Orta məktəb qiymətlərini qəbul imtahanlarında doğrultmaq lazımdır

Təhsilin aktual problemlərindən biri orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirmiş abituriyentlərin bəziləri ali məktəblərə qəbul imtahanlarında həmin qiymətlərə adekvat bilik nümayiş etdirə bilməmələridir. Bununla bağlı əvvəllər də yetərincə müzakirə aparılıb. Məsələ burasındadır ki, fərqlənmə attestatları almış abituriyentlərin bir qismi qəbul imtahanlarında uğusuzluğa düçar olur ki, bu da çox düşündürücü məqamdır. Layihə çərçivsində bu məsələyə toxunmağı lazım bildik.

Öncə məsələ ilə bağlı Təhsil Nazirliyinin qiymətləndirmə kriteriyaları və standartları barədə qeyd edək. Nazirlikdən aldığımız məlumata görə, qiymətləndirmə kriteriaları belədir: Hər bir fənn üzrə sualların 20 %-nə qədər cavab verən şagird “2”, 20%-dən 50%-nə qədər cavab verən şagird “3”, 50%-dən 80%-nə qədər cavab verən şagird “4”, 80%-dən 100%-ə qədər cavab verən şagird “5” qiymət alır. Məsələn, 25 sualdan 1-4 sualına düzgün cavab verən şagird “2”, 5-12 sualına düzgün cavab verən şagird “3”, 13-19 sualına düzgün cavab verən şagird “4”, 20-25 sualına düzgün cavab verən şagird “5” qiymət alır.

İndi isə standartlara aid misal çəkək. Məsələn, Ana dili və Ədəbiyyat fənləri üzrə XI sinif şagirdlərinin qiymətləndirilməsi üçün standartlar belədir: Bu fənlər üzrə konkret terminlərin mahiyyətini, sadə fonetik, leksik, qrammatik qayda-qanunları, ədəbiyyat nəzəriyyəsini bilən, həmin qayda- qanunlar əsasında tərtib olunan və həllinə çox vaxt sərf olunmayan tapşırıqları yaddaşa, qismən də məntiqə əsaslanaraq düzgün yerinə yetirməyi bacaran şagirdə “3” qiymət verilir. Amma “3” qiymət almaq üçün qoyulan tələbləri ödəməklə yanaşı nitq hissələrinin morfoloji xüsusiyyətlərini, mövzulararası əlaqəni, ədəbi faktları və s. bilən, həmin mövzularla bağlı tapşırıqları həll etməyi, ümumiləşdirməyi və əlaqələndirməyi bacaran şagirdə “4” qiymət verilir. “4” qiymət almaq üçün qoyulan tələbləri ödəməklə yanaşı fonetik, morfoloji, sintaktik təhlili, nitq mədəniyyəti, xronoloji ardıcıllıq, üslubiyyat kimi bəhsləri bilən, yaddaş, məntiq, nəzəri bilikləri tətbiq edərək və ümumiləşdirmələr apararaq dil qaydalarının tətbiqi ilə bədii mətnlə bağlı tərtib olunmuş tapşırıqları həll etməyi, ədəbi hadisələri dövrlərə görə qruplaşdıraraq təhlil etməyi bacaran şagirdə “5” qiymət verilir.

Yaxud “Biologiya” fənni üzrə XI sinif şagirdlərinin qiymətləndirilməsi üçün standartlar belədir: canlılar aləmini təşkil edən varlıqları ( bitkilər, heyvanlar, göbələklər, bakteriyalar) tanıyan, insan orqanizmində olan orqanlar və orqanlar sisteminin quruluşunu bilən, sadə bioloji hadisələri, qanunları sadalamağı, ekoloji amilləri fərqləndirməyi bacaran şagirdə “3” qiymət verilir. “3” qiymət almaq üçün qoyulan tələbləri ödəməklə yanaşı, insan orqanizmində olan orqanlar və orqanlar sisteminin quruluşunu bilən, canlılar aləmini təşkil edən varlıqları (bitkilər, heyvanlar, göbələklər, bakteriyalar) səciyyəvi xüsusiyyətlərinə görə müqayisə etməyi, bioloji hadisələri, maddələr mübadiləsinin qanunauyğunluqlarını, insan orqanizmində gedən fizioloji prosesləri, ekoloji amillərin rolunu izah etməyi, riyazi hesablamalar aparmağı, nəzəri bilikləri tətbiq etməyi bacaran şagirdə “4” qiymət verilir. “4” qiymət almaq üçün qoyulan tələbləri ödəməklə yanaşı, canlılar aləmini təşkil edən varlıqları (bitkilər, heyvanlar, göbələklər, bakteriyalar) quruluşuna, müxtəlifliyinə, təşkili səviyyələrinə görə müqayisə etməyi, nəticələri ümumiləşdirməyi və tətbiq etməyi, canlılarda baş verən bioloji hadisələri, prosesləri, maddələr mübadiləsinin qanunauyğunluqlarını, mexanizmini izah etməyi və əlaqələndirməyi, riyazi hesablamaları aparmağı, cədvəllər tərtib etməyi, qrafiklər qurmağı, insan orqanizmində olan orqanlar və orqanlar sisteminin quruluşunu şərh etməyi, onları əlaqələndirməyi və müqayisə eməyi, burada gedən fizioloji prosesləri, ekoloji amillərin rolunu izah etməyi, regional və qlobal ekoloji problemləri əlaqələndirməyi, nəzəri bilikləri tətbiq etməyi, nəticələr çıxarmağı, məntiqi mühakimə yürütməyi bacaran şagirdə “5” qiymət verilir.

Məlumat üçün bildirək ki, Monitorinq və qiymətləndirmə şöbəsi Təhsil Nazirliyinin mərkəzi aparatının struktur bölməsi olaraq öz fəaliyyətini digər struktur bölmələri ilə qarşılıqlı əlaqədə qurub və fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunlarını, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarını, “Təhsil haqqında” qanun, digər normativ hüquqi aktları, təhsil nazirinin əmr və sərəncamlarını və şöbənin Əsasnaməsini əldə rəhbər tutur. Respublikanın ümumtəhsil məktəblərində yeni qiymətləndirmə siyasətinin həyata keçirilməsi, yeni məktəbdaxili və milli qiymətləndirmə sistemlərinin hazırlanması, ölkənin beynəlxalq qiymətləndirmə proqramlarında iştirakının təmin edilməsi məqsədilə yaradılmış şöbə son illər fəaliyyətini daha da genişləndirmişdir. Belə ki, şöbə ümumtəhsil məktəblərində şagird nailiyyətlərinin məktəbdaxili, milli və beynəlxalq qiymətləndirilməsi məsələləri ilə yanaşı, ümumi təhsil pilləsində keyfiyyətin idarə edilməsinin monitorinqi sistemlərini əhatə edən işlərin aparılmasını da öz fəaliyyət planına daxil edib. Yaxın gələcəkdə bu prosesin təhsilin bütün pillələrini və müvafiq səviyyələrini əhatə etməsi nəzərdə tutulub.

Bununla belə son qəbul imtahanlarının nəticələri hələ də bu sahədə qiymətlərlə reallığın bir qədər uyuşmadığını göstərir. Belə ki, son qəbul imtahanlarında ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarında iştirak etmiş gənclərin yalnız 26.19%-i ali təhsil müəssisələrinə qəbul olub. Qəbul olanların 33.58%-i dövlət sifarişi əsasında (32.60%-i dövlət, 0.98%-i özəl ali təhsil müəssisələrində), 66.42%-i isə ödənişli təhsil forması üzrə (56.18%-i dövlət, 10.24%-i özəl ali təhsil müəssisələrində) ali təhsil almaq hüququ qazanıb. Göründüyü kimi, imtahanda iştirak edənlərin 73.81%-i ali təhsil müəssisələrinə qəbul olmayıb. Bu, say hesabı ilə 80108 abituriyent deməkdir. Bu isə qəbul prosesində həm rəqabətin, həm istəkləri təmin edilməyənlərin sayının nə qədər çox olduğunu, həm də bu prosesin kütləviliyini, ağır və məsuliyyətli iş olduğunu göstərir. TQDK bu işin məsuliyyətini dərk edərək qəbul kampaniyasının tam şəffaf keçməsini təmin etmək məqsədi ilə onun hər bir mərhələsində görülən tədbirlər barədə ictimaiyyəti müntəzəm olaraq məlumatlandırdığını bildirir. Qəbul imtahanlarında iştirak etmiş hər bir gəncin imtahan nəticələri haqqında məlumatlar imtahanın keçirildiyi vaxtdan 2-3 gün sonra internet vasitəsilə ictimaiyyətə çatdırılır. Burada abituriyentlərin hər bir fənn üzrə ayrı-ayrılıqda düzgün və səhv cavabları, nisbi balları göstərilib ki, bunun əsasında da onlar öz imtahan nəticələrini ətraflı təhlil edə bilsinlər. Abituriyentlərin imtahan balları elan edildikdən sonra onların düzgün ixtisas seçiminə kömək məqsədilə TQDK tərəfindən hər bir ixtisas qrupunun abituriyentləri üçün «İxtisas seçimi zamanı nələrə diqqət yetirməli?» adlı vəsait çap edilib. Vəsaitdə müsabiqədə iştirak etmək hüququ qazanmış abituriyentlərin imtahan ballarının paylanma histoqramları cədvəl şəklində təqdim edilib.

TQDK-nın İctimaiyyətlə əlaqələr xidmətinin rəhbəri Elnur Nağızadə məsələ ilə bağlı bizə açıqlamasında qeyd edir ki, son illərdə bu sahədə irəliləyiş var: “Buraxılış imtahanları keçiriləndən sonra əla qiymətlərlə orta məktəbləri bitirən şagirdlərin öz qiymətlərini doğrultması vəziyyəti bir qədər yaxşılaşıb. Amma statistik rəqəmlər vəvreallıq onu göstərir ki, bu sahədə vəziyyət hələ də tam yaxşılaşmayıb. Gələcəkdə buraxılış imtahanlarının tam həcmindən və keyfiyyətindən asılı olaraq bu məsələ tənzimlənməlidir. Belə olarsa, yaxın gələcəkdə bu məsələ həllini tapacaq. TQDK bu sahədə statistik təhlili Təhsil Nazirliyinin məlumatları əsasında aparır. Yəni abituriyentlər öz ərizələrini internetdə dolduranda öz buraxılış qiymətlərini də daxil etmiş olurlar. Bu qiymətlərin düzgünlüyü komissiya tərəfindən yoxlanılır. Qəbul imtahanları nəticəsində də onların qiymətləri müqayisə olunur. Bununla bağlı məlumatlar Təhsil Nazirliyinə, rayon təhsil şöbələrinə, ayrı-ayrı orta məktəblərə paylanır. Bu məlumatlar əsasında müzakirələr, zona müşavirələri təşkil olunur. Bunlar ayrı-ayrı bölgələrdə keçirilir. Həmin bölgələrdən olan məktəb direktorları, nazirliyin nümayəndələri və sair əlaqədar şəxslər tədbirlərdə iştirak edirlər. Biz burada elmi-statistik təhlillərə aid olan bütün məlumatları çatdırırıq. Bu məlumatlar tam tərkibdə saytımızda da yerləşdirilib”.

Qeyd edək ki, layihə çərçivəsində ekspertlərin bu məsəə ilə bağlı fikir və təkliflərini işıqlandıracağıq.

İlkin AĞAYEV

Palitra. – 2011. -24 may. –S. 11.