Azərbaycan virtual məkanda: milli
maraqlarımızı necə təmin edək
İnsan
sivilizasiyasının sürətli inkişafı
texnologiyaların tamamilə yeni nəslini -
informasiya texnologiyalarını doğurub və hər
bir toplumun inkişafında, zamanla ayaqlaşmasında zərurətə
çevirib. Müasir dövrdə - informasiya əsrində
hər bir dövlətin və cəmiyyətin real
gücünü onun virtual məkanda təmsilçiliyi və
hansı səviyyədə mövcud olması xeyli dərəcədə
təyin edir. Bu baxımdan Azərbaycanın virtual məkanda milli
maraqlarının təmin edilməsi böyük strateji
önəm daşıyır.
Azərbaycanın nadir geosiyasi mövqeyi, təbii
resursları, sosial-iqtisadi qüdrəti, regionda liderliyi kimi
uğurlar virtual məkanda üstünlüyü də əldə
etməklə qlobal mənada tamamlanmaqdadır. Bunun
üçün məqsədyönlü dövlət siyasəti
həyata keçirilir. Məlum olduğu
kimi, Prezident İlham Əliyev 2007-ci ildə ölkənin
milli təhlükəsizlik konsepsiyasını imzalayıb.
Orada qeyd olunur ki, təhlükəsizlik təkcə
real dünyada yox, həm də virtual dünyada təmin
olunmalıdır. Rusiyanın Yekaterinburq şəhərində
təhlükəsizlik məsələlərinə cavabdeh
olan yüksək vəzifəli şəxslərin beynəlxalq
görüşündə Prezident Administrasiyasının rəhbəri,
Təhlükəsizlik Şurasının katibi, akademik Ramiz
Mehdiyev “Beynəlxalq informasiya təhlükəsizliyinin
möhkəmləndirilməsinə ümumi yanaşmalar”
mövzusunda məruzəsində deyib: “XX əsrin sonu və
XXI əsrin əvvəlində elmi-texniki inkişaf postsənaye
informasiya cəmiyyətinin yaranmasına gətirib
çıxarıb, bununla da dünyanın adi mərkəzçi-dövlət
modeli dəyişib. Bu gün müasir
informasiya-kommunikasiya texnologiyaları olmadan sosial-siyasi prosesləri
səmərəli idarə etmək mümkün deyil”. Buradan görünür ki, hər bir ölkənin,
cəmiyyətin mövcudluğu və rifahı informasiya
texnologiyaları sahəsində siyasətin praqmatikliyindən
və çevikliyindən asılıdır. Qlobal
informasiya məkanı və kütləvi kommunikasiya vasitələri
şəbəkəsinin təsiri altında dünyada baş
verənlər təkcə keyfiyyət dəyişiklikləri
ilə bitmir. Bu proseslər həm də
sosial-siyasi sahədə informasiya mübarizəsi və ya təbliğat
aparmaq üçün geniş imkanlar açır. Bu imkanlardan maksimum yararlanmaqla Azərbaycan beynəlxalq
imicini və xarici təbliğatını daha da gücləndirə,
cəmiyyəti, milləti yeni dövrün tələblərinə
uyğun mütəşəkkilləşdirə bilər.
Bunun üçün isə cəmiyyət
strukturlarını virtual məkanda ciddi mobilləşdirmək
və beynəlxalq arenaya Azərbaycanın virtual təqdimatını
optimal səviyyədə təqdim etmək lazımdır.
Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyevin iradəsi ilə
ölkədə “Elektron Azərbaycan”ın formalaşması
da bu işdə təməl resursların formalaşmasında
həlledici rol oynayır.Bu barədə qəzetimizə fikirlərini
bildirən AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun
direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Rasim Əliquliyev
də eyni cür düşünür: “Ölkədə
virtual məkanın inkişafı sahəsində kifayət qədər
tədbirlər görülüb. Bu baxımdan
biz dünyanın öncül ölkələri
sırasındayıq. Kifayət qədər
ciddi internet resurslarımız, təbliğat və maarifləndirmə
mənbələrimiz var. Ölkəmizdə internet
azadlığı və sərbəstliyi yaradılıb ki,
bu da bütün tərəflərin imkanlardan bəhrələnməsinə
və virtual məkanda öz töhfəsini verməyə
münbit şərait yaradıb. Bütün hökumət
strukturlarının saytları, portallar, həmçinin
ölkədə sürətlə inkişaf etməkdə
olan bloqçuluq, müxtəlif dillərdə internet təbliğat
resursları buna misaldır. Biz bu işdə
yaxından iştirak edirik ki, Azərbaycan virtual məkanda
yüksək səviyyədə təmsil olunsun, Azərbaycanın
maraqları hər məqamda qorunsun. Azərbaycanın
milli-mənəvi dəyərlərinə qarşı olan təhlükələr
aradan qaldırılsın”. Ölkədə
“virtual Vətən”in yaranması təşəbbüsü də
milli maraqlar baxımından virtual məkanda təmsilçilikdə
çox əlverişlidir. R.Əliquliyev bildirir: “Biz
“virtual Vətən” yaratmaqla bağlı müəyyən tədbirlər
həyata keçiririk. Bu tədbirlər
çox əhatəlidir. Yəni beynəlxalq
normalardan başlayaraq ayrı-ayrı İKT tədbirlərinə
qədər işlər görülür ki, Azərbaycanın
virtual məkanda iştirakı milli və dövlətçilik
maraqlarına uyğun olsun”.
Qeyd edək ki, “virtual Vətən” Azərbaycanın
maraqlarına xidmət edən, milli-mənəvi dəyərləri
özündə birləşdirən bu və ya digər
coğrafi məkanla, məsələn, işğal olunmuş
torpaqlarımızla, Qərbi Azərbaycan və digər tarixi
ərazilərimizlə bağlı informasiya məkanı
formalaşdırmağı, virtual baxımdan tarixi-mədəni
birliyimizi təmin etməyi hədəfləyir. Bu barədə
fikirlərini bildirən professor qeyd edir: “Eyni zamanda bu tarixi Vətən
torpaqlarımızın mədəni xüsusiyyətləri,
adət-ənənələrinin hamısını
yaşatmaq üçün onları virtual məkanda yerləşdirir
və canlandırmış oluruq. Bütün
bunlarla bağlı dolğun informasiyaların veb-saytlarda
olması sodyaşlarımız üçün “virtual Vətən”
mühitini canlandırır. Hətta
işğal olunmuş Qarabağla bağlı hazırkı
informasiya mühitini qoruyub saxlamaq, cəmiyyətimizə və
beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim etmək, tarixi
yaddaş kimi gələcəyə ötürmək
üçün “virtual Vətən”i yaratmalıyıq.
Eyni zamanda bu gün uğrunda ölməyə
hazır olduğumuz real Azərbaycan əsasında da “virtual
Azərbaycan” formalaşır. “Virtual Vətən”in
ayrı-ayrı komponentləri “virtual Azərbaycan”ın
içərisində əksini tapmalıdır”. Göründüyü
kimi, getdikcə qloballaşan dünyanın yaşam tərzi,
fəaliyyət prinsipləri artıq “virtual Azərbaycan”ın
formalaşmasını zəruri edib. Dünyanın
müxtəlif yerlərinə tarixən səpələnmiş
soydaşlarımız virtual məkanda Vətənlə
sıx əlaqə saxlamalı, milli identikliyimizi
qorumalıdırlar. Çünki “virtual
dünya”da hər bir dövlətin gücü və qüdrəti
onun üzərində qurulduğu cəmiyyətin, millətin
intellektual potensiala, informasiya texnologiyalarına nə dərəcədə
yiyələnməsi, informasiya resursları vasitəsilə
qloballaşan dünyaya təsir imkanları ilə müəyyənləşəcək. Professor bildirir
ki, “Wikipedia” tipli resurslarda azərbaycanca on minlərlə
kontentin olması diqqətçəkən müsbət
haldır. Bununla belə Azərbaycan haqqında
bütün növ dolğun informasiyaların bu portala daxil
edilməsi xeyli intensivləşməlidir. Eyni zamanda bizə aid təbliğati xarakterli,
müxtəlif dillərdə olan informasiyaların bu portala
daxil edilməsi işi yanaşı getməlidir. Başqa bir məqam isə virtual məkandan super
güclərin öz məqsədləri üçün
istifadə etməsi və bu məkanda hazır olmayan cəmiyyətləri,
dövlətləri real təlatümlərə və tənəzzülə
məruz qoymalarıdır. XXI əsrin
reallıqları bu cür təcrübələri bir daha
göz önünə gətirir və virtual məkanın
qlobal siyasi kataklizmlərlə yanaşı milli identikliyi də
aşıladığını göstərir. Məsələn, bu baxımdan günümüzdə
sosial şəbəkələrin destruktiv yox, pozitiv və
milli inkişaf məqsədləri ilə istifadə edilməsi
xeyli aktuallaşıb. Ümumiyyətlə,
virtual məkanın imkanlarından milli strategiya
yönümündən yararlanmaq və milli dövlətçilik,
azərbaycançılıq mövqeyindən dünyaya
informasiya yaymaq günün tələbinə çevrilib.
Bu baxımdan eyni zamanda da vətəndaş cəmiyyəti
strukturlarının üzərinə məsul iş
düşür. Bu barədə bizə fikirlərini bildirən
Azərbaycan Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi Şurası Katibliyinin
icraçı direktoru Fərasət Qurbanov qeyd edir: “Şura hər
il ictimai həyatın bütün sahələrində QHT-lərə
maliyyə yardımı göstərir. O cümlədən
İKT imkanlarının
yaxşılaşdırılması, ən son İKT vasitələrinin
tətbiqi, bu sahədə maarifləndirmə işinin
aparılması məsələləri ətrafında QHT layihələri
maliyyələşdirilir. Bu layihələrin əsas
mahiyyəti maarifləndirmə xarakterli işləri nəzərdə
tutur. QHT-lər hələki bu sahədə
maarifləndirici işləri həyata keçirə bilirlər.
Əslində hər il İKT məsələləri
ilə bağlı layihə təklifləri az daxil olur. Bu da onunla əlaqədardır ki, bu sahədə
ixtisaslaşmış təşkilatların sayı azdır.
Sırf bu sahədə ixtisaslaşmış təşkilatları
barmaqla saymaq olar. İKT imkanlarının
yaxşılaşması üçün onlar müəyyən
təşəbbüs və layihələrlə
çıxış ediblər. Daha böyük maliyyə təklifi ilə
çıxış edən layihələr də olub. Amma onların maliyyələşməsi
şuranın imkanları xaricindədir”. F.Qurbanov deyir
ki, cari ildə QHT-ləri bu sahəyə yönləndirmək
üçün “Gənclərin İKT imkanlarından daha səmərəli
istifadə etməsinə dair təşəbbüslər”
mövzusunu da müsabiqəyə daxil etdik: “Gənclərin
böyük əksəriyyətinin vaxtı internetə sərf
olunur. Amma bu işdə həm valideynlərdən,
həm də QHT-lərdən çoxsaylı gileylər
eşidirik. Gənclər bütün
günü internetdə oturur, bu onların səhhətinə,
dünyagörüşünə böyük təsir
göstərir. Bu təsirin nədən
ibarət olmasından ictimaiyyət də narahatdır. Çünki bu,
böyük enerji sərfi deməkdir. Gənclərimiz
bu imkanları ucuz məişət və laqqırtı məsələlərinə
sərf edirlər. Gənclərin İKT
sahəsində səmərəli fəallığı
olmalıdır. Sürət əsridir və
çevik münasibətlərin olması məqsədəuyğun
şəkildə gənclərimiz tərəfindən
qavranılmalı, mənimsənilməlidir”.Doğrudan da
virtual məkanda Azərbayanla bağlı disskussiyaların əhatə
dairəsi xüsusən gənclər tərəfindən
genişləndirilməli, gənclər dünya gəncləri
ilə əlaqələr quraraq Azərbaycanı ən
yaxşı formada təqdim etməyi bacarmalıdır. Vətəndaş cəmiyyəti strukturları -
KİV və QHT-lər virtual məkanda manevr imkanlarını
xeyli artırmalıdırlar. Milli-mənəvi dəyərlərimiz , tariximiz, mədəniyyətimiz
haqqında müzakirələr getməlidir. Virtual
məkan gənclərin intellektual imkanlarının yüksəlməsinə
xidmət etməlidir. Bunun üçün isə vətəndaş
cəmiyyəti strukturları virtual məkanda Azərbaycanın
təqdimatı ilə bağlı müxtəlif istiqamətlərdə və
müxtəlif tərəflərlə
işləməlidirlər. Buna münasibət bildirən
F.Qurbanov deyir: “Müxtəlif hökumət
qurumlarının Azərbaycan həqiqətləri ilə
bağlı saytları var. Məsələn, Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyi çox gözəl sayt yaradıb. Bundan başqa çoxlu digər saytlar da var ki, onlar
Azərbaycanla bağlı müxtəlif məsələləri
özündə əks etdirirlər və xaricilərə
informasiya verirlər. Vətəndaş cəmiyyəti
strukturları da öz sferalarında öz xarici həmkarları
ilə əməkdaşlığa meyilli olmalıdırlar.
Ən son yeniliklər vətəndaş cəmiyyəti
institutları ilə əcnəbilərə
çatdırılmalıdır. Saytar, resurslar var,
bunları tanıtmaq üçün QHT-lər virtual
dünyada mütəmadi iş aparmalıdırlar”. Qeyd edək ki,
informasiya savaşı birinci növbədə vətəndaş
cəmiyyəti institutları tərəfindən
aparılır və işğalçı Ermənistanla bu
müstəvidə mübarizə şəraitində
üçüncü sektor təmsilçilərimizin
uğurları ildən-ilə artır. Amma yuxarıda
qeyd edildiyi kimi, virtual məkanda bu işə daha çox dəstək
vermək və vətəndaş cəmiyyəti təmsilçiləri
ilə müxtəlif əlaqədar tərəflərin
koordinasiyasını yeni dövrün şərtləri əsasında
qurmaq lazımdır. Eləcə də İKT əsrində
elektron informasiya vasitələri vacib olduğu qədər
virtual məkanla bağlı güclü fəaliyyəti olan
ciddi beyin mərkəzləri də zəruridir. Beyin mərkəzlərinin
İKT-nin ən son yeniliklərindən yararlanıb bu müstəvidə aktivliyini
gücləndirməsi virtual məkanda millətimizin real
maraqlarını çox gözəl şəkildə təmin
etməsində mühüm rol oynayacaq.
İlkin AĞAYEV
Palitra.-2011.-23 noyabr.- S.12.