “Universitetin keyfiyyətin menecment proqramı”
ola bilər. Universitetin keyfiyyət sahəsində siyasətinin əsas
missiyası cəmiyyətin ayrı-ayrı sahələr
üzrə inkişafını
planlaşdıran, onu reallaşdıra və inkişaf etdirə bilən yüksək
ixtisaslı mütəxəssislərin səmərəli
hazırlanma sisteminin yaradılması və təşkilindən ibarətdir. Universitetdə
keyfiyyət sahəsində siyasətin reallaşması nəticəsində aşağıdakılara nail olmaq mümkündür:
- təhsil
xidmətləri keyfiyyətinin
səmərəli idarəedilməsi məqsədilə əməkdaşların
tədris, elm və inzibati fəaliyyət sahələrində
məsuliyyətləri yüksəlir;
-
universitetin əməkdaşları və tələbələri
üçün təhsil xidmətləri daha şəffaf və standartlara uyğun olur;
- əməkdaşların
keyfiyyətli işə stimulu yüksəlir, keyfiyyət ideyası ətrafında kollektiv
səfərbər edilir;
-
universitetin təhsil bazarında nüfuzu yüksəlir, təhsil
xidmətləri keyfiyyətinin idarə edilməsi mükəmməlləşir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində universitetin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə onun inkişaf konsepsiyası hazırlanmalıdır. Daha sonra bu konsepsiya əsasında ayrı-ayrı istiqamətlər üzrə universitetin məqsədli inkişaf proqramları yaradılır (“ Universitetin keyfiyyətin menecmenti proqramı” bu proqramlardan biridir).
Anar Miriyev
Palitra. – 2011. – 1 iyun.
–S. 7.