Professor Nəriman Əliyev: “Dünyada tanınan “7 möcüzə”dən ikisi Azərbaycan xalqının payına düşür”

Layihə çərçivəsində növbəti müsahibimiz Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin professoru, Şərq Ölkələri Beynəlxalq Memarlıq Akademiyasının müxbir üzvü Nəriman Əliyevdir:

- Müstəqilliyimizin ən önəmli amillərindən biri də odur ki, mədəniyyətimiz daha da inkişaf edir, onun qayğısına qalırlar. Bütövlükdə memarlıq da mədəniyyət növü kimi o qayğıların içərisinə daxildir. Memarlıq elə bir varlıqdır ki, Qoqolun dediyi kimi, “Yaşamış xalq, millət haqqında söylənən rəvayətlər, nağıllar susduqdan sonra memarlıq danışır”. Məsələn, Yunanıstanda, Misirdə qədim memarlıq abidələri var. İnsan dünyaya gəldiyi zaman daldalanmağa bir yer axtarırdı və ilk olaraq mağaraları seçsə də, sonralar özləri evlər tikməyə başladılar. Bunun da tarixi çox qədimdir. Qobustana istinad etsək, bu tarix miladdan əvvəl 20-ci minilliyə gedib çıxır. Azərbaycan bəşər övladının ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Xalqımız daim tikinti ilə məşğul olub. Dünyada tanınan “7 möcüzə”dən ikisi Azərbaycan xalqının payına düşür. Biri Dəclə-Fərat çayları sahilindəki “Asma bağlar”, ikincisi isə möhtəşəm “Tac Mahal”dır ki, onu Təbrizdən aparılan memarlar tikiblər. Bundan başqa Azərbaycanda çox gözəl şəhərlər, yaşayış məskənləri var. Onlardan biri olan Bakının qəribə təbii şəraiti var. I amfiteatr dənizin səviyyəsindən 180 metrədək yüksəlir. II amfiteatr isə daha yüksəkdə qurtarır ki, bu da 345 metr idi. Təbiətdə belə bir şey yoxdur, təkrarsızdır. Burada iqlimlə bağlı, təbii radiasiyanın çox yüksəkdə olması kimi amillərin nəticəsidir ki, milliyyətindən asılı olmayaraq burada yaşayan insanlar kənarda qala bilmir və yenidən Bakıya gəlmək istəyir. Bunun səbəbi həm Bakının təbii şəraiti, həm də gözəl memarlığıdır. Gözəl memarlıq əsərlərinə gəldikdə, ilk növbədə Şirvanşahlar Sarayını qeyd etmək lazımdır. Şirvanşahlar Sarayının XV əsrdə tamamlanmış kompleksi dünyada təkrarsızdır.

- Hazırda ölkədə bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirləri necə dəyərləndirirsiniz?

- Bu gün müstəqilliyimizin 20-ci ildönümünü qeyd edirik və bütün şəhərlərimiz inkişafdadır. Nəinki böyük şəhərlərdə, kiçik kəndlərdə belə bu inkişafı görmək mümkündür, tikintilər gedir. “Memarlıq mədəniyyətin birincisidir” desək, yanılmarıq. Belə bir fikir var ki, “Memarlıq donmuş musiqidir”. Memarlıq əsərlərinə baxanda sanki orada muğamatın parçalarını, ahəngini eşidirik. Çox böyük sevindirici haldır ki, ölkə başçısı da görülən işlərin gözəl olmasını daim diqqətdə saxlayır. Gələn qonaqlar da bu gözəlliyi dönə-dönə qeyd edirlər. Binalarımız bərpa edilir, yenidən qurulur və bu çox yaxşı haldır. İçərişəhər qoruq elan edilib. Bakını gözəlləşdirmək ilkin məqsədlərdən biridir və buna görə də ancaq sevinmək lazımdır. Bütün bu görülən işlərlə bağlı ölkə başçısına təşəkkür edirik. Memarlıq insanın düşüncə tərzinə təsir edir. Bir kitabı insan bəyənərsə, oxuyur, bəyənməzsə, oxumur, amma memarlıq əsərləri insanı bütün həyatı boyu müşayiət edir. Buna görə də həmin binalar gərək gözəl olsun ki, insanlara müsbət təsir etsin, düşüncələrini yaxşılığa doğru aparsın. Memarlıq çox gözəldir və buna görə də insanlar başqa ölkələrə getdikdə ilk olaraq memarlıq əsərlərini görür. O memarlıq əsərləri ilə həmin xalqın xüsusiyyətini müəyyən edirik. Azərbaycan memarlığına çox ciddi fikir verilir ki, ölkəmizə gələn qonaqlar da xalqımızın xüsusiyyətini hiss etsin. Məşhur dramaturqumuz C.Cabbarlıdan “Məhəmməd Füzuli haqqında nə deyə bilərsiniz?” deyə soruşduqda cavab verib ki, “Məhəmməd Füzuli Azərbaycan poeziyasını alıb çiyinlərinə, elə bir zirvəyə qalxıb ki, bundan sonra nə biz oraya qalxa bilərik, nə də o, oradan aşağı enə bilər”. Azərbaycan mədəniyyəti, memarlığı o qədər yüksəklərdədir ki, onu heç kim, heç vaxt durduğu yerdən endirə bilməz, heç kim də o yerə çata bilməz. Bu gün ölkədə aparılan tikinti-quruculuq işləri təqdirəlayiqdir. Son zamanlar Dənizkənarı Milli Parkda aparılan abadlıq işləri bunun bariz nümunəsidir. Ölkə başçısı tərəfindən şəhərin mərkəzində olan sənaye zonasının buradan çıxarılması tapşırığı verilib: “Bu, çox böyük imkan verir ki, bulvar Bayıl yarımadasından başlayaraq Zığa kimi 16 km yarımzonaya qədər inkişaf etdirilə bilər. Bu da dünyada yeganə belə bulvar olacaq. Eninə, dənizdən sahilə gedəndə isə bu, təqribən 150-200 metrəyə qədər olsa, çox gözəl bir istirahət parkı olacaq. Bunun dünyada təkrarı olmayacaq. Burada həm küləklərin sakitliyi əldə edilir, həm də sakit istirahət zonası alınır. Bu il Bayıl zonasında Bayraq Meydanı yaradılıb ki, burada dünyanın ən hündür bayraq dirəyi qaldırıldı. Hərçənd ki, bu ərazi şəhərin ən yüksək nöqtəsi olmasa da, şəhərin ən qiymətli, gözəl nöqtələrindən biridir. Ona görə də bayrağın ucaldılması bulvara xüsusi bir gözəllik gətirdi. Düşünürəm ki, bulvarın estetik dəyəri daha da gücləndi. Dünyanın heç bir şəhərində Dövlət Bayrağı Meydanı yoxdur. Bu, ilk belə bir meydandır, həm bulvardır, həm də dövlətin rəmzlərindən biri burda qurulub. Bu gün həqiqətən də həyata keçirilən yenidənqurma işləri zamanı milli üslubla beynəlxalq təcrübənin uzlaşdırılması nəticəsində öz gözəlliyi ilə diqqəti çəkən Bakı bulvarı Azərbaycan paytaxtına xüsusi yaraşıq verir.

- Bu gün memarlıq ixtisasına yiyələnən gənclərin bilik səviyyəsi sizi qane edirmi?

- İnsan fiziki cəhətdən tez inkişaf etsə də, daim dünənki ağlını bəyənmir. Çünki insanın hər zaman düşüncə tərzi artır. Şübhə yoxdur ki, bu gün memarlığa gələn gənclər 50 il bundan əvvəlki gənclərdən daha ağıllıdırlar. Onlar özləri də sabah özləri ilə razı olmayacaqlar. Düşünəcəklər ki, onlar bundan da yaxşı ola bilərdilər və olacaqlar. Onlar bizdən də uzaqlara, yüksəklərə gedəcəklər. Bəzən tələbələr bizdən soruşurlar ki, bəs bunlar müəllimlərdən asılı deyil? Deyirəm əlbəttə ki, asılıdır, amma bununla məhdudlaşmaq olmaz. Müəllimlər əlindən gələni edir, amma hər bir insan sonda öz qabiliyyətini göstərir. Bizim Nizami, Füzuli, Xaqani kimi dahilərin müəllimləri bilinməsə də, onlar bu gün də yaşayırlar. Onlar bu gün həyatda olmasa da, biz onlardan dərs alırıq. Müəllimlərimiz də əlindən gələni edir ki, gənclərimiz bizdən daha yaxşı olsunlar. Memar yalnız yaxşılığa can atır, müəllimin də həyatı boyu məqsədi yaxşılıq etməkdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin dediyi fikirləri heç kəs unutmayacaq: “Mən müəllimdən böyük rütbə bilmirəm”. Biz əlimizdən gələni edirik ki, tələbələrimiz bizim arzularımız səviyyəsində olsun.

- Onların istedadları gələcəkdə onların gözəl sənət əsərləri yarada biləcəyinə imkan verirmi?

- İnsanın mənəviyyatını, nəyə qadir olduğunu bir söhbətlə də müəyyənləşdirmək mümkün olur. Bu gün ali məktəblərə qəbul zamanı abituriyentlər testlə yanaşı memarlıq ixtisası üçün qabiliyyət imtahanı da verirlər. Əgər memarın o məkanda yaradacağı fəza təsəvvürü yoxdursa, o, çətin olacaq. Frank Lyod Rayt yazır ki, “Mənim sevincimin həddi-hüdudu yox idi, çünki mən memarlığın tərifini tapmışdım. Memarlıq - məqsədəuyğun məkanın yaradılmasıdır”. Amma sonra görür ki, bizim eradan əvvəl IV əsrdə çinli mütəxəssis bunu deyib. Memarlıq bəşəriyyətə üzünü tutub onun şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır.

- Memarlıqla bağlı kifayət qədər tədris vəsaitləri varmı?

- Hazırda memarlıqla bağlı tədris vəsaitləri var, eyni zamanda da yazılmalıdır. Mən “Nizami Gəncəvinin memarlıq düşüncələri” adlı kitab yazdım. Tarixi, ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi də unutmamalıyıq. Bu gün müasir memarlığa aid kitablar yazılır. Bizi yetişdirən müəllimlərimizə borcluyuq. Biz də bu gün gəncləri yetişdirərkən imkan daxilində əsərlər yaradıb verməliyik. Sovet dövründə tədris vəsaitlərinin 99 faizi rus dilində idi. Lakin artıq müstəqillik dövründə çox gözəl ədəbiyyatımız yazılıb. Bizim 5-ə qədər ədəbiyyatımız var ki, onların çap olunmasına imkan olsa, yaxşı olar.

Nigar

Palitra.-2011.-26 oktyabr.-S.7.