Milli Kitabxana milli mədəniyyət xəzinəsidir

 

Layihə çərçivəsində növbəti müsahibimiz M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi, fəlsəfə doktoru Kərim Tahirovdur: 

 

- Azərbaycanın baş kitabxanası nəinki Qafqazda, yerləşdiyimiz Avropa qitəsində, eləcə də bütün dünyada şöhrət tapan ən böyük milli kitabxanalardan və ən iri kitabsaxlayıcılardan biridir. Kitabxana 1922-ci ildə yaradılıb, rəsmi açılışı isə 1923-cü ilin may ayının 23-də olub. Kitabxana yarananda onun fonduna İmperator Texniki Cəmiyyətinin Bakı şöbəsinin və Bakı İctimai Cəmiyyətinin kitabxanalarının fondlarından 5000 nüsxə kitab verilib. 1923-cü ildən sürətlə inkişaf etməyə başlayan kitabxana əsas diqqəti fondun komplektləşdirilməsinə yönəldib. 1925-ci ildə öz fondunda 51 000, 1928-ci ildə isə 300 000 adda kitab, jurnal, qəzet kart və digər çap məhsullarını toplaya bilib. Təkcə 1928-ci ildə xaricdən 50 adda dövri mətbuat alınıb. Oxucuları 3183 nəfər olub ki, onlardan 2957-si kişi, 226-sı isə qadın olub. 13 nəfər işçi ilə fəaliyyətə başlayan kitabxanada oxu zalı 1927-ci ildə açılıb. Kitabxana Azərbaycan Elmlər Akademiyasının binasında bir neçə otaqda yerləşirdi ki, bu da onun iş fəaliyyətini genişləndirməyə imkan vermirdi. Buna baxmayaraq artıq 1928-ci ildə kitabxana 6 şöbədən: Şərq, Rus, Qərbi Avropa, Xüsusi şöbə, Xidmət və Biblioqrafiya bürosundan ibarət idi. 1939-cu ildə kitabxanaya mütəfəkkir, dramaturq və maarifçi Mirzə Fətəli Axundovun adı verilib. İllər keçdikcə kitabxananın fəaliyyət dairəsi genişlənib, onlarca yeni şöbə yaranıb, fondlarında ədəbiyyat sayı milyonlara, işçilərinin sayı yüzlərə çatıb. Kitabxana memarlıq baxımından tarixi abidə kimi qiymətləndirilən əzəmətli binaya 1961-ci ildə köçüb. Hazırda Milli Kitabxanada 27 şöbə fəaliyyət göstərir. Kitabxana fondunda 4 milyon 539 min 598 nüsxə ədəbiyyat saxlanılır. Milli Kitabxana artıq kitabxanaşünaslıq, biblioqrafiyaşünaslıq və kitabşünaslıq sahəsində aparıcı müəssisə, ölkənin bütün kitabxanaları üçün elmi-metodiki mərkəz, oxuculara kompleks kitabxana - biblioqrafiya, informasiya xidməti göstərmək, kitabxanalararası abonement, milli və tövsiyə biblioqrafiyası, beynəlxalq və ölkədaxili depozitar mərkəz funksiyalarını yerinə yetirir. Təsadüfi deyil ki, ulu öndərimiz, elm və mədəniyyətə yüksək qiymət verən Heydər Əliyev 4 dəfə Milli Kitabxanaya gəlib və öz şəxsi kitabxanasından yüzlərlə kitabı kitabxanaya hədiyyə edib. 2005-ci ildə «Kitabxana işi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 7-ci maddəsinə müvafiq olaraq M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Kitabxanasına Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 aprel 2004-cü il tarixli qərarı ilə Milli Kitabxana statusu verilib, bu da kitabxanamızın fəaliyyətinə verilən ən yüksək qiymətdir.

- Bu gün kitabxana oxuculara hansı yenilikləri təqdim edir? 

- Milli Kitabxana Azərbaycanda kitabxana işi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən, milli nəşrləri, xarici ölkələrdə nəşr olunmuş Azərbaycan haqqında və Azərbaycan müəlliflərinin əsərlərini, dünya əhəmiyyətli nəşrləri, o cümlədən xarici dillərdə qiymətli və digər məlumat daşıyıcılarını toplayıb mühafizə edən milli mədəniyyət xəzinəsidir. «Kitabxana işi haqqında» və «Nəşriyyat işi haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunlarına əsasən Milli Kitabxana ölkə ərazisində dərc olunan nəşrlərdən pulsuz məcburi nüsxələr alır və onların əsasında milli mətbuatın arxiv fondunu yaradır. Bunun nəticəsi olaraq 2010-cu ildə kitabxanaya 22 767 nüsxə ədəbiyyat daxil olub. Milli Kitabxanamızın bir çox şöbələrinin fəaliyyətində son illər xeyli irəliləyişlər və yeniliklər baş verib. Nəşriyyatlardan və poliqrafiya müəssisələrindən alınan məcburi nüsxələr əsasında Milli Kitabxananın Çap məhsullarının qeydiyyatı və Milli biblioqrafiya şöbəsi (Kitab Palatası) 15 illik fasilədən sonra «Birillik Azərbaycan kitabiyyatı»nın çapını bərpa edərək respublikamızda dərc olunmuş kitabları əhatə edən 4 buraxılış çap edilib. İxtisaslaşdırılmış Xarici ədəbiyyat şöbəsi beynəlxalq kitab mübadiləsini bərpa edərək dünyanın 60-a yaxın kitabxanası ilə əlaqə yarada bilib. Kitabxananın metodik fəaliyyətində də xeyli işlər görülüb. Son ildə 60-70-ci illərdə çap olunan, kitabxanalar tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanan «Əlamətdar və tarixi günlər təqvimi»nin nəşri bərpa olunub və bu metodik və biblioqrafik materialların 2005-2011-ci illər toplusu çap edilib. Artıq kitabxananın Kitabxana siyasəti və metodik rəhbərlik şöbəsi kitabxanalara virtual rejimdə metodik köməklik göstərməyə başlayıb. Bu iş forması nəticəsində Milli Kitabxananın hazırladığı materiallar və vəsaitlər, tövsiyələr kitabxananın saytında yerləşdirilir və nəticədə bütün nəşrlər çap olunmamışdan və yerlərə göndərilməmişdən kitabxanaçıların ixtiyarına verilir. “Heydər Əliyev irsinin öyrənilməsi və təbliği sahəsində kitabxanaların vəzifələri”, “Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemləri haqqında Əsasnamə”, “Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemlərinin nümunəvi strukturu və ştatları haqqında təlimat”, “Beynəlxalq terrorizm və onun Azərbaycana mənfi təsiri”, “Boyalarda yaşayan ömür”, “Ekologiya və kitabxanalargn qarşısında duran vəzifələr “Tarixin daş yaddaşı” və s. nəşrlər bu silsilədəndir. Bu gün elə bir sahə tapılmaz ki, orada kompyuterlərdən, digər informasiya texnologiyalarından istifadə olunmasın. M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada isə bu, 1999-cu ildən başlanıb və 2000-ci ildə kitabxanada İnternet zalı istifadəyə verilib. 2001-ci ildə işə kitabxanada Tədris Mərkəzi yaradılıb. Milli Kitabxana VTLS VİRTUA proqramında MARC 21 formatı ilə işləyir. VİRTUA proqramı  kitabxanalar, arxivlər, muzeylər və korporasiyalar üçün materialların rəqəmli formaya çevrilməsini ən yüksək və peşəkar səviyyədə təmin edir. VİRTUA proqramı muzey  kolleksiyalarının analizindən tutmuş məlumat bazalarının yaradılması və interfeysin dizaynına qədər informasiyaların rəqəmli formaya çevrilməsində və əks olunmasında ən yeni texnologiyalardan istifadə edir.Azərbaycan Milli Kitabxanası VTLS proqramının bütün modullarını alıb. Administrator yarımsisteminin köməkliyi ilə mütəxəssislərimiz avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin yeni və son versiyasının quraşdırma işlərini başa çatdırıblar. Bu gün Milli Kitabxana VİRTUA proqramının 9 moduldan ibarət tam komplektinə malikdir və hazırda kitab fondunun komplektləşdirilməsi, kitabların işlənməsi və sistemləşdirilməsi, diyarşünaslıq və milli biblioqrafiyaların tərtibi, kataloq kartoçkalarının çapı, dövri mətbuatın analitik bazasının yaradılması, qramplastinkaların və səs yazılarının elektron bazasının yaradılması işləri avtomatlaşdırılmış formatda həyata keçirilir.2006-cı ildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının kitabxana işinə tətbiqi ilə əlaqədar olaraq Milli Kitabxanada Kitabxana işinin avtomatlaşdırılması və informasiya texnologiyaları, Elektron informasiya xidməti, Elektron resurslarının yaradılması, Kitabxana İşçilərinin Təlim və Tədris Mərkəzi kimi şöbələr açılıb.

- Kitabxananın beynəlxalq əlaqələri necə qurulub?

- 2005-ci ildə Milli Kitabxanamız Avropa Milli Kitabxanalar Konfransı Beynəlxalq Təşkilatına üzvlüyə qəbul edildi. Keçmiş SSRİ ölkələri arasında Rusiyadan sonra bu təşkilata üzv olan ikinci dövlət Azərbaycan oldu. Bu da kitabxanamızın beynəlxalq əməkdaşlıq üfüqlərinin genişlənməsinə, ümumavropa və ümumdünya layihələrində iştirakına real imkanlar yaradır. Bu təşkilat özündə 54 Avropa ölkəsinin kitabxanalarını birləşdirir. Avropa kitabxanlarının vahid bir sistemdə birləşdirilməsi ümumavropa elektron kitabxanasının yaranmasına imkan yaradır. Xarici ədəbiyyat və beynəlxalq kitab mübadiləsi şöbəsinə beynəlxalq kitab mübadiləsi yolu ilə 566 nüsxə ədəbiyyat daxil olub. Eyni zamanda beynəlxalq kitab mübadiləsi xətti ilə xarici ölkələrin milli kitabxanalarına onların sorğuları əsasında 736 nüsxə, ölkədaxili kitab mübadiləsinin xətti ilə isə 2851 nüsxə kitab göndərilib. Beləliklə, beynəlxalq kitab mübadiləsi yolu ilə 566  nüsxə kitab alınıb, 3587 nüsxə kitab isə xarici kitabxanalara və təşkilatlara göndərilib.Milli Kitabxananın fondunda 4 539 598 nüsxə ədəbiyyat saxlanılır. 2010-cu ildə kitabxanaya 22 767 nüsxə yeni ədəbiyyat daxil olub. Ötən il ərzində kitabxananın daimi oxucularının sayı 37 686 nəfər olub. Virtual oxucuların (saytdan istifadə edənlər) sayı 281 064 nəfər, virtual sifarişin xidmətlərindən istifadə edənlər 696  nəfər olub. Hazırda kitabxanada dövri mətbuat zalı, tələbə gənclərə xidmət zalı, köməkçi fond, elmi zallar var. Kitabxananın saytında məsafədən sifariş - virtual xidmət təklif olunur ki, kitabxanaya üzv olan hər bir oxucu bu bölməyə daxil olmaqla kitabxanaya gəlmədən internet vasitəsilə kitab, jurnal və qəzet sifatiş verə bilər.

- Milli Kitabxana tərəfindən davamlı olaraq müxtəli tədbirlər reallaşdırılır. Qarşıda hansı planlarınız var?

- Hər il olduğu kimi, bu il də tədbirlərimiz zəngin olub. Son tədbirlərimizdən biri kimi 29 sentyabr 2011-ci il tarixində Milli Kitabxanada Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyinə həsr olunmuş II Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkası tədbirləri çərçivəsində “Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi və kitab nəşrinin perspektivləri” adlı elmi-təcrübi konfrans keçirilib. 4 oktyabr tarixində Milli Kitabxanada Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası ilə birgə İran İslam Respublikasının Mədəniyyət Günləri çərçivəsində “Nizami hikməti, Şəhriyar sözü” adlı dəyirmi masa keçirdi. 7 oktyabrda Milli Kitabxanada Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası birgə Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsinin 20-ci ildönümünə həsr olunmuş kitab sərgisi və “Azərbaycan dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20 illiyi” adlı elektron biblioqrafik göstəricinin təqdimat mərasimini keçirdi. Bakıda keçirilən Beynəlxalq Humanitar Forum çərçivəsində 10 oktyabr 2011-ci il tarixində Milli Kitabxanada “XXI əsrin humanitar çağırışları” adlı kitabın təqdimat mərasimi keçirildi. Mərasimində Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyev və Rusiya Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri Sergey Narışkin iştirak etdi. Tədbiri mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev açdıqdan sonra akademik Ramiz Mehdiyev və Sergey Narışkin çıxış edərək Azərbaycan, rus və ingilis dillərində nəşr olunmuş kitabın əhəmiyyəti, eləcə də ölkələrimiz arasındakı dostluq münasibətləri haqqında məlumat verdilər. Kitabda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedevin humanitar məsələlərlə bağlı nitqləri, çıxışları, məqalələri, müsahibələri öz əksini tapıb. Gələcək tədbirlərimizə gəldikdə isə 31 oktyabrda Milli Kitabxanada OCLC (Onlayn Kompyuter Kitabxana Mərkəzi) təşkilatının MDB ölkələri üzrə koordinatoru Reyn van Haldropin iştirakı ilə “OCLC: üzvlük və servislər yeni erada” adlı beynəlxalq seminar keçiriləcək. Üç nəfər beynəlxalq ekspert tərəfindən informasiya və avtomatlaşdırmaya dair keçiriləcək seminar milli, kütləvi, akademiya kitabxanalarının direktorları, şöbə müdirləri, informasiya mütəxəssisləri üçün nəzərdə tutulub. Seminarın məqsədi yerli mühitlə tanış olaraq kitabxanaların dünya informasiya məkanına inteqrasiyası və onun həlli yollarını müzakirə etməkdən ibarətdir. 

 

 

Nigar

 

Palitra.-2011.-28 oktyabr.-S.7.