Əbülfəz Süleymanlı: “Türk və Avrasiya cəmiyyətlərinin problemlərini yenə əsas mövzu kimi meydana gətirməyə davam edəcəyik”

Oktyabrın əvvəlində Rusiyanın Başqırdıstan Respublikasının paytaxtı Ufada Türk Dünyası Sosioloqlar Birliyinin Dördüncü Konqresi olacaq. Konqres və türk dünyası sosioloqlarını bir araya gətirən quruluşla bağlı olaraq Türk Dünyası Sosioloqlar Birliyinin vitse-prezidenti, konqresin təşkilat komitəsinin üzvü, dr. Əbülfəz Süleymanlı ilə söhbətləşdik. Ə.Süleymanlı birlik haqqında bizə belə məlumat verdi:

- Türk Dünyası Sosioloqlar Birliyi, türk dünyasının çeşidli ölkələrinin sosioloqlarını bir araya gətirən qurumdur. Qurumun məqsədi yaxın dövrdə türk dünyasının qarşılaşdığı daxili problemlərin açıqlanmasında sosiologiya elminin məlumatlarından maksimum dərəcədə istifadə edə bilmək, problemlərin ortaq həllinin tapılması üçün qarşılıqlı görüşlərin keçirilməsidir. Necə ki, sosiologiya ictimai problemlərin izahını üzərinə götürüb, onun təhli edilməsində də əhəmiyyətli gücə malikdir. Bu baxımdan Orta Asiyanın türk respublikalarında daxili və xarici ünsürlərdən qaynaqlanan problemlərin axtarılıb tapılmasında və həll variantlarının təklif edilməsində sosiologiyanın əhəmiyyətli təsiri olacağı heç də mübahisə mövzusu olmamalıdır. Çünki sosiologiyanın prioritet sahəsi cəmiyyətin hələ tarixən və indi qarşılaşdıqları problemlərin səbəblərini araşdırıb ortaya çıxarmaqdır. Bu məzmunda Türk Dünyası Sosioloqlar Birliyinin öhdəsinə əhəmiyyətli vəzifələr düşür.

- Türk Dünyası Sosioloqlar Birliyi olaraq indiyə qədər hansı fəaliyyətləri reallaşdırdınız? İzah edərsinizmi?

- 1990-cı illərin əvvəllərində türk respublikaları müstəqillik qazandıqdan sonra, uzun dövr ərzində türk dünyasında dilçilər, ədiblər, mədəniyyət xadimləri, xüsusilə də sosioloqlar arasında əlaqələrdə qırıqlıq var idi. Bu əskikliyi aradan qaldırmaq məqsədi ilə 2003-cü ilin dekabrında Türkiyə, Azərbaycan və Qazaxıstan sosioloqlarının iştirakı ilə İstanbul Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinin ev sahibliyi etdiyi “Türkiyə-Azərbaycan-Qazaxıstan Sosioloqlarının Görüşməsi” adlı 2 günlük tədbir keçirdik. Türk dünyası sosioloqlarının ilk görüşü olan bu yığıncaqda, aktual mövzularla bağlı dinləmələr keçirilmiş, fikir mübadiləsi edilmişdi. Tədbirin sonunda, daha geniş tərkibli bir konqresin təşkil edilməsi və bununla yanaşı türk düşüncəsi və sosiologiyasına aid kitabların tərcümə edilərək bölgə ölkələrinə tanıdılması qərara alınıb. Qəbul etdiyimiz qərarların nəticəsi olaraq, 25-27 Noyabr 2005-ci il tarixlərində, Kocaeli Böyükşəhər Bələdiyyəsinin ev sahibliyi etdiyi və Türk Əməkdaşlıq və İnkişaf İdarəsi Başçılığının (TİKA) dəstək təmin etdiyi Türk Dünyası Sosioloqları Konqresi reallaşdırılıb. Üç gün davam edən, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Başqırdıstan və Türkiyədən təxminən 80 sosioloq və alimin iştirakıyla reallaşdırılan konqresdə, "Qloballaşma və Milli Dövlət" başlığı altında türk dünyasının dünəni, bu günü və sabahı ilə bağlı vacib məqamlara toxunulub.Bunun ardınca 2008-ci ilin mayında Qazaxıstanda ikinci konqres təşkil edildi. Bu konqresin təşkil edilməsində Qazaxıstan Sosioloji Dərnəyinin çox böyük xidmətləri olduğunu xüsusilə ifadə etmək istəyirəm.

- Bu il təşkil ediləcək konqresin əsas mövzusu nədir? Hansı mövzuların konqresdə müzakirə edilməsi nəzərdə tutulur?

- Builki konqres «Avrasiya məkanı: türk ölkələri və rus bölgələrinin XXI əsrdə əməkdaşlıq imkanları» adi ilə fəaliyyət göstərəcək. Belə bir başlığın seçilməsinin bir çox səbəbi var. Bildiymizi kimi, dünyanın ən uzun bir qurşağında, Adriatikdən Böyük Çin Səddinə qədər olan ərazilərdə türklərlə ruslar iç-içə yaşayıblar və bu gün də yaşamağa davam etməkdədirlər. Buna görə, bu bölgədə yaşayan xalqlar ortaq coğrafiyadan qaynaqlanan Avropa və Asiya xüsusiyyətlərini paylaşmaqdadır. Digər tərəfdən, bölgə ölkələrinin və xalqlarının ortaq mənfəətləri istiqamətində əməkdaşlığı hədəfləyən bu qonşuluğun bölgədə barış və sülh, eyni zamanda iqtisadi inkişafa əhəmiyyətli təsiretmə imkanları çox yüksəkdir.Lakin konqresdə müzakirə edəcəyimiz mövzular tək bununla məhdudlaşmır. Türk və Avrasiya cəmiyyətlərinin problemlərini yenə əsas mövzu kimi meydana gətirməyə davam edəcəyik. Xüsusilə də ortaq türk sosiologiyasının yaradılması istiqamətində səylərimiz konqresdə ağırlıq təşkil edəcək.

- Ortaq türk sosiologiyası dediniz. Bunu necə düşünürsünüz? Ümumiyyətlə, sizə görə ortaq ictimai elementlərin təyin olunmasında sosioloqun faydalanması necə mümkün olacaq?

- Hər sahədə qloballaşmanın ən irəli nöqtələrə çatdığı günümüzdə hər millət ortaya çıxan yeni vəziyyət qarşısında öz yerini təyin etməyə çalışır. Məqsədləri və strategiyaları inkişaf etdirmək üçün işlər görülür. Bu baxımdan türk dünyasında 1990-cı ildən sonra meydana gələn yeni quruluşların geriyə deyil, irəliyə istiqamətlənmiş olması iqtisadiyyat və texniki inkişafla yanaşı, siyasi və mədəni əlaqələrlə sıx bağlıdır. Buna görə də türk dünyasını təmsil edən ölkələr arasında məlumat və texnologiya axını, bu ölkələrin tarixi və mədəni inkişafının müştərək olması ilə sıx bağlıdır.

- Birliyin qarşısında nə kimi çətinliklər var?

- Təbii ki, hər işin başlanğıcında olduğu kimi, bu işin başlanğıcında da bəzi çətinliklər yaşandı və bunların bir qisimini hələ də həll edə bilməmişik. Lakin çətinliklər hər vaxt olacaq, əhəmiyyətli olan, başlanan işin davam etdirilməsi, sona çatdırılmasıdır. Rəsmi təşkilatların da bu layihənin əhəmiyyətini qavrayaraq, bu işə daha çox dəstək çıxması lazımdır. Eyni zamanda, birliyin işi yalnız konqreslər təşkil etməklə məhdudlaşmamalıdır. Bu kimi fəaliyyətləri bir məqsəd halına gətirməkdən daha çox, türk dünyasının mədəni problemlərinə tapılacaq həll təklifləri barədə bir vasitə olaraq düşünmək lazımdır. Birliyin mərkəzinin yerləşəcəyi məkanın təsisi, ehtiyaclar siyahısının başında durur.

- Türkiyədə “Ötüken” nəşrlərindən çıxan "Azərbaycan türkləri milletləşmə mərhələsində" adlı kitabın da müəllifisiniz. Bir sosioloq olaraq, bu il müstəqilliklərinin 20-çi ildönümünü qeyd etməyə hazırlaşan türk respublikalarında millətləşmə prosesini necə qiymətləndirirsiniz?

- Müstəqillik qazanan bölgə ölkələrində millətləşmə bir dövlət siyasəti olaraq həyata keçirilir. Millətləşmə siyasətinin təməl məqsədi, Sovetlər Birliyinin yıxılmasından sonra ortaya çıxan şəxsiyyət və ideologiya boşluğunu doldurmaq və milli birliyi təmin etməkdir. Dövlət dilinin inkişafı, milli tarixin araşdırılması və yazılması, təhsil və digər bu kimi vasitələrlə milli dəyərlərin yenidən canlandırlmasına çalışılması prosesin konkret nümunələrini göstərir.

İlkin AĞAYEV

Tural QABİLOĞLU

Palitra.-2011.-30 sentyabr.- S.8.