Toxumçuluğun inkişafı ilə bağlı yeni torpaq sahələri müəyyən olunub

Müsahibimiz Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Bitkiçilik məhsullarının istehsalı, emalı və ərzaq ehtiyatlarının tənzimlənməsi şöbəsinin müdiri Sabir Vəliyevdir:

- Bizim qarşımızda duran məsələlərdən biri odur ki, ixracyönümlü qurumlar yaratmalıyıq. Yəni ölkəmizin bütün kənd təsərrüfatı məhsullarını ixrac etməliyik. Bunun səbəblərindən biri odur ki, istehsalçıların marağını artırmalıyıq. Onlarda maraq yaranmalıdır ki, istehsal etdikləri məhsulları kimsə alacaq. Məsələn, cənub bölgəsində çoxlu miqdarda tərəvəzin məhv olmasına səbəb odur ki, istehlakçıya çatmır. Ona görə də biz elə bir qurum yaratmalıyıq ki, istehsalçıdan məhsulu alsın və ölkədə lazım olan yerlərə çatdırsın, əhali təmin olunsun. Mən Londonda olarkən müşahidə etdim ki, oradakı marketlərdə hər gün tərəvəz dəyişdirilir. İnsanlar bazardan deyil, həmin marketlərdən yeni məhsullar alırlar. Biz həmin sistemi qurmalıyıq. Bizdə də yeni marketlər yaranır, amma qiymətlər hələki orada bir qədər bahadır. Ancaq biz çalışmalıyıq ki, ölkəmizdə bu qədər məhsul istehsal olunursa, burada dövlətin qiymət siyasəti həyata keçirilməlidir. Sovet dövründə məsələn, tərəvəzə 10 qəpik qiymət tətbiq edilirdi və ondan baha qiymətə ola bilməzdi. Amma indi biz bazar iqtisadiyyatı şəraitində yaşayırıq, elə bolluq və müvafiq qurumlar yaradılmalıdır ki, bazarda qiyməti özü aşağı salsın. 2007-ci ildən etibarən ölkə başçısının tapşırığına əsasən paytaxtda kənd təsərrüfatı məhsullarının yarmarkası təşkil olunur. Bu, rəqabət prinsipinə uyğun həyata keçirilir. Rayonlardan gətirilən, şənbə və bazar günləri yarmarkada satışa çıxarılan məhsulun qiyməti 25-30 faiz aşağı olur. Çünki satan birbaşa istehsalçının özüdür. Biz rayon icra hakimiyyəti başçılarının köməyinə istinadən bunu tətbiq edirik. Ancaq xaricdə sərbəst olaraq insanlar özləri bu yarmarkalarda iştirak edirlər. Bazarın özünün də infrastrukturu var. Onların tədarük satış qurumları var və biz də istəyirik ki, rayonlarda bunu yaradaq. Həm ölkə daxilindən xaricə məhsulun ixracı ilə məşğul ola bilsinlər, həm də yerlərdə istehsalçının vəsaiti ödənsin ki, onda maraq olsun. İstehsalçı da məhsulunu aparmaq üçün hər hanslı nəqliyyat növü axtarmasın.

- Milli Məclisin Aqrar siyasət komitəsinin rəhbəri Eldar İbrahimov belə fikir bildirdi ki, yerli icra hakimiyyətləri ilə əlaqə elə qurulmalıdır ki, bu yarmarkalar bütün həftə ərzində təşkil olunsun. Sizcə, bunu reallaşdırmaq mümkündürmü?

- Bu, düzgün fikirdir. Bunun təşkili üçün də mütləq bir qurum olmalıdır. E.İbrahimovun fikri doğrudur ki, mütəmadi olaraq bu iş qurulsa, qiymətlər bazarda yuxarı olmaz. Ona görə tədarükü təşkil edən və məhsulu yarmarkalara paylayan xüsusi qurumun olması vacibdir. Onların ixtiyarında nəqliyyat vasitəsi, yerlərdə nümayəndələri də olacaq. Bütün bunlar istehsalçıya böyük xeyir verəcək. O, məhsulunun satıldığını, istehlak olunduğunu və gəlir əldə etdiyini gördükdə maraq daha da artacaq. Bəzən kəndlərdə işləməyən insanlar var ki, onlar da ailəsi ilə birgə bu işə cəlb olunacaq. Ümumiyyətlə, onların işsiz olması təəccüblüdür. Çünki ölkənin hər yerində iş var və bunun üçün ali təhsilli olmaq şərt deyil. Hətta ali təhsil almasına baxmayaraq hər bir əməkqabiliyyətli insan özünü əməyə alışdırmalıdır. Biz tələbə olarkən gedib pambıq toplayırdıq. Burada müsbət cəhət o idi ki, şəhərlərdə böyüyən gənclər pambıqçılığı, bu məhsulun necə emal olunduğunu öyrənirdi və nəhayət, zəhməti öyrənirdi. Ona görə də şəhər əhalisinin kənd təsərrüfatına meyilliyini artırmaq lazımdır. Kəndlə şəhər arasında fərq olmamalıdır. Bundan başqa biz istəyirik ki, hər kənddə süd məhsulları istehsal edən emal sexləri yaradılsın. Həmçinin hər kənddə tərkibi təmiz, kimyəvi qatışığı olmayan meyvə şirələri istehsal olunsun. Azərbaycanda xalq seleksiyası tərəfindən yaradılan meyvə, üzüm sortları var. Məsələn, Kürdəmirdə yetişən “Şirvanşahı” sortu dünyanın heç bir ölkəsində 34 faiz şəkər verə bilmir. Yaxud Quba-Xaçmazda yetişən “Cırhacır”, “Qızıləhmədi” meyvə sortunu göstərmək olar. Hətta “Qızıləhmədi” sortu qan təzyiqi olan insanlar üçün dərmandır. Xaricdən gələn insanlar bu alma sortunu yedikdən sonra bizlə görüşəndə təəccübləndiklərini bildirirlər. Ancaq Fransadan gətirilən 100-150 qram ölçüdə almaların heç bir dadı yoxdur. Bizim yerli məhsul isə kiçik olsa da, vitaminlərlə, mineral duzlarla zəngindir və şəkər xəstələri üçün önəmlidir. Biz bu mövcud sortları qorumalıyıq və bu sahədə elmi-tədqiqat işləri aparırıq.

- İlin yekunlarına dair iclasda ölkə başçısı böyük fermer təsərrüfatlarının yaradılmasının, həmçinin istifadədə olmayan torpaqların istifadəyə cəlb olunması üçün əlavə tədbirlərin görülməsinin vacibliyini bildirdi. Bu istiqamətdə hansı tədbirlər həyata keçirilir?

- Toxumçuluqla bağlı Yevlax rayonunda “Azərtoxum” yaradılıb və orada çox böyük texnologiya, kimyəvi laboratoriya var. Bu laboratoriya toxumun tərkibində olan bütün maddələri yoxlaya bilir və təsərrüfat yararlılığı müəyyən olunur. Mövcud olan xəstəliyə qarşı orada mübarizə tədbirləri keçirilə bilər. Ancaq bu qurumların bir yerdə olması azdır və ölkənin hər torpaq iqlim şəraitində bir neçəsi yaradılmalıdır. Ölkə başçısının qarşımızda qoyduğu toxumçuluğun inkişafı ilə bağlı yeni torpaq sahələri axtarılır. KTN, Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin mütəxəssisləri yerlərdə olublar və təxminən yerlər müəyyən olunub. Heç bir kənd təsərrüfatı bitkisinə zərər vermədən müəyyən olunan yerlə bağlı Nazirlər Kabinetində bu məsələyə baxılır. Hökumət tərəfindən imkan yaradılacaq ki, ayrı-ayrı insanlar, qurumlar toxumçuluğu inkişaf etdirsin. Əsas məsələ odur ki, böyük fermer təsərrüfatları yaradılsın. Yerlərdə müəyyən olunan torpaq sahələrində böyük toxumçuluq təsərrüfatları yaranacaq ki, fermerlər yüksək reproduksiyalı toxumla təmin olunsun. Yerlərdə torpağın münbitləşməsindən sonra o toxumlar oraya veriləcək və hər hektardan məhsuldarlığı artırmalıyıq. Bizim taxıl altında əkin sahəsi çoxdur, ancaq məhsuldarlıq azdır. Biz çalışmalıyıq ki, hər hektarın məhsuldarlığını 2 dəfə qaldıraq. Onda Azərbaycan özünün daxili istehsalı hesabına əhalini təmin edə bilər. Hazırda aidiyyati qurumlar bununla məşğuldur, müzakirələr gedir, KTN-də xüsusi komissiya var və tədbirlər planı hazırlanır. Bu tədbirlər planı təsdiq olunduqdan sonra hökumət tərəfindən aidiyyəti qurumlara vəzifənin icrası ilə bağlı tapşırıqlar veriləcək. Yeni yaradılan toxumçuluq təsərrüfatlarında hər bir şərait yaradılmalıdır ki, yüksək reproduksiyalı toxum ala bilsinlər. 2011-ci il üçün taxıl əkilib. Yəqin ki, bu tədbirləri, xüsusilə torpaqların seçilməsi, onun münbitliyinin yaxşılaşdırılması, gübrələrin verilməsi məsələsini sentyabr ayına qədər təşkil etməliyik. Bu ilin payızında əkin aparılsın və 2012-ci ildə artıq yüksək toxum məhsulu ala bilək. Bu il artıq gecdir, payızda toxum əkilib və məhsul yığacağıq.

- Havaların isti keçməsi nəticəsində məhsuldarlığın aşağı olacağı barədə fikirlər səslənir. Bununla bağlı nə deyərdiniz?

- Bir neçə ay öncə havalar pis keçirdi. Quraqlıqla bağlı taxılın vəziyyəti yaxşı olmadı. Xüsusilə siçanabənzər gəmiricilər yerlərdə taxıl zəmilərinə, o cümlədən yoncaya böyük ziyan vurmuşdu. Tədbir görülməsinə baxmayaraq bu davam edirdi. Çünki ermənilər tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə gəmiricilər qaçıb bu yerlərə gəlirlər. Dəfələrlə onlara qarşı mübarizə getdi. Yeganə xilasedici kimi yerlərdə şaxtaların düşməsi oldu. Onlar şaxta, su olan yerlərdə çox inkişaf edə bilmir və əsasən torpaq-iqlim şəraitindən asılı olaraq yayılır. Cəlilabad, Biləsuvar bölgəsində gəmiricilər çox yayılmışdı. İndi şaxtalar düşdüyünə görə inkişaf edə bilmir. Ancaq bundan sonra da onun təhlükəsi var. Nəzarətdə saxlamışıq və lazımi, Hindistan istehsalı olan sink-fosfit preparatı var ki, aldadıcı yemlə qarışdırılaraq hər bir işlək yuvaya qoyulur. Artıq havaların yaxşı olması imkan verdi ki, bir sıra yerlərdə taxıl yenidən bitdi. 2010-cu ilə nisbətən taxıl bu il daha yaxşı olmalıdır. Üstəlik, bu əkin zamanı ötən ilə nisbətən 6 min hektar artıq taxıl, xüsusilə buğda əkilib. Güman edirik ki, hektardan məhsuldarlıq yaxşı olsa, bolluq olacaq. Əkinlə bağlı torpaq yerlərinə gəldikdə, çoxlu örüş yerləri var. Gələcəkdə qışlaq yerlərinə su çəksək, müsbət nəticələr almaq olar. Bu zaman həm də heyvandarlıq üçün yem balansını təmin etmək olar. Ölkə başçısı tərəfindən kənd təsərrüfatının inkişafına davamlı olaraq vəsait ayrılır. Kənd təsərrüfatı maşın mexanizmləri açıq şəraitdə qalmışdı. Hazırda loqostik yerdə bazalar tikilir. Həmin texnikaları örtülü yerlərə, parklara toplamalıyıq ki, sıradan çıxmasın və uzun müddət istismar olunsun. Xüsusi təmir emalatxanaları düzəldilməlidir.

- Kooperativ təsərrüfatların yaradılması ilə bağlı nə deyərdiniz?

- Kooperativ təsərrüfatlarla bağlı məsələ bir neçə dəfə Milli Məclisdə müzakirə olunub və bu, mütləq yaranmalıdır. Kooperativlər olmasa, kollektivləşmə olmaz. Birləşmə həm əsas istehsal vasitələrinin alınmasına imkan yaradacaq, həm də vəsaitlər səmərəli istifadə olunar. Bank sistemindən vəsait ala bilərlər, kollektiv surətdə məhsul ixrac etmək imkanı olar. Gələcəkdə yerlərdə bank kredit sistemini nizamlamalıyıq. Avropa ölkələrinin əksəriyyətində kooperativlərdir. Yerlərdə kredit ittifaqları yaradıblar. İstənilən kooperativ gedib vəsait götürə və dünyanın müxtəlif bazarlarına çıxa bilir. Biz də çalışırıq ki, bunu yaradaq. Bakıdakı bankların əksəriyyəti kənd təsərrüfatına xidmət etmir. Kəndlərdə banklar açılmalıdır. Biz əhalidə vərdiş yaratmalıyıq. Ticarətin özünün də sistemi var və onu bilmədən bunu idarə etmək olmaz. Məsələn, Bakıda elə fermerlər var ki, yerlərdə torpaq icarəyə götürür, ancaq mütəxəssisə vəsait ayırmadığı üçün nəticə əldə edə bilmir və bankrota düşür. Ona görə mütləq mütəxəssis cəlb etməlidir. Məsələn, Hollandiyada bu sistem tətbiq olunur. Orada olarkən 75 yaşlı bir mütəxəssis bildirirdi ki, 10 kooperativlə müqaviləsi var və onlara aqrotexniki tədbirlərlə bağlı məsləhət verir. Onlar da peşəkarlar axtarırlar. Beləliklə, orada bu sistem tənzimlənib. Eləcə də emal sənayesində də texnoloqlar cəlb edirlər. İspaniyada da şərabçılıq sənayesində böyük kooperativlər var. Ümumiyyətlə, bizdə də bu sistemin tənzimlənməsinə ehtiyac var.

Nigar

Palitra.- 2011.- 2 mart.- S. 4.