“Təhsildə yeni ənənələr hələ tam oturuşmayıb”

Son magistraturaya qəbul imtahanları Azərbaycan ali təhsilində bir sıra nöqsanları bir daha üzə çıxardı. Belə ki, magistraturaya qəbul imtahanlarının birinci mərhələsində bakalavrların çoxu tələb olunan 50 keçid balını yığa bilmədi. Bu isə Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasını məcbur etdi ki, bir sıra istiqamətlər üzrə keçid balı 45 və hətta 40-a endirilsin. Bu isə bir daha dolayı olaraq ali təhsil sisteminin mükəmməl olmaması, bakalavrların hazırlıq səviyyəsinin çox aşağı enməsini gündəmə gətirir. Belə ki, bir çox mütəxəssislər ötən saylarımızda da bu məsələyə toxunublar və bildiriblər ki, nəinki ali, orta təhsil sistemində də bu tipli nöqsanlar var. Belə ki, ekspertlər bu barədə TQDK-nın daha öncəki statistik məlumatlarını və orada orta təhsilin aşağı olduğunu büruzə verən faktları, göstəriciləri misal gətirirlər. Məsələn, ötən illərdə bəlli olmuşdu ki, orta məktəbi fərqlənmə attestatı ilə bitirən abituriyentlərin çoxu ali məktəblərə qəbul imtahanlarında çox aşağı nəticələr göstəriblər və ali məktəblərə qəbul ola bilməyiblər.

Problemlə bağlı olaraq layihə çərçivəsində bir neçə təhsil işçisinə müraciət etdik. Gənc Alimlər və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri İlqar Orucov məsələ ilə bağlı olaraq mövqeyini belə bildirdi: “Təbii ki, son magistr imtahanlarının nəticələri bakalavr pilləsində təhsilin səviyyəsinin asağı olmasının göstəricisidir. Mən Məleykə Abbaszadənin bu barədəki fikirləri ilə tam razıyam, ümumiyyətlə, bizdə ali təhsilin bakalavr pilləsində olan çatışmazlıqların nəticəsi kimi bunu xarakterizə edərdim. Bundan qurtulmaq üçün ali təhsilin ilkin pilləsi olan bakalavr pilləsinə diqqət artırılmalıdir. Nə qədər ki, ali məktəblərdə, ümumiyyətlə, təhsildə neqativ hallar- konkret olaraq rüşvət qalacaq, bundan artıq nəticə gözləmək də əbəsdir”. Magistraturaya qəbul imtahanlarında sualların çətin olmasının mümkünlüyü ilə bağlı olaraq İ.Orucov belə bildirir: “Hesab etmirəm ki, magistratura sualları çətindir. Qəbul sualları tam ali təhsilin bakalavriat kursunu əhatə edir. Burada söhbət ondan gedir ki, magistraturaya iddialı məzun bu sualların qarşısında çətinlik çəkir, onun öhdəsindən gələ bilmir. Çünki onun bakalavr pilləsində əldə etdiyi biliklər buna imkan vermir. Mən istisna etmirəm ki, 10 faiz özünü itirir, psixoloji təsirlər özünü göstərir, amma bu, kütləvi şəkil alanda və birbaşa qəbulun nəticələrinə ciddi şəkildə təsir göstərəndə, ayrılmış yerlər boş qalanda artıq düşünmək üçün əsas yaranır”. Orta məktəb təhsili barədə danışan İ.Orucov dedi: “Bizdə formasından asılı olmayaraq təhsildə olan problemlər və onların səbəbləri hamıya məlumdur. Yaxşı nə varsa, bizimdir, eləcə də pis də, qüsurlar da bizimdir. Kim tənqid edirsə, ona düşmən gözü ilə baxmaq psixologiyasından əl çəkməliyik. Təhsil elə bir sahədir ki, orada olan qüsurlar və nöqsanlar daha tez özünü göstərir. Məlumdur ki, bizdə bu sahədə islahatlar aparılır, işlər görülür. Artıq bir neçə ildir 700 bal toplayan abituriyentlər də var. Bunlar bizim uğurumuzdur, amma ümumi səviyyənin aşağı olması da bizim qüsurumuzdur axı. Bax, bunu qəbul etməliyik. Təbii ki, çoxlu işlər, uğurlar da var, hələ görüləsi işlər, problemlər və nöqsanlar da qalmaqdadır. Təbii ki, bu nöqsanlar da özünü qəbul zamanı göstərməyə bilməz. Ona görə də bu problemin də üstünə getmək lazımdır”. Xəzər Universitetinin müəllimi, yazıçı-kulturoloq Aydın Xan da deyir ki, ali təhsilin səviyyəsi çox aşağıdır: “Bu məsələ bir daha sübut etdi ki, bizim ali təhsilimizdə müəyyən problemlər var və bu problemlər yaxın gələcəkdə həll edilməlidir, yoxsa vəziyyət daha da pis olacaq. Təsəvvür edin ki, dörd il bakalavriatda təhsil almış tələbə, 100 ballıq qiymətləndirmə sistemindən çıxmış bakalavr əgər 50 bal yığıb mərhələni adlaya bilmirsə, bu o deməkdir ki, bizim ali təhsil sistemimizdə müəyyən nöqsanlar var. Əlbəttə, bunu sığortalamaq üçün deyə bilərik ki, biz köhnə sovet təhsil sistemindən Bolonya prosesinə yeni keçmişik və köhnə sistemdən qalma problemlər hələ də qalır - burası anlaşılandır. Amma mən fikirləşirəm ki, hansı formatda öz ali təhsil siyasətimizi qursaq da, hər halda hazırladığımız tələbə heç olmasa 50 ballıq testdən keçməlidir. Magistr imtahanlarının nəticələrini mən də təhsillə bağlı bir insan kimi ürəkağrısı ilə qəbul etdim. Bəlkə də bu məsələ bir daha bizi başqa bir problem haqqında düşünməyə vadar etdi. Xaricdə tələbə ali məktəbi bitirəndən sonra onun hansı bilikləri, vərdişləri qazandığı haqqında test-yoxlama imtahanları təşkil olunur, tələbənin aldığı təhsilin real nəticələri yerindəcə yoxlanılır. Bir çox xarici ölkələrdə universitetə min adam götürülürsə, onun 100 yaxud 50-si müvəffəqiyyətlə ali məktəbi bitirir. Bu kadrlar da real olaraq onlara olan kadr tələbatını yaxşıca ödəyir. Bizdə bu məsələ bir az tərsinədir. Həm bakalavr, həm də magistr olmaq üçün test imtahanları baryerini qoymuşuq. Bu da tələbənin əzbərçiliyinə aparıb çıxarır. Ali təhsil sisteminin bakalavr pilləsini bitirən tələbə məntiqdən suallara cavab verə bilmir və imtahandan kəsilir. Bu problemin kəskinliyini biz yaxın gələcəkdə görəcəyik. Bu baxımdan Azərbaycanda nəinki dövlət xətti ilə, həm də ayrı-ayrı təşkilatlar və fərdi şəkildə xaricə təhsil almağa gedənlərin sayı getdikcə artır. Bu isə o deməkdir ki, təhsilə sərf olunan pulu da biz əlimizdən buraxırıq. 21-ci əsr elm və təhsil əsridir. Kim bu əsrdə təhsildən geridə qalsa, əriyib gedəcək”. Aydın Xanın fikrincə, təhsildə köhnə ənənələri ləğv etməli olsaq da, yeni ənənələr hələ tam oturuşmayıb: “Orta məktəblərdə də təhsilin səviyyəsini qaldırmağa ehtiyac var. Milli tədris sistemində də ödənişli sistemin, ödənişli, güclü orta təhsil sisteminin oturuşması orta təhsilin səviyyəsini qaldırar. Bunu xaricilər bizdə tətbiq edirlər, amma öz milli kadrlarımıza da bu imkan yaradılmalıdır. Repetitorların abituriyentləri hazırlaşdırması isə yalnız əzbərçiliyə aparıb çıxarır. Bu məsələyə ciddi yanaşılmalıdır”. Aydın Xanın fikrincə, dövlət məktəblərinin 50 faizini ödənişli etmək lazımdır. O düşünür ki, belə olarsa, daha yaxşı orta təhsil sistemini formalaşdırmaq mümkün olacaq. Bakı Dövlət Universitetinin tyutoru, dissertant Faiq Xudanlı isə belə düşünür: “Onu deyə bilərəm ki, həqiqətən də bakalavrların səviyyəsi bir çox hallarda aşağıdır. Əlbəttə, bəzi sahələrdə bu da məncə, obyektivdir və mənə elə gəlir ki, magistrların sayını kifayət qədər asağı salmaq lazımdır. Burada kəmiyyətə deyil, keyfiyyətə önəm verilməlidir. Yoxsa magistr olmaq xatirinə səviyyəsi olmayan birini zorla oranı bitirməyə məcbur etmək(dolayı yolla) həm tələbəyə, həm də elmə və təhsilə ziyanlıdır. Gələcəkdə bunun təsirini görəcəyik. Bundan başqa heç kəsə sirr deyil ki, magistratura oxuyanların çoxu prestijə görə oxuyur. Belə olan halda onun dəyəri də aşağı düşür. Bundan başqa hesab edirəm ki, bu istiqamətdə konkret proqram olmalıdır və müəyyənləşdirilməlidir ki, hansı istiqamətlər bizim üçün prioritet təşkil edir və bundan sonra proqram spesifik layihə şəklində bu istiqamətləri nəzərdən keçirmək lazımdır. Misal üçün, BDU-nun Sosial elmlər və psixologiya fakültəsində son zamanlar psixologiya və iqtisadiyyat ixtisaslarında ciddi irəliləyiş var, bu ixtisaslarda oxuyanların bilik səviyyəsi də kifayət qədər yüksəkdir və orada rəqabət yüksəkdir, amma bildiyimə görə, texniki fənlərdə bu göstərici bir qədər zəifdir. Təhsildə problemlərdən biri də xüsusən tələbələrdə təhsil almağa istəyin aşağı olmasıdır. Bunun səbəbini araşdırmaq, sosioloji baxımdan təhlil edib nəticəyə gəlmək lazımdır. Eyni zamanda orta məkəbdən gələn tələbələrin əksəriyyətinin bilik səviyyəsi də təəssüf ki, çox aşağıdır. Hesab edirəm ki, burada test üsulu ilə qəbulun ciddi təsiri var. Belə ki, sistemli testləri öyrənməklə bir qədər biliyi va məntiqi olan şagird çox asanlıqla universitetə qəbul ola bilir. Misal üçün, ingilis dilindən bütün test suallarına cavab verən tələbə universitetdə həmin fəndən kəsilir və ya bu dildə kifayət qədər biliyə malik olmaması aydınlaşır. Sual olunur ki, niyə? Yaxud III qrupa imtahan verərək qəbul olan tələbənin Azərbaycan tarixindən biliyinin çox aşağı olduğu məlum olur: niyə? Buradan aydın olur ki, bu tip tələbələr əslində yalnız səthi bilikləri sistemli şəkildə öyrənməklə universitetə daxil olurlar və belə biliklər tez də yaddan çıxır”. F.Xudanlının fikrincə, bu baxımdn qəbul proqramlarında da dəyişiklik edilməlidir.

İlkin

Palitra.- 2011.- 11 mart.- S. 10.