Behbud ağa Şahtaxtinski bütün həyatı boyu milli mənafelər uğrunda çalışıb

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində Behbud ağa Şahtaxtinskinin 130 illik yubileyi və beynəlxalq Qars müqaviləsinin 90-cı ildönümünə həsr olunmuş konfrans keçirilib. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov və konfrans iştirakçıları əvvəlcə Behbud ağa Şahtaxtinskinin 130 illik yubileyi və Qars müqaviləsinin 90 illiyi ilə bağlı kitab, monoqrafiya, qəzet və jurnal materiallarından, tarixi sənəd və fotoşəkillərdən ibarət sərgiyə baxıblar. Sonra konfrans öz işinə başlayıb.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov konfransda məruzə ilə çıxış edərək deyib: «Azərbaycan tarixində xalqın ümummilli maraqları naminə xidmətlər göstərmiş şəxsiyyətlər çoxdur. Onlardan bir çoxunun həyat və fəaliyyəti öyrənilib, dərsliklərə salınıb, gənc nəslə nümunə kimi təbliğ olunub. Tariximizdə elə şəxsiyyətlər də var ki, layiq olduqları qiyməti vaxtında ala bilməyib, unudulub və ya unutdurulub. Belə şəxsiyyətlərdən biri də Behbud ağa Şahtaxtinskidir. Behbud ağa Şahtaxtinski kimdir, onun ictimai-siyasi tariximizdə rolu və xidmətləri nədən ibarətdir? Onun keçdiyi qısa, lakin mənalı həyat yoluna nəzər salsaq, gözlərimiz önündə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda siyasi və diplomatik mübarizə səngərində daxili və xarici qüvvələrlə çarpışan, azərbaycançılıq ideyasının təntənəsi uğrunda mübarizə aparan və bu mübarizənin qurbanlarından olan bir insanın - siyasi xadim, diplomat və sözün əsl mənasında, həqiqi vətəndaşın obrazı canlanar. Behbud ağa Şahtaxtinski fəhlə, kontor qulluqçusu və inqilabçı həyatı yaşaya-yaşaya, Azərbaycan naminə mübarizə apara-apara fərdi qaydada təhsillənib, öz fitri istedadı sayəsində dövrünün bütöv bir ziyalı nəslinin önündə gedə bilib. Şübhəsiz, Behbud ağa Şahtaxtinski, hər şeydən əvvəl siyasətçi idi. O, diplomatik təhsil almayıb və ya diplomatik fəaliyyəti qarşısına məqsəd qoymayıb. Lakin Azərbaycan ərazisinin parçalanmasına yönəlmiş hərbi və siyasi qəsdlərə qarşı mübarizə sahəsində fədakar fəaliyyət onu peşəkar diplomata çevirib. Milli mənafelər naminə diplomatik fəaliyyətin zəif təşkilindən şikayətlənərək “başqa ölkələrin diplomatları nə qədər fəndgir və qəlizdirsə, bizim siyasətin rəhbərləri bir o qədər tərs və dəymədüşərdir” - deyən Behbud ağa Şahtaxtinski regionda marağı olan dövlətlərin əsrlərlə formalaşmış diplomatiyasına qarşı gənc Azərbaycan dövlətinin milli maraqlarını qoyub və onu axıradək müdafiə etməyi bacarıb». Ali Məclisin sədri daha sonra deyib: «Qalib gəlmiş yeni sosializm cəmiyyətinin Azərbaycandakı liderlərindən biri olan, yüksək partiya və dövlət vəzifələri tutan Behbud ağa Şahtaxtinski bu quruluşun Azərbaycanda tətbiq olunan bir çox prinsipləri ilə razılaşmır, öz şəxsi həyatını ağırlaşdırır, lakin tutduğu yoldan dönmürdü. Hansı vəzifədə işləməsindən asılı olmayaraq, Behbud ağa Şahtaxtinski öz prinsiplərinə sadiq qalıb, milli mənafelər uğrunda çalışıb, Azərbaycanın taleyi ilə bağlı məsələlərdə fəal vətəndaşlıq və vətənpərvərlik mövqeyi tutub və həmişə bu mövqedən çıxış edib. Behbud ağa Şahtaxtinskinin bütün siyasi, diplomatik və publisistik fəaliyyətindən azərbaycançılıq qırmızı xətlə keçir. O, nə edibsə, Azərbaycan naminə edib. Ötən əsrin əvvəllərində siyasi publisistikanın ən yaxşı nümunələrini yaradan Behbud ağa Şahtaxtinski ictimai-siyasi təsir vasitəsi kimi mətbuatın rolunu düzgün qiymətləndirib, milləti oyatmaq, milli-mənəvi yaddaşı bərpa etmək üçün publisistik fəaliyyətdən bir vasitə kimi faydalanıb. O, 1918-ci ildə “Azərbaycan” qəzetində dərc etdirdiyi “Həyatın əks-sədaları” məqaləsində milli mədəniyyətin inkişaf etdirilməsinin nə üçün vacib olduğunu əsaslandıraraq yazıb: ”Özünəməxsus mədəniyyətə malik olmadan, millət müstəqil ola bilməz”. Xalqımızın vətənpərvər oğlu Azərbaycan Kommunist Partiyasında və mərkəzi hökumətdə rəhbər vəzifə tutmuş ermənilərin təzyiqi ilə 1920-ci il dekabrın 1-də Bakı Sovetinin iclasında Zəngəzur və Naxçıvanın Ermənistana verilməsi barədə elan olunmuş bəyanatı kəskin hiddətlə qarşılayıb, ədliyyə komissarı kimi üzvü olduğu hökumətin qərarının əleyhinə çıxaraq Naxçıvanda mitinqlər yolu ilə xalqı ayağa qaldırıb, əhaliyə həqiqəti çatdıraraq deyib ki, əgər o, bu qərar qəbul olunarkən Bakıda olsaydı, ona etiraz edər və mane olardı. Siyasi və diplomatik gedişlər edərək həmin dövrdə imzalanmış Gümrü müqaviləsinin şərtlərini bilərəkdən qabardan və bu müqaviləni Bakı Sovetinin qərarına qarşı qoyan Behbud ağa Şahtaxtinski Bakı Soveti tərəfindən verilən qərarın hüquqi qüvvəyə malik olmadığını bəyan edib, çıxış yolunu xalqın birliyində və azad iradənin ifadəsi kimi referendum keçirilməsində görmüşdür. Behbud ağa Şahtaxtinski tərəfindən mərkəzi hökumətlə razılaşdırılmadan Naxçıvanın ərazi mənsubiyyəti ilə bağlı 1921-ci ilin yanvarında keçirilən referendum xalqımızın tarixi taleyində mühüm rol oynayıb, qədim Naxçıvan torpağı Azərbaycan ərazisi kimi qorunaraq saxlanıb. Qeyd etmək lazımdır ki, əgər Naxçıvanda keçirilən 1921-ci il referendumu olmasaydı, Naxçıvanın muxtariyyət məsələsi gündəlikdən çıxarılacaq, Moskva və Qars müqavilələrində öz əksini tapa bilməyəcəkdi. Bu referendum siyasi tariximizdə Behbud ağa Şahtaxtinski qətiyyətinin və diplomatik məharətinin parlaq nümunəsi kimi qalacaq». Qeyd olunub ki, 43 illik mübarizələrlə dolu qısa, lakin mənalı həyatında Behbud ağa Şahtaxtinski heç nə etməsəydi belə, xalqımızın tarixi taleyində mühüm rol oynayan Moskva və Qars beynəlxalq müqavilələrinin imzalanmasında göstərdiyi vətənpərvərlik və siyasi uzaqgörənlik onun adını Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri ilə bir sırada qoymağa tamamilə əsas verir. Qars müqaviləsi dünən olduğu kimi, bu gün də, gələcəkdə də Naxçıvanın muxtariyyət statusuna təminat verən çox mühüm hüquqi, siyasi və beynəlxalq sənəddir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev beynəlxalq Qars müqaviləsinin və onun müəlliflərindən biri olan Behbud ağa Şahtaxtinskinin tariximizdəki yerini və rolunu yüksək qiymətləndirərək deyib: “Naxçıvan Azərbaycanın əsas torpağından ayrı düşdüyünə görə Naxçıvanın bütövlüyünü, təhlükəsizliyini, dövlətçiliyini, muxtariyyətini gələcəkdə də təmin etmək üçün Qars müqaviləsi bizim üçün çox böyük, əvəzi olmayan sənəddir.... Kim Azərbaycanın milli mənafelərinin keşiyində durubsa, ona xidmət göstəribsə, o insanlar bizim tariximizdə həmişə hörmətlə yada salınmalıdırlar və tariximizə daxil olmalıdırlar. Qars müqaviləsinin altında Behbud ağa Şahtaxtinskinin imzası vardır”.Hazırda Azərbaycanda və onun Naxçıvan Muxtar Respublikasında ümummilli liderimizin tövsiyəsi əsas götürülərək xalqımızın milli maraqları uğrunda mübarizə tarixinin araşdırılması, bu sahədə xidmətləri olmuş görkəmli şəxsiyyətlərin həyatının və fəaliyyətinin öyrənilməsi ilə bağlı ardıcıl tədbirlərin görüldüyünü, Behbud ağa Şahtaxtinskinin anadan olmasının 130 illik yubileyinə və beynəlxalq Qars müqaviləsinin 90-cı ildönümünə həsr olunmuş konfransın həmin tədbirlərin davamı olduğunu bildirən Ali Məclisin sədri Vasif Talıbov tədbirin işinə uğurlar arzulayıb. Konfransda Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, akademik İsa Həbibbəyli “Behbud ağa Şahtaxtinskinin dövlətçilik fəaliyyəti və siyasi mübarizəsi”, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev “Behbud ağa Şahtaxtinskinin diplomatik fəaliyyəti və Naxçıvan məsələsi”, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Əbülfəz Quliyev “Behbud ağa Şahtaxtinskinin jurnalistik fəaliyyəti və publisistikası”, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsi Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun şöbə müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Emin Şıxəliyev “Beynəlxalq Qars müqaviləsi və Naxçıvanın muxtariyyət statusu”, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin elmi işçisi Musa Quliyev ”Behbud ağa Şahtaxtinski haqqında yeni araşdırmalar”, tarix üzrə fəlsəfə doktoru İbrahim Kazımbəyli “Beynəlxalq Qars müqaviləsinin tarixi əhəmiyyəti” mövzularında çıxış ediblər. Sonra aktyorların ifasında Behbud ağa Şahtaxtinskinin məktub və məqalələrindən ibarət parçalar oxunub. Behbud ağa Şahtaxtinskinin 130 illik yubileyinə və beynəlxalq Qars müqaviləsinin 90-cı ildönümünə həsr olunmuş konfransın plenar iclasına yekun vuran Ali Məclisin sədri deyib: «Azərbaycan xalqı qarşısında böyük xidmətlər göstərmiş Behbud ağa Şahtaxtinskiyə və beynəlxalq Qars müqaviləsinə həsr olunmuş konfrans bir daha göstərdi ki, bu məsələ elmi və siyasi fikir tariximizdə xüsusi aktuallıq kəsb edir. Ona görə də alim və tədqiqatçılarımız xalqın milli mənafeyi, real fakt və sənədlər əsas götürülməklə bu sahəni bir daha yenidən işləməli və tədqiq etməlidirlər. Konfrans onu da göstərdi ki, Behbud ağa Şahtaxtinskinin ictimai-siyasi, diplomatik və publisistik fəaliyyəti, eləcə də beynəlxalq Qars müqaviləsi, onun imzalandığı tarixi şərait hələ uzun illər bundan sonra da tədqiqatçıları özünə cəlb edəcək, müzakirə mövzusu olacaq və araşdırılacaq». Ali Məclisin sədri konfransın böyük elmi əhəmiyyətini qeyd edib, tədbirin təşkilatçılarına təşəkkürünü bildirib, konfransın bölmələr üzrə bundan sonrakı işinin də məhsuldar, elmi araşdırmalar baxımından nəticəli olacağına inamını ifadə edib və bu sahənin tədqiqatçılarına uğurlar arzulayıb. Konfrans öz işini bölmələr üzrə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsində və Naxçıvan Dövlət Universitetində davam etdirib.

Palitra.-2011.-14 oktyabr.-S.5.