Riyaziyyat elminin inkişafında xidmətləri olan alim

Ölkəmizdə riyaziyyat elminin inkişafında xidmətləri olan alimlərimizdən biri də Məlik-Baxış Əli İkram oğlu Babayevdir. Beynəlxalq EKO-Energetika Akademiyasının həqiqi üzvü, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun şöbə müdiri, Əməkdar elm xadimi, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor Məlik-Baxış Əli İkram oğlu Babayev 1936-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1954-1959-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Fizika-riyaziyyat fakültəsində təhsil alaraq oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1959-cu ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun Funksiyalar nəzəriyyəsi şöbəsində kiçik elmi işçi kimi fəaliyyətə başlayıb.

1960-1963-cü illərdə isə Azərbaycan SSR EA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun aspirantı olub. 1964-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Mexanika-riyaziyyat fakültəsinin Müdafiə Şurasında namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. İki il sonra Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun Funksiyalar nəzəriyyəsi şöbəsinin böyük elmi işçisi olub. Maraqlı faktdır ki, professor M.Babayev 1959-cu ildən - Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat və Mexanika İnstitutu yaranandan indiyə qədər fasiləsiz olaraq orada çalışır. Hazırda da Funksiyalar nəzəriyyəsi şöbəsinə rəhbərlik edir. 1968-ci ildə elmi işlərindəki müvəffəqiyyətə görə Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun fəxri fərmanı ilə təltif edilib. Təltiflər sırasında sosialist yarışının qalibi medalı ilə Elmlər Akademiyasının fəxri fərmanlarını da qeyd etmək mümkündür. 1988-ci ildə uzun illər ərzində vicdanlı əməyinə görə “Əmək veteranı” medalı ilə təltif edilib. 1992-ci ildə isə Özbəkistan Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat İnstitutunda xüsusiləşdirilmiş elmi şurada doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. Professor Məlik-Baxış Babayev adına riyazi termin olan ilk azərbaycanlı riyaziyyatçıdır. Belə ki, 1992-ci ildə İtaliyada keçirilmiş beynəlxalq konfransda onun tədqiq etdiyi çoxluqlar “Babaevskie mnojestva” adı ilə riyazi termin kimi qəbul edilib. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin professoru S.V.Konyaginin aspirantlar və tələbələr üçün oxuduğu “Yaxınlaşma nəzəriyyəsi” kursunun bir fəsli “Babaevskie mnojestva, ix svoystva i primenenie” adlanır. Onun namizədlik dissertasiyasının opponenti dünyada tanınmış riyaziyyatçı A.F.Timman, doktorluq dissertasiyasının opponentləri isə V.N.Temlyakov (SSRİ Elmlər Akademiyası Steklov adına Riyaziyyat İnstitutu) və S.V.Konyagin (Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti) olublar. SSRİ Elmlər Akademiyasının xəbərlərində nəşr olunmuş məqalələrini akademiklər Kolmoqorov, Vekua və Nikolski kimi dünyaca məşhur alimlər təqdim ediblər. O, 25 il ərzində bütün dünyada məşhur olan Steçkin və onun elmi məktəbi ilə sıx əlaqədə işləyib. Hazırda da akademiklər Nikolski, Sendov, Rusiya EA-nın müxbir üzvləri Kudryaşev, Besov, Subotin, Berdışevlə, riyazi analiz üzrə Rusiya, Ukrayna, Gürcüstan, Polşa, Bolqarıstan, ABŞ, İsrail kimi ölkələrin elmi mərkəzləri ilə elmi əlaqələr saxlayır. O, 180 elmi işin, o cümlədən 37 kitabın müəllifidir. Onun rəhbərliyi altında orta məktəblər üçün 14 kitab nəşr olunub. Xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən riyazi mərkəzlərin dəvəti ilə ABŞ, İsrail kimi ölkələrdə elmi ezamiyyətlərdə olub, məruzələrlə çıxış edib. Professor M.Babayev riyaziyyat sahəsi ilə bağlı xarici ölkələrdə və respublikamızda keçirilən 50-dən çox beynəlxalq və respublika səviyyəli qurultayların, simpoziumların aktiv iştirakçısı olub və 10-a yaxın konfransda təşkilat komitəsinin üzvü olub. Dünyanın 8 ölkəsinin 20 riyaziyyatçı alimi əsərlərində M.Babayevin əsərlərinə istinad edib. Onun 47 elmi əsəri xarici elmi jurnallarda çap edilib. 19 elmi əsəri ingilis dilində, 16-sı isə nəşr olunandan sonra ingilis dilinə tərcümə olunmaqla ABŞ-ın elmi jurnallarında çap edilib. Professor Məlik-Baxış Babayev böyük elmi-təşkilatçılıq qabiliyyətinə malikdir. Onun bilavasitə iştirakı ilə elmlər doktoru və namizədlər tərəfindən 1998-99-cu illərdə 12 kitab nəşr edilib. Azərbaycan və rus dillərində yazılmış “Hesab və cəbr”, “Triqonometriya və analizin başlanğıcı”, “Həndəsə” və “Riyaziyyatdan ekspres testlər” kitabları şagirdlərin və abituriyentlərin hazırlıq səviyyəsini yüksəltməyə və ali məktəblərdə keyfiyyətli kadrlar hazırlamağa xidmət edir. Bu materialların 15 faizini ABŞ universitetlərinə və kolleclərinə hazırlıq materialları təşkil edir. Professor Məlik-Baxış Babayev 1997-ci ildə insanların məntiqi düşünmə qabiliyyətini məşq etdirən və yüksək səviyyədə saxlamağa xidmət edən “Maraq və Məntiq” (MM) təlimi yaradıb. O, buna aid 15-ə yaxın kitabın müəllifidir. Onun Azərbaycan Televiziyasında yaratdığı “Maraq və Məntiq” rubrikası “Səhər” proqramında 7 ildən çox müddətdə hər həftə olmaqla 500 dəfə canlı efirdə olub. Bu proqramın respublikanın demək olar ki bütün rayonlarında yüzlərlə MM komandaları, 600-dən çox orta məktəb müəllimi də daxil olmaqla 10 mindən çox iştirakçısı var. Professor 10 ildir ki Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında İdarəçilikdə riyaziyyat fənnindən mühazirə oxuyur. Qeyd edək ki, İdarəçilikdə riyaziyyat fənnini professor özü yaradıb və 2002-ci ildə rus dilində, bir il sonra Azərbaycan dilində bu fənnin dərsliyini yazıb. 30 ildir ki, beynəlxalq “Zentralblatt fur Mathematics” referativ jurnalının referentidir. Onun bu jurnalda ingilis dilində 100-dən çox riyazi məqalə haqqında rəyləri çap olunub. 6 il Azərbaycan Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının riyaziyyat üzrə ekspert şurasının üzvü olub. Hazırda Azərbaycan Riyaziyyatçılar Cəmiyyətinin vites-prezidenti, Respublika “Maraq və Məntiq” cəmiyyətinin prezidenti, Riyaziyyat və Mexanika İnstitutu elmi əsərlərin redaksiya heyətinin üzvüdür. Son 26 il ərzində çalışdığı institutun Kitabxana Şurasının sədridir. 2005-ci ildə Azərbaycan elminin inkişafındakı xidmətlərinə görə ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə “Əməkdar elm xadimi” adı ilə təltif edilib. 2005-ci ildə dövlət idarəçiliyində informasiya texnologiyaları üzrə professor adını alıb. Bir il sonra Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında “İlin müəllimi” seçilib. Bu il yubileyini keçirən Məlik müəllimi təbrik edir, ona can sağlığı, daim elmi fəaliyyətdə, elmi axtarışda olmağı arzulayırıq.

Anar Miriyev

Palitra.- 2011.- 14 yanvar.- S. 11.