Universitetlərdə dərs saatlarının iki yerə bölünməsi sərfəlidir, yoxsa yox?

Məlum olduğu kimi, ali məktəblərdə dərs saatlarının ikiyə bölünməsi, yəni doxsan dəqiqəlik dərs saatının fasilə ilə iki qırx beş dəqiqəliyə bölünməklə tədrisin aparılması təhsil işçiləri tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Belə ki, bununla bağlı olaraq narazılıqlarını bildirənlər var. Qeyd edilir ki, əslində dərs saatlarının ikiyə bölünməsi tələbə və müəllimlərin vaxtını əlindən alır, lazımi şəkildə tədris aparmağa və dərsə hazırlaşmağa imkan yaratmır. Elə universitet müəllimləri də var ki, dərs mühazirələrinin effektli və maraqlı olmadığı üçün yoruculuğunu misal çəkirlər.

Məsələn, Xəzər Universitetinin müəllimi, yazıçı-kulturoloq Aydın Xan məsələ ilə bağlı olaraq mövqeyini belə bildirir: “Ümumiyyətlə, ali təhsil sistemi elədir ki, burada təhsildən başqa həm də insanın bir fərd və şəxsiyyət olaraq formalaşmasına ciddi şərait var. Bu baxımdan hətta ali məktəblərdə dərslərin qırx beş, yaxud doxsan dəqiqə olmasından asılı olmayaraq müəllimlər tələbələrin dərsi maraqla dinləməsinə nail olmalıdırlar. Məsələn, bu baxımdan mənim dərs dediyim Xəzər Universitetində səksən dəqiqəlik mühazirə və yaxud seminar vaxtı tələbələrin 90 faizinin marağı təmin edilir. Tələbələr bu vaxt ərzində dərsə qulaq asırlar və heç də yorulmurlar. Əlbəttə, Azərbaycan tələbəsi öyrəşib ki, danışan kimi müəllim onu dümsükləməlidir, yaxud kobudluq edərək tələbəni dərsdən qovmalıdır. Doğrudur, psixoloqlar deyirlər ki, qırx dəqiqədən sonra insanın beynində eyni informasiya, eyni mövzu və söhbətdən yorğunluq əmələ gəlir. Amma yenə də deyirəm ki, bunun mətləbə heç bir dəxli yoxdur. Ali təhsil müəssisəsinə gəlmiş hər tələbə-gənc artıq bilməlidir ki, iki, üç, yaxud dörd saat ərzində ona lazım olan informasiyanı, elm və biliyi almalıdır. Həmin tələbə kollektiv şəkildə özünü aparmaq, davranmaq vərdişlərinə yiyələnməli, yaxud müəyyən peşə vərdişləri əldə etməlidir. Dərsin necə bölünməsindən asılı olmayaraq, əgər müəllim zəifdirsə, təhsil sistemi zəifdirsə, əgər imtahan obyektiv keçirilmirsə, burada neqativ hallara yol verilirsə, tələbə isə ümumilikdə ancaq vaxt öldürmək üçün dərsə gəlirsə, tələbə istəmədiyi bir ixtisasa gəlib düşübsə, dərs saatlarında dəyişiklik etməyin heç bir əhəmiyyəti olmayacaq. Bu sahədə tərəqqiyə və effektivliyə nail olmaq üçün təhsilin fəlsəfəsini dəyişmək lazımdır. Hazırda ali təhsil məktəblərimizin çoxu bərbad gündədir. Orta məktəbdən gələn, son üç ilini heç nə oxumayan bir tələbəyə biz az qala əlifbanı yenidən keçməyə başlayırıq. Bu baxımdan da problem daha çox bizim formatımızda, təhsilə olan ümumi münasibətimizdə, təhsil texnologiyası və hazırkı fəlsəfəsindədir”. Universitet binalarının şəhər kənarında yerləşdiriləcəyi şəraitində dərs saatlarının bölünməsinin tələbələrin gecikməsinə səbəb olacağı məsələsinə gəlincə, Aydın Xan belə düşünür: “Birincisi, mən ali məktəb binalarının şəhərdən kənarda yerləşməsinin tərəfdarı deyiləm. Çünki universitetlər mədəniyyət, sivilizasiya göstəriciləri, məbədləridir. Ona görə də onların insanlardan qıraqda yox, şəhərin mərkəzində yerləşdirilməsi daha məqsədəuyğundur. Məsələn, biz hamımız öyrəşmişik ki, Bakı Dövlət Universitetini şəhərin mərkəzində görək, seyr edək. Bu fikirlə düşünsək, onda gərək teatrlarımızı, kinoteatrlarımızı da kənarda yerləşdirək, çünki onlar da mədəniyyət beşikləridir. Əslində biz çox böyük bir dəyişikliyin astanasındayıq. Məsələn, məsafədən təhsil - distant təhsil barədə bildirim. Əgər hansısa tələbə universitetə vaxtında gələ bilmirsə, qoy həmin universitet dərsliyi virtual variantda hazırlasın. Tələbə internet vasitəsilə də həmin fənni bu halda mənimsəyə bilər. Məlumdur ki, hazırda bununla bağlı istənilən imkanlar var, videokameralar quraşdırmaq olar. Tələbələr hansısa səbəbdən gecikərlərsə, evdə oturmaqla videogörüntülər vasitəsilə dərsdə iştirak edə bilərlər. Yaxud internet-konfranslar və forumlar vasitəsilə seminarlarda iştirak edə bilər. Gələcəkdə yəqin ki, biz də buna gedəcəyik”. Bakı Dövlət Universitetinin Sosial elmlər və psixologiya fakültəsinin tyutoru Faiq Xudanlı isə məsələ ilə bağlı olaraq belə qeyd edir: “Ali məktəblərdə dərs saatının iki yerə bölünməsi özünü doğrultmur. Əgər dərs iki qırx beş dəqiqəyə bölünürsə, müəllim birinci yarıda dərsə girəndən sonra ikinci yarıda təzədən tələbələrin auditoriyaya girməsinə qədər beş-altı dəqiqə vaxt itir. Onsuz da deyirdilər ki, müəllim səksən dəqiqəyə görə yox, doxsan dəqiqəyə görə maaş alır, buna görə də dərs saatı iki yerə bölünməklə doxsan dəqiqəyə keçilməlidir. Halbuki yeni qaydaya görə faktiki olaraq hər dərs saatında iyirmi dəqiqəyə qədər səmərəsiz vaxt itkisi olur. Deməli, faktiki olaraq tələbələrə yetmiş dəqiqə ərzində dərs keçilir. Bundan başqa, belə bölünmə psixoloji baxımdan da müəllim üçün çox çətindir. Bu, eyni zamanda da tələbələr üçün çətinlik yaradır. Məsələn, tələbə səhər növbəsində saat 08.30-da dərsə gəlir. Saat ikiyə qalmış isə dərslər qurtarır. Belə olduğu halda, tələbə saat ikinin yarısına qədər universitetdə oturub gözləməlidir. Amma tələbələr aclıq hiss etdikdə yəqin ki, müəllimin dərs vaxtından alaraq yeməyə getməlidir. Bu da istər-istəməz davamiyyətin pozulmasına, yaxud aşağı düşməsinə səbəb olur”. İkinci növbədə dərsləri başlayan tələbələrin işi isə daha çətindir. Bununla bağlı olaraq F.Xudanlı belə bildirdi: “İkinci növbədə oxuyan tələbələrin dərsi bitən vaxt artıq əməlli-başlı qaranlıq düşür. Məsələn, “Əhmədli” metrostansiyasının yaxınlığında yaşayan tələbə saat 21.00-dan tez evinə çata bilmir. O, evə çatandan sonra saat 21.30-da, yaxud 22.00-da şam edəcəksə, sabahkı gün üçün onun dərs hazırlamağa da vaxtı qalmır. Məsələn, dekabr, yanvar ayında və digər aylarda tələbələr tam qaranlığa düşərək evə gəlib çatacaq, saat təxminən 23-də güclə yerinə uzanacaqsa, onda səhər də saat 10.00-da və bəlkə də daha gec oyanmış olacaq. Belə olduğu halda, ikinci növbə oxuyan tələbələrin dərsə hazırlaşmaları mümkün deyil. Hər halda, nəzəri baxımdan bu, belə görünür. Elə faktiki olaraq da belədir”. F.Xudanlı onu da bildirdi ki, tələbələr özləri də dərs saatlarının ikiyə bölünməsindən narazıdırlar: “Əlbəttə ki, tələbələr özləri də bundan narazıdır. Eləcə də müəllimlər də bu işdən narazılıqlarını ifadə edirlər. Burada söhbət oxuyan tələbələrdən gedir. Bununla bağlı sorğu da keçirsək, narazılığın şahidi olarıq. Ona görə də əvvəlki sistemə qayıtsaq, çox yaxşı olar. Sirr deyil ki, müəllimlərin bir çoxu ayrı-ayrı korpuslarda və binalarda dərs deyirlər. Onların çoxu belə dərs bölgüsünə görə vaxt itkisi baş verdiyindən, dərslərini çatdıra bilmirlər. Nəticədə digər binalara dərs deməyə getmək üçün müəllimin vaxtı qalmır. Bu isə tədris üçün itki deməkdir. Saat hesabı digər universitetlərdə dərs deyən müəllimlər isə daha çox ilişib qalmalı olurlar və bu da onların dərsə görə maaşlarının kəsilməsinə səbəb olur. Bu kateqoriyadan olan müəllimlər üçün ümumiyyətlə, yeni sistem çox çətindir. Həmçinin elə universitetlər var ki, hələ köhnə sistemlə işləyirlər. Bu yerlərdə dərs deyən müəllimlər yeni sistemlə də dərs keçəndə, ayaqlaşa bilmirlər”. BDU-nun tyutoru bildirir ki, bütün bu problemlər nəzərə alınmalıdır və dərslərin əvvəlki qaydada keçilməsi bərpa edilməlidir.

İlkin

Palitra.- 2011.- 8 mart.- S. 7.