“Ali məktəblərin
bəzi müəllimləri artıq köhnəlmiş
üsullarla tədrisin qəbuledilməzliyi ilə
barışmalıdır”
Layihə çərçivəsində
müsahibimiz BDU-nun Politologiya kafedrasının doktorantı,
“İRƏLİ” İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin
üzvü Mayis Musayevdir. M.Musayev bizimlə söhbətinə
fəaliyyəti ilə bağlı qısa tanışlıq
verməklə başladı:
- Orta təhsilimi
Nəsimi rayonundakı Mehdi Hüseynzadə adına 19
saylı orta məktəbdə başa vurduqdan sonra Bakı
Dövlət Universitetinin politologiya ixtisasına daxil
olmuşam. Bakalavriat təhsilimi bitirdikdən sonra hərbi
xidmətə getmişəm. Qayıtdıqdan sonra Bakı
Dövlət Universitetinin Politologiya kafedrasında Milli Təhlükəsizlik
və Siya Strategiya ixtisaslaşması üzrə magistratura təhsili
almışam. Hal-hazırda BDU-nun Politologiya kafedrasının
doktorantıyam. “Xəzəryanı dövlətlər
müasir geostrategiyada” mövzusunda elmi iş üzərində
çalışıram. Mövzu ilə əlaqədar yerli və
beynəlxalq jurnallarda, konfrans materiallarında 20-yə
yaxın elmi məqalə və tezislərin müəllifiyəm.
- Azərbaycan təhsili ilə
bağlı hansı fikirləriniz var?
- Müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ölkəmiz demək olar ki, bütün sahələrdə yeniləşmə yoluna qədəm qoydu. Bu yeniliklər, bütün digər sahələrdə olduğu kimi, təhsil sahəsində də özünü büruzə verdi. Həm orta, həm də ali təhsil müəssisələrində tədrisin keyfiyyətinin mahiyyətcə yeni formaları tətbiq edilməyə başlandı. Təbii ki, müstəqilliyini yeni qazanmış, ictimai-siyasi sistemi tamamilə dəyişmiş bir ölkədə bir çox sahələrdə boşluqların da olması labüddür. Bu gün Azərbaycan təhsil sistemində də doldurulması vacib olan boşluqlar var. Ancaq son illər təhsil sistemimizdə aparılan islahatlar bu boşluqların aradan qaldırılmasına yönəlib və gələcəyə ümidlə baxmağımıza imkan verir. Orta məktəblərdə buraxılış imtahanlarında tətbiq edilən yenilikləri, ali təhsilin keyfiyyətinin artırılması üçün Bolonya sisteminə keçidi xüsusilə qeyd etmək yerinə düşər. Çünki təhsilin keyfiyyəti nə qədər yüksək olarsa, ixtisaslı kadrların səviyyəsi də o qədər yüksək olacaq. Bu isə ölkəmizin gələcək inkişafı üçün vacib olan insan kapitalının formalaşmasına və davamlılığına təminat verəcək.
- İnsan kapitalının formalaşdırılmasında təhsilin rolunu gücləndirmək üçün konkret hansı təklifləriniz ola bilər?
- Hesab edirəm ki, güclü dövlət quruculuğuna gedən yol elmə əsaslanan cəmiyyətdən keçir. Məhz bunu nəzərə alan ölkə başçısı cənab İlham Əliyev təhsili dövlət siyasətinin prioritetlərindən biri hesab edir, “Biz maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensialımızı insan kapitalına çevirməliyik” deyir. Bu baxımdan yüksək savada malik insan kapitalının formalaşmasında təhsilin rolu getdikcə artmaqdadır. Bu gün insan kapitalı siyasəti Azərbaycanın gələcək inkişafı baxımından çox vacib məsələlərdən biridir. Məhz bu siyasətin tərkib hissəsi kimi Azərbaycan gənclərinin xaricdə təhsil alması ilə bağlı Dövlət Proqramının qüvvəyə minməsi, Elmin İnkişafı Fondunun yaradılması dövlətin cəmiyyətimizin gələcəyi üçün insan kapitalına verdiyi önəmin göstəricisidir. Bu gün cəmiyyətimizdə Azərbaycan Prezidenti yanında İnsan Kapitalı Fondunun yaradılması barədə çox faydalı müzakirələr gedir. Düşünürəm ki, bu fond mümkün olan ən qısa müddətdə yaradılmalıdır. Çünki bacarıqlı, qabiliyyətli, yüksək istedada və intellektə sahib gənclərimizin, vətəndaşlarımızın dövlət dəstəyindən kənarda qalması yolverilməzdir. Əks halda onlar öz potensiallarını tamam başqa sahələrə sərf edə bilərlər ki, bu da güclü cəmiyyət quruculuğuna müəyyən zərbə vura bilər.
- Azərbaycan ali təhsilinin
mövcud vəziyyəti ilə bağlı nələri deyə
bilərsiniz?
- Danılmaz faktdır ki, təhsilimizin səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə dövlət qurumları islahatlar keçirir, mütəmadi olaraq müəyyən yeniliklər tətbiq edirlər. Təbii ki, problemlər var və bu problemlərin aradan qaldırılması istiqamətində müəyyən işlər görülür. Ona görə də bu baxımdan pessimizmə qapılmaq olmaz. Hesab edirəm ki, ali təhsil müəssisələrimizin maddi-texniki bazası müasir dövrün tələblərinə cavab verməlidir. Ən başlıcası, ali məktəblərin bəzi yaşlı nəsil müəllimləri artıq köhnəlmiş üsullarla tədrisin qəbuledilməzliyi ilə barışmalıdır. Tələbələr isə ali məktəbə diplom və əsgərlikdən yayınmaq üçün vasitə kimi baxmamalıdır. Bu gün təhsilimizi, xüsusilə ali təhsilimizi mövcud problemlərdən və çatışmazlıqlardan xilas etmək istəyiriksə, birinci növbədə bu işə özümüzdən başlamalıyıq. Şüurumuzda müəyyən dəyişikliklər etməliyik. Məsələn, “Qonşunun övladı ali məktəbə daxil olacaq, niyə mənim övladım əsgərliyə getsin” düşüncəsində olan valideynlər uşağın kor-koranə hansısa ali təhsil müəssisəsinə daxil olmasına nail olur və bununla fəxr edirlər. Düşünmürlər ki, bu cür addım atmaqla onlar nəinki övladlarına, hətta cəmiyyətin gələcəyinə zərbə vurmuş olurlar. Fürsətdən istifadə edərək valideynlərə müraciət etmək istəyirəm. Əvvəla çalışmaq lazımdır ki, kiçik yaşlarından övladlarında təhsilə, elmə, kitaba maraq oyatsınlar. Orta məktəbin son siniflərində isə uşağın sərbəst olaraq, öz maraq dairəsinə və istəyinə uyğun seçim etməsinə yardım etsinlər, “filankəsin oğlu hüquqşünasdır, prokurordur, sən də hüquqşünas və ya prokuror olmalısan” deməsinlər, övladlarını düzgün istiqamətləndirsinlər. İnsan kapitalına qoyulan yatırım bu gün təkcə ali təhsil müəssisələrinə şamil edilməməlidir. Həmçinin texniki peşə məktəbləri və onların inkişafı da insan kapitalının formalaşdırılmasına yönəlmiş çox mühüm bir istiqamətdir. Son vaxtlar cəmiyyətimizdə texniki peşə məktəblərinə qarşı yaranmış laqeyd münasibət bu sahənin müəyyən mənada kölgədə qalmasına gətirib çıxarmışdı. Ancaq Prezidentin 2007-ci ilin iyul ayında təsdiq etdiyi «Texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı»nın bu vacib sahədə ciddi dönüş olacağına ümid yaradıb.
- Ali təhsilimizin Bolonya
prosesinə inteqrasiyası barədə fikirlər birmənalı
deyil. Yəni Bolonya prosesinin bizdə hələ
reallaşmadığını, qüsurlarla tətbiq
olunduğunu bildirənlər var. Siz bu barədə nə
düşünürsünüz?
- Hər hansı bir ölkədə tətbiq edilmiş istənilən yeniliyi, istənilən nümunəni başqa bir ölkədə olduğu kimi tətbiq etmək mümkünsüzdür. Çünki bu zaman həmin ölkənin adət-ənənələri, milli kimliyi, eyni zamanda mentaliteti çox ciddi rol oynayır. Bir neçə ildir ki, biz də Bolonya prosesinə qoşulmuşuq. Təbii ki, qüsurlarla da rastlaşırıq, ancaq bu qüsurlar qısa zamanda aradan qaldırılır. İlk vaxtlar pilot layihələrlə başlayan bu proses artıq demək olar ki, öz yerini tapmaqdadır. Hesab edirəm ki, sistemin tam öz yerini tutması üçün müəyyən zamana ehtiyac var.
- Magistratura təhsil pilləsi
barədə də yekdil rəy və mövqe yoxdur. Bizdə
magistratura pilləsi gah ali təhsilin bir pilləsi, gah da elmi dərəcə
kimi qəbul edilir. Hətta bəzən iş yerlərinə
magistr ali dərəcəsi olmayan bakalavrları qəbul etmirlər.
Bu kimi məqamlar barədə hansı mövqeyiniz var? Əslində
magistrlərə necə yanaşılmalıdır?
- Azərbaycan Respublikasında ali təhsil üç pilləlidir
- bakalavriat, magistratura və doktorantura. Bakalavriatın müddəti
dörd ildir, daha sonra bakalavriatı bitirən şəxs
ixtisaslaşma üzrə daha iki il oxuyur və
magistr dərəcəsi alır. Bir çox
mütəxəssislər magistr pilləsini elmi dərəcə
kimi qəbul etmirlər. Dünya təcrübəsinə
baxsaq, görərik ki, bəzi dövlətlərdə də
bu belədir. Magistr elmi dərəcə sayılmır,
sadəcə ali təhsilin bir pilləsi,
yuxarı dərəcəsi kimi qəbul edilir. Elmi
dərəcə almaq üçün isə mütləq
doktorantura oxumaq lazımdır. Azərbaycanın yeni qəbul
olunmuş “Təhsil haqqında” qanununda magistr ali
elmi-ixtisas dərəcəsi, bakalavr isə ali-peşə
ixtisas dərəcəsi sayılır. Buna
görə də bakalavr dərəcəsi olan şəxslərin
işə götürülməməsi birbaşa qanun
pozuntusudur. Çünki “Təhsil
haqqında” qanunda bakalavriat pilləsini başa vurmuş məzunların
elmi-tədqiqat və elmi-pedaqoji fəaliyyətdən başqa
bütün digər fəaliyyət sahələrində
çalışa biləcəyi açıq-aydın
göstərilib.
- Doktorantura pilləsi ilə bağlı fikirlərinizi
və təkliflərinizi bilmək istərdik.
- Uzun davam
edən müzakirələrdən sonra bir müddət əvvəl
yeni təhsil qanunu qəbul edildi. Qanunda orta, orta ixtisas, ali təhsil və doktorantura ilə
bağlı bütün məqamlar öz əksini tapıb. İndi növbə həmin məqamların real tətbiqindədir.
Düşünürəm ki, aspiranturanın ləğvi
və doktorantura pilləsinin iki mərhələdən ibarət
olması dünya təhsil sisteminə inteqrasiya yolunda
atılmış önəmli addımlardan biridir. Ancaq yeni “Təhsil haqqında” Qanunun qəbulundan iki
ilə yaxın vaxt keçsə də, hələ də
doktoranturaya qəbul keçirilməyib. Doktoranturanın
ödənişli və ya ödənişsiz olması barədə
fikir ayrılıqları qalmaqdadır. Fikrimcə,
doktorantura ödənişsiz olmalıdır, həmçinin
doktoranturada təhsil alan şəxs
yüksək təqaüdlə təmin edilməlidir. Çünki maddi rifahı normal təmin olunmayan
doktorantın elmin inkişafına töhfəsindən
söhbət gedə bilməz.
- Xaricdə təhsil almaq istəyən gənclərin
sayı getdikcə artmaqdadır. Xaricdə təhsil
almağa çalışan gənclərə nə məsləhət
görərdiniz?
-
Hazırda 5000 nəfərdən artıq azərbaycanlı gənc
dünyanın müxtəlif ölkələrinin ali məktəblərində oxuyur. Onların təxminən yarıya qədəri
dövlət hesabına təhsil alanlardır. Bu tələbələrin
böyük əksəriyyəti Avropa, ABŞ, Türkiyə,
Rusiya kimi ölkələrin nüfuzlu ali
məktəblərində təhsil alırlar. Son illər
müxtəlif beynəlxalq təşkilatların xətti ilə
xaricdə təhsil alan tələbələrimizin
sayı da artmaqdadır. Eyni zamanda, ali təhsil
müəssisələrimizdə çox sayda əcnəbi tələbələrlə
də rastlaşırıq. Bu da təbii ki, bizi
bir vətəndaş olaraq qürurlandırır. Bu gün bir çox gənclərimiz var ki, xaricdə
təhsil almaq istəyindədirlər. Bəlkə
də düşünürlər ki, ixtisasım, universitetim
hansı olursa olsun, təki xaricdə oxuyum. Hesab edirəm ki, bu cür düşüncə ilə
gedib xaricdə oxumaqdansa, elə öz ölkəmizdə
qalmaq daha məqsədəuyğun olar. Fikrimcə,
gənclərimiz xaricdə təhsil almağa gedərkən
ilk növbədə düşünməlidirlər ki,
seçəkləri ixtisas və universitet onların gələcək
fəaliyyətində öz reallığını necə
tapacaq? Təhsilini başa vurduqdan sonra ölkədə
həmin ixtisas üzrə yararlı kadr ola
biləcəkmi? Ölkənin inkişafına
hansı töhfələri verə biləcək? Bütün bu və digər sualların
cavabını tapmadan xaricdə təhsil almağa getmək
doğru deyil.
- “İRƏLİ” İdarə
Heyətinin üzvüsünüz. “İRƏLİ” Xaricdə Təhsil Mərkəzinin
xaricdə təhsillə bağlı fəaliyyəti barədə
mümkünsə ətraflı məlumat verərdiniz.
- “İRƏLİ” İctimai Birliyi yarandığı
gündən bu günə kimi hər zaman Azərbaycan gənclərinə
ən yüksək keyfiyyətə və tərkibə sahib təlimlər,
kurslar, seminarlar və özünüinkişaf istiqamətləri
göstərən təşkilat kimi fəaliyyətini davam
etdirir. Bu müddət ərzində “İRƏLİ”
İctimai Birliyi on iki mindən artıq gənc və yüksək
potensiallı üzvü öz ətrafında cəmləşdirərək
Azərbaycanda insan kapitalının inkişafına yönəlmiş
layihələrin reallaşdırılmasına davam edir.
Təşkilatın məqsədi Azərbaycanda
yüksək intellekt və dünyagörüşünə
sahib gənclərin formalaşmasına dəstək göstərməkdir.
Yaranan tələbat və gənclərin istəyi
nəzərə alınaraq, diqqətli təhlil və
araşdırmalardan sonra “İRƏLİ” İctimai Birliyi nəzdində
Xaricdə Təhsil Mərkəzinin fəaliyyətə başlamasına
qərar verdik. Qısa bir müddət ərzində
dünyanın bu sahədə fəaliyyət göstərən
aparıcı qurumları və təhsil müəssisələri
ilə əlaqələr qurduq. Hər zaman keyfiyyətli
fəaliyyəti özünə hədəf seçən və
gəncləri daim irəli yönləndirmək məqsədi
olan “İRƏLİ” İctimai Birliyi həm Bakı şəhərində
olan mərkəzləri, həm də dünyanın
inkişaf etmiş şəhərlərində fəaliyyət
göstərən koordinatorları vasitəsilə bu
proqramı uğurla reallaşdırır. Xaricdə
təhsil almaq arzusunda olan, lakin qəbul prosesi haqqında yetərli
məlumata malik olmayan gənclərə ən yüksək
keyfiyyətlə konsaltinq xidmətləri təşkil olunur,
hər bir müraciət edən şəxsin potensialına
uyğun olan fərdi inkişaf strategiyası hazırlanır.
Xaricdə təhsillə yanaşı
ixtisasartırma proqramları, yay universitet və kampları,
xaricdə dil kursları “İRƏLİ” Xaricdə Təhsil
Mərkəzinin əsas fəaliyyət istiqamətlərinə
daxildir. Maraqlananlar “www.xaricdetehsil.org”
ünvanına daxil olaraq proqramlar haqqında ətraflı məlumat
əldə edə bilərlər.
İlkin AĞAYEV
Palitra. -2011. -4 may. –S. 7.